KHẢO SÁT TƯƠNG QUAN HÌNH ẢNH SCHULLER, CT SCAN VỚI BỆNH TÍCH TRONG PHẪU THUẬT VIÊM TAI GIỮA MẠN CHOLESTEATOMA

TÓM TẮT

Mục tiêu: Khảo sát tương quan hình ảnh schuller, CT scan với bệnh tíchtrong phẫu thuật viêm tai giữa mạn cholesteatoma.

Đối tượng – Phương pháp nghiên cứu: Tiền cứu, mô tả 66 bệnh nhân từ 16 tuổi trở lên, được chẩn đoán viêm tai giữa mạn cholesteatoma, tại BVTMH- TPHCM trong thời gian từ tháng 11 năm 2007 đến tháng 7 năm 2008.

Kết quả: Tỉ lệ hình ảnh hủy xương trên phim schuller là 30,3%, ăn mònxương trên CT scan là 90,9%, bệnh tích cholesteatoma lúc phẫu thuật là 92,4% và kết quả giải phẫu bệnh phù hợp với cholesteatoma là 87,9%. Tương quan giữa schuller với giải phẫu bệnh là khác nhau có ý nghĩa (p< 0,05), trong khi đó giữa CT scan, bệnh tích trong phẫu thuật với kết quả giải phẫu bệnh là khác nhau không ý nghĩa (p>0,05).

Kết luận: Phim schuller không tương quan với bệnh tích lúc mổ và giải phẫu bệnh (p<0,05), CT scan tương quan với bệnh tích lúc mổ và giải phẫu bệnh.

ABSTRACT

STUDY OF CORRELATION BETWEEN IMAGING FINDINGS (SCHULLER XRAYS & TEMPORAL BONE CT SCAN) AND INTRAOPERATIVE PATHOLOGIC FINDINGS IN MIDDLE EAR CHOLESTEATOMA

Nguyen Quang Tu, Nguyen Thi Ngọc Dung, Nguyen Thanh Loi

* Y Hoc TP. Ho Chi Minh * Vol. 13 – Supplement of No 1 - 2009: 194 –200

0bjectives: Study of correlation between imaging findings (schuller xrays & temporal bone CT scan) and intraoperative pathologic findings in middle ear cholesteatoma.

Subjects and methods: Prospective study was perfomed in 66 patients, aged

≥16 years old, with cholesteatoma in the middle ear detected by preoperative imaging findings includings schuller xrays and temporal bone CT scan and intraoperative findings at the ENT hospital HCM city, from November 2007 to July 2008.

Results: Schuller xrays showed bony erosion in 20/66 cases (30.3%). Temporal bone CT findi ngs were: expansion of the aditus and mastoid antrum 75.8% (50/66), ossicular erosion 89.4% (59/66), scutum erosion

81.8% (54/66), an eroded facial nerve canals 10.6% (7/66), an eroded lateral

semicircular canals 15.2% (10/66). Intraoperative findings were: expansion of the aditus and mastoid antrum 77.3% (51/66), ossicular erosion 89.4% (59/66), scutum erosion 75.8% (50/66), bony sheath erosion of facial nerve

16.7% (11/66), erosion of lateral semicircular canals 12.1% (8/66).There is no correlation between schuller xrays (30.3%) and intraoperative findings (92.4%) (p<0,05). In the other hand, there is correlation between pre- operative CT (90.9%) and surgical findings (92.4%) (p>0.05). This was statistical significantion.

Conclusion: Pre-operative CTs correlate with intraoperative findings.

1. ĐẶT VẤN ĐỀ

Hiện nay, viêm tai giữa mạn tính có cholesteatoma còn gặp khá nhiều. Theo y văn, tỷ lệ mắc bệnh cholesteatoma trong dân số chưa được ghi nhận cụ thể, có tài liệu ghi nhận khoảng 4,2/100.000 dân. Tỷ lệ mới mắc, theo nghiên cứu của Haker 6/100.000 dân; còn theo Tos tỷ lệ mới mắc ở trẻ em là 3/100.000 dân và người lớn 12.6/100.000 dân(3).

Thuật ngữ cholesteatoma là da ở không đúng chỗ, là sự lắng đọng bất thường từ chất sừng của biểu mô lát tầng trong tai giữa(5,1,2,3). Năm 1683, lần đầu tiên được Duverney mô tả với thuật ngữ steatoma, năm 1838Johannes Mueller là người đưa ra thuật ngữ cholesteatoma; thuật ngữkeratoma mới mô tả chính xác đặc điểm giải phẫu bệnh của tổn thương này nhưng thuật ngữ cholesteatoma vẫn được thừa nhận rộng răi.

Cholesteatoma trong tai giữa có khi là nguyên phát hay thứ phát, song chúng đều có hiện tượng hủy xương và cơ chế hủy xương có thể do sức ép của cholesteatoma gây hoại tử xương hay khi nó tiếp xúc với xương tạo ra collagenase gây tiêu hủy các cấu trúc trong tai giữa hay các cấu trúc giải phẫu lân cận(5,8,9).

Để chẩn đoán đúng, phẫu thuật lấy sạch bệnh tích, phục hồi chức năng tránh tái phát và biến chứng cho bệnh nhân cần có sự thăm khám kỹ lưỡng, sự am hiểu về hình ảnh cholesteatoma trên nội soi, phim schuller, CT scan là rất cần thiết.

Trước đây phim schuller là một trong những cận lâm sàng hỗ trợ tích cực cho việc chẩn đoán trước phẫu thuật viêm tai giữa mạn cholesteatoma(6,7), hiện nay CT scan xương thái dương đóng vai trò quan trọng không những trong việc đánh giá sự hiện diện của hình ảnh cholesteatoma, sự ăn mòn xương con, ăn mòn cống Fallope do cholesteatoma… mà còn giúp phẫu thuật viên định hướng kế hoạch cho cuộc phẫu thuật.

Tuy nhiên nhiều trường hợp viêm tai giữa mạn cholesteatoma lại không có mối tương quan thuận giữa hình ảnh bệnh tích trên phim schuller, phim CT scan và bệnh tích trong lúc mổ.

Vấn đề đặt ra là mối tương quan giữa hình ảnh trên phim schuller, CT scan với bệnh tích lúc phẫu thuật của viêm tai tai giữa mạn cholesteatoma ra sao? và vấn đề này ở nước ta chưa có nhiều nghiên cứu đề cập.

Chính vì vậy chúng tôi khảo sát tương quan hình ảnh trên schuller, CT scan với bệnh tích lúc mổ, giúp cho phẫu thuật viên trên đại thể có thể xác định có cholesteatoma hay không, đưa ra hướng xử lý phù hợp với bệnh tích ngay từ đầu, hoặc là khoét rỗng đá chũm toàn phần, hoặc là khoét rỗng đá chũm bán phần và có thể chỉnh hình xương con hay không? từ đó rút ngắn thời gian cho cuộc phẫu thuật cũng như nâng cao hiệu quả điều trị, hạn chế tỷ lệ bệnh tái phát và biến chứng cho bệnh nhân.

Mục tiêu tổng quát:

Xác định mối tương quan hình ảnh trên schuller, CT với bệnh tích trong

phẫu thuật viêm tai giữa mạn cholesteatoma.

Mục tiêu chuyên biệt:

- Xác định tỷ lệ hình ảnh gợi ý cholesteatoma trên phim schuller.

- Xác định tỷ lệ hình ảnh gợi ý cholesteatoma trên phim CT.

- Xác định tỷ lệ các hình thái bệnh tích trong lúc phẫu thuật.

- Xác định tỷ lệ kết quả giải phẫu bệnh của cholesteatoma.

- Khảo sát tương quan giữa hình ảnh gợi ý cholesteatoma trên schuller, CT

với bệnh tích lúc phẫu thuật và giải phẫu bệnh..

ĐỐI TƯỢNG - PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU Phương pháp ghiên cứu

Tiền cứu, mô tả hàng loạt ca. Đối tượng nghiên cứu

66 bệnh nhân từ 16 tuổi trở lên nhập Khoa Tai Đầu Mặt Cổ – BVTMH, chẩn đoán viêm tai giữa mạn có cholesteatoma, được phẫu thuật tại BVTMH trong thời gian từ tháng 11 năm 2007 đến tháng 07 năm 2008.

Tiêu chuẩn chọn mẫu

- Bệnh nhân được chẩn đoán trước phẫu thuật là viêm tai giữa mạn cholesteatoma, xác định lại bằng CT scan.

- Tất cả bệnh nhân được làm các xét nghiệm hỗ trợ chẩn đoán trước phẫuthuật như nội soi tai, đo thính lực, chụp phim schuller và phim CT scan.

- Lấy bệnh tích trong hố mổ làm giải phẫu bệnh.

- Đồng ý phẫu thuật.

Tiêu chuẩn loại trừ

Không có sự đồng ý của bệnh nhân.

Tiến hành nghiên cứu

- Khám, chọn bệnh, ghi nhận các triệu chứng cơ năng và thực thể.

- Chuẩn bị trước mổ: xét nghiệm tiền phẫu như đo thính lực đồ, chụp phim schuller, chụp CT, đánh giá và ghi nhận các hình ảnh gợi ý sự hiện diện và phá hủy của cholesteatoma trên phim schuller và trên phim CT.

- Tiến hành phẫu thuật, trong lúc phẫu thuật đánh giá bệnh tích và so sánh với hình ảnh trên phim CT scan. Đặc biệt quan tâm đến những tổn thương sau:

• Dò bề mặt xương chũm, tự khoét rỗng xương chũm, phá hủy sào bào – sàođạo, bộc lộ dây VII.

• Mòn tường thượng nhĩ.

• Mòn trần thượng nhĩ.

• Ăn mòn xương con (ossicular) chia ra như sau:

+ Oo: xương con còn nguyên.

+ O1: xương đe bị ăn mòn làm mất liên tục chuỗi xương con.

+ O2: xương đe và bàn đạp bị ăn mịn.

+ O3: búa, đe bị mất, xương bàn đạp bị ăn mòn.

• Bao tai: còn nguyên, bị ăn mòn hay dò?.

• Bộc lộ màng đại, tiểu não hay xoang tĩnh mạch bên hay không?.

- Tùy theo bệnh tích mà phẫu thuật theo một trong bốn phương pháp sau:

• Mở khuyết thượng nhĩ và chỉnh hình tai giữa.

• Sào bào thượng nhĩ kín.

• Khoét rỗng đá chũm toàn phần.

• Khoét rỗng đá chũm bán phần.

- Lấy bệnh phẩm gởi giải phẫu bệnh và đánh giá kết quả:

• Phù hợp với cholesteatoma: có hình ảnh chất keratin xung quanh mô viêm mạn.

• Không phù hợp với cholesteatoma: chủ yếu mô viêm mạn, không có hiệndiện của keratin.