Ngay từ lời đề tựa cho tác phẩm "Nghệ nhân và Margarita", người đọc đã bắt gặp mấy dòng nhận định của tác giả bài thơ "Đợi anh về" - Konstantin Simonov : "Bulgakov có ba tài năng cùng song hành suốt đời tranh đoạt nhau vị trí số một : đó là tài năng của nhà văn trào phúng, tài năng của nhà văn giả tưởng và tài năng của nhà văn hiện thực". Mikhail Bulgakov viết "Nghệ nhân và Margarita" trong suốt 12 năm (1928 - 1940) với cái tên dự định là "Tiểu thuyết về quỷ sứ", cũng khá giống với trường hợp "Những linh hồn chết" của N.V.Gogol, "Nghệ nhân và Margarita" từng bị xé, bị đốt, viết đi viết lại cả thảy bảy lần ! Một cuốn sách không dễ đọc nhưng có sức cuốn hút và nỗi ám ảnh kỳ lạ. Không dễ đọc, trước hết vì độ dày của nó (gần 800 trang khổ lớn), vì hệ thống nhân vật đông đảo (506 nhân vật), nhưng chủ yếu vì nó không tầm thường, không chỉ là kiểu "tiểu thuyết trong tiểu thuyết" mà nhân vật, sự kiện của hai tiểu thuyết cách nhau đến... một ngàn chín trăm năm, mà lại lẫn lộn giữa hư và thực... Tuy vậy, nó vẫn cuốn hút vì cách viết mới lạ, vì độc giả như được sống, được bay lượn trong một thế giới khác - với cách phù phép của nhà ảo thuật hắc ám Voland từ nước ngoài đến, các nhân vật có thể tàng hình, hóa thân, bay khắp nơi, trò chuyện với người đã chết... Điều thú vị là nhờ sống trong một "thế giới khác", chúng ta có cơ hội được thấy rõ chân tướng của cuộc sống thật hôm nay (trong sách là hiện thực xã hội ở thành phố Moskva những năm 1920 - 1930, khi Liên Xô thực hiện chính sách Kinh tế mới - NEP). Cuộc sống sau bao năm tù hãm vừa được "giải phóng" đã bị bóc trần với đủ trò lố lăng bi - hài. Ví như cảnh cả đoàn người xếp hàng để xin được cấp căn hộ của Berlioz - Chủ tịch Hội Nhà văn Moskva - khi nghe tin ông vừa bị xe điện chẹt chết ; rồi các vị chức sắc ăn hối lộ, hám dollar, ngoại tình vụng trộm... dần lộ mặt... Tiểu thuyết "Nghệ nhân và Margarita" hấp dẫn, giàu tính trí tuệ còn vì đề tài mà Nghệ nhân (nhân vật chính của "Nghệ nhân và Margarita" và là "cái Tôi thứ hai" của tác giả) chọn để viết cuốn tiểu thuyết chính là câu chuyện đã xảy ra cách đây một ngàn chín trăm năm với hai nhân vật chính là quan Tổng trấn Pontius Pilate và Jesus Christ. Đã có nhiều tác phẩm Văn học dựa vào các sự kiện trong Kinh Thánh, nhưng Bulgakov chỉ tập trung xoay quanh tâm trạng của Pilate trước và sau khi chàng trai quê ở Nazareth bị hành hình trên núi Trọc. Viên Tổng trấn tuy có thiện cảm với "nhà triết học lang thang rách rưới", từng muốn cứu chàng khỏi tội chết (bằng cách gợi ý cho chàng chối bỏ việc tên Judas tố cáo chàng đã nói những lời xúc phạm đến Hoàng đế...), nhưng rồi vẫn tuyên án tử hình và sau đó thì hối hận. Nhân vật Pilate hèn nhát không dám từ bỏ danh vọng, bổng lộc để thực hiện thiện chí cứu người vô tội vì dù sao y cũng là một viên quan của Hoàng đế để rồi lương tâm cắn rứt cho mãi... một ngàn chín trăm năm sau (cảnh gặp lại Chúa Jesus ở cuối tiểu thuyết) cũng như hình ảnh kẻ tử tù không thể nói dối để giữ mạng sống (đã đáp lại "gợi ý" của quan Tổng trấn : "Nói sự thật dễ dàng và dễ chịu hơn..."), và việc chàng nhường những giọt nước lúc sắp chết khát cho tên tội phạm bên cạnh trên núi Trọc có ý nghĩa đến muôn đời vì nó tiêu biểu cho cuộc đấu tranh giữa cái Thiện và cái Ác của nhân loại... Chính vì thế, một nhà văn nổi tiếng người Gruzia đánh giá Bulgakov "đã là người đương thời của cha ông chúng ta, đang là người đương thời với chúng ta và sẽ là người đương thời của con cháu chúng ta".
