Biểu tượng nghệ thuật là một dạng mã hóa nhưng cảm xúc, tư tưởng của con người nghệ sĩ về hiện thực đời sống. Biểu tượng còn bộc lộ cá tính sáng tạo, phong cách tác gia, khuynh hướng văn học và cả đặc trưng văn hóa của từng dân tộc. Nghiên cứu tác giả, tác phẩm từ góc độ biểu tượng do đó đã và đang thu hút sự quan tâm của nhiều nhà nghiên cứu văn học nghệ thuật.

Nguyễn Bính được từng được mệnh danh là chàng thi sĩ của hồn quê, nhà thơ của chân quê. Trong thơ Nguyễn Bính, thế giới chân quê hiện ra những cây cỏ, hoa lá, vạn vật mang bản sắc thôn quê vùng Đồng bằng Bắc bộ như hoa cau, giàn trầu, vườn dâu, dậu mùng tơi, hoa cam, hoa bưởi, cánh bướm vàng… Trong đó có những hình ảnh xuất hiện với tần số cao, mang nhiều giá trị tượng trưng và trở thành chìa khóa mã hóa thế giới nghệ thuật của nhà thơ. Trong quá trình khảo sát thơ Nguyễn Bính tôi thấy những hình ảnh như mùa xuân, cánh bướm, bến nước, con đò và hình ảnh vườn xuất hiện với tần số rất cao. Trong những hình ảnh trên chúng tôi qua tâm hơn cả đến vườn. Trong thơ Nguyễn Bính vườn có khi hiện lên như một chỉnh thể: vườn dâu, vườn chè, vườn lê, vườn cam, vườn Ngự uyển…và có khi lại hiện lên một cách gián tiếp qua những sự vật thuộc về bộ phận của vườn: cành dâu, lá dâu, dậu mùng tơi, hoa bưởi, hoa cam, cánh bướm.

Có thể thấy, vườn không chỉ là mô típ thơ khá độc đáo và có sức rung động mãnh liệt, có năng lực tạo tượng miêu tả mà còn là một phương tiện trữ tình, một công cụ biểu đạt tư tưởng, tình cảm của Nguyễn Bính. Nghiên cứu về biểu tượng này ta thấy, trong nỗi nhớ khắc khoải, trong niềm hoài niệm tha thiết của người con tha hương, hình ảnh mảnh vườn hiện lên thật thân thương, thanh bình và thơ mộng. Đó là vườn quê đẹp như trong cổ tích, vàng tươi hoa cải, rập rờn bướm trắng, phơi phới lứa tuổi đương tơ, đầy cây non lộc mới, mưa nắng dịu dàng. Nhìn toàn cảnh, vườn quê Nguyễn Bính được tạo ra từ sự tổng hợp của các tính chất cụ thể và điển hình, chân thực và mộng tưởng, một khoảng không gian ngăn cách nhưng thật gần gũi, một khoảng không gian cổ kính nhưng rất đỗi quen thuộc, thân thương. Nghĩa là một khoảng không gian mang đầy đủ hình ảnh, màu sắc, đường nét của làng quê Việt Nam tự nghìn đời. Trên cái nền không gian ấy, nhà thơ khắc họa sâu sắc những cảnh đời, những số phận, tính cách và vẻ đẹp tâm hồn của những người dân quê bình dị. Như vậy, tiến hành đi sâu phá và nghiên cứu về biểu tượng này, có thể thấy được tài năng nghệ thuật, sở trường cũng như phần nào cho thấy diện mạo bức tranh làng quê Việt Nam, đặc biệt là không gian làng quê Bắc Bộ với những cuộc đời, số phận, những cuộc tình duyên, những oan trái của mọi kiếp người.

kết cấu chuyên đề:

chương 1

biểu tượng và vai trề, vị trí của biểu tượng vườn trong thơ nguyễn bính

chương 2

vườn - hình ảnh biểu tượng cho làng quê

chương 3

phương thức xây dựng biểu tượng và ý nghĩa biểu trưng của vườn qua thế giới trần thế và mộng tường