Trong toàn bộ phép biện chứng duy vật dùng để nghiên cứu thế giới, thì với tư cách là một khoa học nó đã nghiên cứu những quy luật phổ biến tác động trong tất cả các lĩnh vực tự nhiên, xã hội và tư duy con người. Có ba quy luật cơ bản, phổ biến của phép biện chứng phản ánh quá trình vận động và phát triển tư những phương diện cơ bản nhất là nguồn gốc, phương thức và khuynh hướng của sự vận động và phát triển.

Khi xem xét sự phát triển có một vấn đề đặt ra là: Sự phát triển diễn ra theo chiều hướng nào? Và đó là một vấn đề mà triết học rất quan tâm tới. Có nhiều cách giải thích trước Mác, những người tiến bộ cho rằng nó là một vòng tròn khép kín. Có thể kể đến thuyết luân hồi của đại Phật về kiếp người, hay quan niệm của Pitago về chu kỳ phát triển xây dựng của nhân loại khi xã hội đặt tới trình độ phát triển nào đó thì sau 78 vạn năm xã hội sẽ trở lại điểm xuất phát, vòng phát triển mới lại bắt đầu.

Đến triết học Mác: quan điểm duy vật biện chứng đã đem đến câu ca đi khác về cơ bản cho vấn đề chiều hướng của sự phát triển. Triết học Mác cho rằng chiều hướng của sự phát triển là theo dương nhiên. Để hiểu rõ hơn về quan điểm này thì cần nghiên cứu quy luật thứ 3. Quy luật phủ định của phủ định.