1. Lý do, mục đích, ý nghĩa khoa học của tiểu luận :

Trong cuộc sống ngày nay, hợp đồng dân sự ( HĐDS ) là giao kết được thực hiện với một số lượng rất lớn, thông dụng và phổ biến; Hơn thế nữa, trong thực tiễn giao lưu dân sự, nhu cầu về giao kết hợp đồng dân sự đang trở thành vấn đề cấp thiết, phong phú về nội dung, đa dạng về đối tượng. Hàng ngày có vô số các hợp đồng dân sự được thoả thuận ký kết, từ những hợp đồng sinh họat đơn giản thường thấy , như : gửi giữ chiếc xe đạp, mua bán chiếc Tivi, cái tủ lạnh, xe máy, vay mượn ... , đến những hợp đồng phức tạp: Hợp đồng chuyển nhượng quyền sử dụng đất, mua bán nhà ở; hợp đồng dịch vụ về các đối tượng phức tạp, là thành quả của kỷ thuật công nghệ cao, chẳng hạn: thoả thuận về dịch vụ mang bầu thuê, tặng cho ADN, trứng; những hợp đồng qua fax, thư điện tử ...

Song vấn đề ở đây là tính pháp lý của các thoả thuận giao kết trên, là giá trị hiệu lực của các hợp đồng dân sự này có được bao đảm thi hành; Nhìn chung, bên cạnh số lượng lớn HĐDS phù hợp với qui định pháp luật , có giá trị thi hành, thực trạng còn nhiều HĐDS vô hiệu vẫn đang tồn tại, là một vấn đề bức xúc, tình trạng HĐDS được giao kết giả tạo, lừa dối nhau, thực hiện mua bán, tặng cho tài sản thuộc sở hữu của người khác, mua bán, tặng cho hàng hoá thuộc điều cấm của pháp luật, hình thức hợp đồng không tuân thủ theo qui định của pháp luật..., xâm phạm đến quyền và lợi ích chính đáng của các bên chủ thể, gây thiệt hại nghiêm trọng đến lợi ích cá nhân, lợi ích xã hội .

Việc ban hành Bộ luật dân sự vào năm 1995 là rất kịp thời , đáp ứng được yêu cầu cấp thiết của giao lưu dân sự đang ngày một phong phú, đa dạng, sôi động, nhất là các qui định về HĐDS. Đến nay qua gần 10 năm thi hành, các qui định về HĐDS đã đi vào cuộc sống ; Một mặt hướng dẫn cách xử sự cho cá nhân, tổ chức trong giao lưu dân sự, mặt khác tạo cơ sở pháp lý để xác định quyền, nghĩa vụ và trách nhiệm của các bên trong quan hệ hợp đồng, tạo căn cứ để Toà án và các cơ quan có thẩm quyền giải quyết các tranh chấp về HĐDS, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của các bên, góp phần tạo sự ổn định và lành mạnh trong giao lưu dân sự, thúc đẩy phát triển kinh tế, xã hội, giao lưu hội nhập quốc tế.

Bên cạnh những kết quả đạt được, các qui định pháp luật về HĐDS vẫn còn bộc lộ những vấn đề mang tính bất cập, các qui định có sự chồng chéo, trái ngược nhau, điều đó đã gây khó khăn cho việc nhận thức cũng như áp dụng các qui định pháp luật về HĐDS. Kết quả dẫn đến tồn tại rất nhiều HĐDS vô hiệu trên thực tế, không đem lại mục đích các bên chủ thể mong muốn, dẫn đến nhiều tranh chấp, khi giải quyết lại thiếu cơ sở pháp lý, gây khó khăn cho các cơ quan có thẩm quyền.

Vì những nguyên nhân trên đây bài viết này đi sâu nghiên cứu thực trạng HĐDS vô hiệu, thống kê vụ việc, cập nhật nội dung để tìm ra những nguyên nhân cơ bản, từ đó có những kiến nghị nhất định, đưa ra giải pháp nhằm khắc phục tình trạng, giải quyết được hậu quả pháp lý của HĐDS vô hiệu, bảo vệ quyền và lợi ích chính đáng của các bên chủ thể, hoàn thiện hơn nữa các qui định pháp luật, kịp thời điều chỉnh các quan hệ dân sự, các quan hệ về HĐDS.

2. Phạm vi và đối tượng nghiên cứu

Người nghiên cứu thực hiện chuyên đề về " Hợp đồng dân sự vô hiệu -Thực trạng và giải pháp ", phạm vi báo cáo : trọng tâm đi vào thực trạng HĐDS vô hiệu, các dạng tồn tại, nguyên nhân của thực trạng, đề ra giải pháp cụ thể.

Vì các lẽ trên nên đối tượng cơ bản của nghiên cứu này là:"Hợp đồng dân sự vô hiệu " ( HĐDS vô hiệu)

Hợp đồng dân sự : là sự thoả thuận giữa các bên về việc xác lập , thay đổi, chấm dứt quyền và nghĩa vụ dân sự ( theo qui định tại điều 394 - Bộ luật dân sự ); Hợp đồng dân sự được xác định là có hiệu lực khi hợp đồng được giao kết tuân theo điều kiện :

Theo qui định tại điều 131 _ Bộ luật dân sự

• Người tham gia giao dịch phải có năng lực hành vi dân sự ;

• Mục đích và nội dung của giao dịch không trái pháp luật và đạo đức xã hội;

• Người tham gia giao dịch hoàn toàn tự nguyện ;

• Hình thức của giao dịch hoàn toàn phù hợp với pháp luật .

Tuân theo nguyên tắc giao kết qui định tại điều 395_ Bộ luật dân sự

• Tự do giao kết nhưng không được trái pháp luật , đạo đức xã hội ;

• Tự nguyện, bình đẳng, thiện chí, hợp tác .

Hợp đồng dân sự bị coi là vô hiệu khi : hợp đồng được giao kết vi phạm các qui định nói trên, nghĩa là hợp đồng được giao kết do lừa dối , giả tạo, do nhầm lẫn, nội dung vi phạm điều cấm của pháp luật, trái đạo đức xã hội, bị đe doạ, ép buộc, hình thức không tuân thủ theo qui định pháp luật .

3. Phương pháp nghiên cứu

Vì là chuyên đề nghiên cứu thực trạng, để các số liệu chính xác, trích dẫn được chi tiết, phản ánh trung thực, người thực hiện đã áp dụng và kết hợp hài hoà một số phương pháp cơ bản sau:

• Phương pháp thống kê :

Trong báo cáo này người thực hiện đã tìm đọc chi tiết các số liệu lưư trữ tại sổ thụ lý án dân sự của TAND thị xã An Khê, của toà Dân sự - TAND tỉnh Gia Lai, sau đó thống kê lại tổng số án thụ lý, tổng số vụ việc về HĐDS vô hiệu, đồng thời ghi nhận chi tiết nội dung vô hiệu, từ đó xác định tỉ lệ HĐDS vô hiệu trong thực tế với số liệu có được trong quản lý của các cơ quan có thẩm quyền

• Phương pháp liệt kê :

Từ các ghi nhận nói trên, người thực hiện đã liệt kê các dạng tranh chấp, đưa ra tiêu chí phân loại hợp đồng vô hiệu cơ bản đang tồn tại.

• Phương pháp xã hội học :

Người thực hiện phát phiếu thăm dò thực tế, trao đổi với những người có thẩm quyền liên quan về vấn đề giao kết HĐDS để tìm ra các dạng tranh chấp, khái quát được thực trạng hợp đồng vô hiệu trong thực tiễn, xác định nguyên nhân tồn tại thực trạng này .

4. Nội dung nghiên cứu

• Chương 1 : Thực trạng về HĐDS vô hiệu

Trong chương này người nghiên cứu nêu lên cơ sở pháp lý của HĐDS, đưa ra các văn bản pháp luật điều chỉnh các quan hệ về HĐDS, đồng thời ghi nhận các số liệu chi tiết về HĐDS vô hiệu, đối chiếu số lượng HĐDS vô hiệu tồn tại trong thực tế với số lượng HĐDS vô hiệu được đưa ra giải quyết tại các cơ quan có thẩm quyền, để nêu lên sự ảnh hưởng đáng kể, tác hại nghiêm trọng khi các cơ quan chức năng không quản lý được xác thực các HĐDS vô hiệu trong thực tiễn.

Đồng thời nêu lên một số nội dung tranh chấp nhất định, những lĩnh vực cơ bản mà khả năng xảy ra các giao kết vô hiệu nhiều, rút ra được những dạng vô hiệu cụ thể, phân loại ra các thực trạng HĐDS vô hiệu phổ biến .

• Chương 2 : Nguyên nhân và giải pháp

Với những thực trạng HĐDS vô hiệu nghiên cứu tại chương 1, chương này đã xác định được nguyên nhân cơ bản của thực trạng HĐDS vô hiệu, đề xuất phương hướng cụ thể nhằm khắc phục thực trạng, hạn chế giao kết HĐDS vô hiệu, giải quyết triệt để hậu quả pháp lý HĐDS vô hiệu, góp phần vào cơ sở lý luận để sửa đổi, bổ sung những bất cập trong pháp luật về HĐDS.