LỜI NÓI ĐẦU

Suốt một thế kỷ (giữa thế kỷ XVIII - giữa thế kỷ XIX) trong văn học Việt Nam được coi là giai đoạn phát triển đỉnh cao nhất trong lịch sử văn học nước nhà. Trong đó có hai hiện tượng rất đặc biệt trong giai đoạn này, đó là sự xuất hiện đồng loạt những tên tuổi của một loại hình nhà Nho mới, đó là "các tài tử ra đời để thay thế cho các quân tử, các trượng phu, những người độc chiếm văn đàn trước đây", Nguyễn Du, Nguyễn Công Trứ, Cao Bá Qúat đều tự xưng là tài tử. Cùng với sự thay đổi của lực lượng sáng tác là những thành công về mặt thể loại, nhà nho tài tử đã có công đưa ba thể loại thuần tuý dân tộc : ngâm khúc, truyện thơ, hát nói trở thành "đỉnh cao của thơ Nôm trong các thể loại đã có từ trước" .

Sang nửa cuối thế kỉ XIX, đời sống chính trị xã hội của nước ta thay đổi khác trước, văn học cũng nằm trong quy luật thay đổi của thời cuộc. Lực lượng sáng tác có sự phân hoá sâu sắc. Theo Nguyễn Lộc , ông chia văn học giai đoạn này ra bốn khuynh hướng trong văn học

1. Khuynh hướng văn học yêu nước chống Pháp: là tiếng nói chống Pháp, tiêu biểu có Nguyễn Đình Chiểu, Phan Văn Trị, Nguyễn Xuân Ôn, Nguyễn Thông, Nguyễn Quang Bích…

2. Văn học tố cáo hiện thực: Văn chương phản ánh thực trạng đất nước với nỗi niềm của một người dân mất nước. Tiêu biểu cho khuynh hướng văn học này là Tú Xương, Nguyễn Khuyến, Nguyễn Thiện Kế…

3. Văn học hưởng lạc thoát ly: Chủ yếu là nhóm thơ Dương Lâm, Dương Khuê, Chu Mạnh Trinh

4.Văn học nô dịch: Đại biểu của dòng văn học này là Tôn Thọ Tường, Hoàng Cao Khải. Đây là khuynh hướng văn học đã và đang được tìm hiểu và có nhiều nhận định lại.