Mở đầu

Bất kỳ một loại hình kiểm toán nào, kiểm toán Nhà n−ớc, tổ chức kiểm

toán độc lập hay kiểm toán nội bộ, quá trình kiểm toán và hoạt động phải dựa

trên hệ thống các chuẩn mực, quy trình kiểm toán cụ thể. Hệ thống các chuẩn

mực và các quy trình của KTNN đ−ợc Tổng KTNN ban hành trong năm 1999,

đã phát huy đ−ợc tác dụng rất tốt trong hoạt động kiểm toán của KTNN, đã

giúp cho các kiểm toán viên (KTV), các đoàn kiểm toán thực hiện công việc

kiểm toán một cách chuẩn mực, đạt đ−ợc các mục tiêu đề ra và nâng cao chất

l−ợng hoạt động kiểm toán của KTNN, nâng cao nghiệp vụ kiểm toán cho

KTV. Giúp cho KTNN quản lý giám sát chặt chẽ hơn quá trình thực hiện kiểm

toán của các KTV và các đoàn kiểm toán.

Bên cạnh những tác dụng trên, sau một thời gian thực hiện hệ thống

chuẩn mực và các quy trình kiểm toán của KTNN cũng đã bộc lộ những vấn

đề bất cập cả về lý luận và thực tiễn. Một số các quy định trong chuẩn mực và

các quy trình đã ban hành không còn phù hợp với đối t−ợng kiểm toán của

KTNN. Mặt khác sự phát triển của KTNN về cơ chế tổ chức, chức năng nhiệm

vụ, phạm vi hoạt động và đối t−ợng kiểm toán và quá trình điều hành quản lý

tài chính công của Nhà n−ớc đã có những thay đổi lớn, do đó phải có sự hoàn

thiện không ngừng hệ thống chuẩn mực và quy trình kiểm toán của KTNN

thoả mãn các yêu cầu mong muốn nói trên cần phải có một đề tài khoa học

câp Bộ nghiên cứu một cách toàn diện những cơ sở lý luận và ph−ơng pháp

luận, làm rõ các khía cạnh, các điều kiện cần và đủ để thực hiện quá trình

hoàn thiện này. Mục tiêu đặt ra của đề tài nhằm:

- Xây dựng những luận cứ khoa học làm cơ sở cho quá trình hoàn thiện

các chuẩn mực và quy trình của KTNN trong giai đoạn từ nay đến năm 2020.

- Phân tích đánh giá và làm rõ những vấn đề phù hợp và vấn đề ch−a

phù hợp với yêu cầu thực tiễn của hệ thống các chuẩn mực và quy trình kiểm

toán của KTNN.

- Nghiên cứu các chuẩn mực, quy trình và những kinh nghiệm tổ chức

xay dựng các chuẩn mực, quy trình của INTOSAI và ASOSAI.

- Định h−ớng những nội dung chủ yếu và kiến nghị giải pháp hoàn thiện

hệ thống chuẩn mực và quy trình kiểm toán của KTNN hiện nay.

Nội dung đề tài

Ngoài lời mở đầu và kết luận, đề tài bao gồm 3 ch−ơng:

- Ch−ơng 1: Cơ sở lý luận và ph−ơng pháp hoàn thiện hệ thống

chuẩn mực và quy trình kiểm toán của KTNN.

- Ch−ơng 2: Thực trạng hệ thống chuẩn mực và quy trình kiểm toán

của KTNN Việt Nam.

- Ch−ơng 3: Nội dung và giải pháp hoàn thiện hệ thống chuẩn mực

và quy trình kiểm toán của KTNN Việt Nam.

Mặc dù Ban chủ nhiệm đề tài và các cộng tác viên đã có sự nghiên cứu

thấu đáo về tính hệ thống, tính khoa học, tính thực tiễn và tính phát triển đói

với việc xây dựng và hoàn thiện hệ thống chuẩn mực và các quy trình kiểm

toán của KTNN Việt Nam, song không tránh khỏi những hạn chế. Ban chủ

nhiệm đề tài rất mong sự đóng góp ý kiến của các nhà khoa học chuyên ngành

cùng bạn đọc gần xa.

Ban chủ nhiệm đề tài

Ch−ơng I

cơ sở lý luận và ph−ơng pháp luận

hoàn thiện hệ thống chuẩn mực kiểm toán

và quy trình kiểm toán của Kiểm toán Nhà n−ớc

1.1. Khái niệm và phân loại chuẩn mực kiểm toán

(CMK’

T) và quy trình kiểm toán của Kiểm toán Nhà n−ớc

1.1.1. Khái niệm và phân loại CMK’

T

1.1.1.1. Khái niệm hệ thống CMK’

T

Ngày nay kiểm toán đ−ợc xem nh− là một phần chức năng kiểm soát

của Nhà n−ớc chính vì thế mà ở hầu hết các Quốc gia trên thế giới đều thiết

lập một cơ quan KTNN.

KTNN (hay còn gọi là kiểm toán Chính phủ) là công việc do kiểm toán

viên Nhà n−ớc (KTV) thực hiện để đánh giá và xác nhận tính đúng đắn và hợp

pháp của các thông tin trên Báo cáo tài chính, đánh giá tính tuân thủ, tính hiệu

lực, tính hiệu quả và tính kinh tế đối với các cơ quan, đơn vị, tổ chức có quản

lý, sử dụng NSNN, tài sản Nhà n−ớc là các nguồn lực Nhà n−ớc do Nhà n−ớc

quản lý. Với t− cách của ng−ời đ−a ra xác nhận và đánh giá, KTV cần phải có

những th−ớc đo để phân biệt đúng, sai, phân biệt giữa cái hợp lý và không hợp

lý, thực tế ấy đòi hỏi phải một hệ thống các tiêu chuẩn nghiệp vụ làm cơ sở,

khuôn mẫu cho việc đánh giá các thông tin tài chính một cách khoa học và

khách quan, là kim chỉ nam cho hoạt động nghề nghiệp của KTV. Đồng thời

CMK’

T còn là điều kiện cần thiết để đạt đ−ợc sự tin t−ởng của xã hội vào ý

kiến KTV, giúp ng−ời sử dụng thông tin hiểu về công việc kiểm toán và phục

vụ cho việc xem xét trách nhiệm pháp lý của KTV, và đứng trên góc độ phát

triển nghề nghiệp kiểm toán, CMK’

T còn là cơ sở lý luận hoạt động kiểm

toán, là căn cứ để các KTV nâng cao chất l−ợng công việc và là một nhân tố

quan trọng trong việc thu hẹp khoảng cách giữa sự mong đợi của ng−ời sử

dụng dịch vụ mà các KTV cung cấp, do đó cần phải có hệ thống CMK’

T.

Về khái niệm hệ thống CMK’

T (Audit Standards) trên thế giới cũng nh−

ở n−ớc ta đã đ−ợc xem xét nhìn nhận d−ới nhiều góc độ khác nhau về khái

niệm này.

Theo tổ chức quốc tế các cơ quan kiểm toán tối cao (INTOSAI) thì

“Các CMK’

T cung cấp sự h−ớng dẫn tối thiểu cho KTV, giúp xác định độ lớn

của các b−ớc và trình tự kiểm toán đ−ợc áp dụng để hoàn thành mục tiêu kiểm

toán. Chúng là những tiêu chuẩn hoặc th−ớc đo để đánh giá chất l−ợng của các

kết quả kiểm toán”1

. Trong khi đó theo tài liệu của Liên đoàn Kế toán Quốc tế

(IFAC) lại cho rằng: “CMK’

T là văn kiện mô tả các nguyên tắc cơ bản về

nghiệp vụ và xử lý các mối quan hệ phát sinh trong quá trình kiểm toán, các

nguyên tắc này bao trùm, chi phối trách nhiệm nghề nghiệp của KTV"

2

.

ở Việt Nam trong quá trình soạn thảo CMK’

T, khái niệm này cũng đã

đ−ợc hình thành trên cơ sở hai hệ thống tổ chức kiểm toán, KTNN cho rằng

“Hệ thống CMK’

T Nhà n−ớc là tổng thể các nguyên tắc cơ bản, các yêu cầu,

các quy định về nghiệp vụ và xử lý các quan hệ phát sinh trong kiểm toán mà

các Đoàn kiểm toán Nhà n−ớc và các KTV Nhà n−ớc phải tuân thủ khi tiến

hành các hoạt động kiểm toán, đồng thời là căn cứ để kiểm tra và đánh giá

chất l−ợng kiểm toán”

3

. Cũng t−ơng tự nh− vậy CMK’

T ban hành cho các

Công ty kiểm toán, KTV độc lập (CPA) thực hiện, khái niệm này đ−ợc nêu ra

nh− sau: “CMK’

T là quy định về các nguyên tắc, thủ tục cơ bản và h−ớng dẫn

thể thức áp dụng các nguyên tắc và thủ tục cơ bản đó trong quá trình kiểm

toán Báo cáo tài chính, CMK’

T là các quy định làm mực th−ớc, là cơ sở cho

KTV chuyên nghiệp và công ty kiểm toán kiểm tra, đánh giá các thông tin tài

chính một cách trung thực, khoa học, khách quan. CMK’

T đồng thời là cơ sở

cho việc chỉ đạo, giám sát, kiểm tra và đánh giá chất l−ợng và dịch kiểm toán

là cơ sở cho việc đào tạo huấn luyện và thi tuyển KTV"

4

.

Qua những khái niệm trên, chúng tôi nhận thấy có rất nhiều cách diễn

đạt về CMK’

T khác nhau nh−ng hội tụ lại, một hệ thống CMK’

T bao giờ cũng

phải chứa đựng đ−ợc những nhóm thông tin cơ bản sau:

- Các nguyên tắc, thủ tục cơ bản mà KTV phải thực hiện trong suốt quá

trình kiểm toán.

- Các quy định về nghiệp vụ để làm tiêu chuẩn, th−ớc đo, làm cơ sở để

KTV xử lý các mối quan hệ và kiểm tra, đánh giá các thông tin trong qúa trình

kiểm toán, cũng nh− đánh giá chất l−ợng kiểm toán.

1.1.1.2. Phân loại hệ thống CMK’

T

Hệ thống CMK’

T có thể đ−ợc tiến hành phân loại theo hai cách chính sau:

+ Cách thứ nhất: Phân loại căn cứ vào tổ chức soạn thảo và ban hành:

Nếu dựa trên tiêu thức này thì CMK’

T gồm 2 loại là CMK’

T quốc tế và

CMK’

T Quốc gia.

- CMK’

T Quốc tế (ISA)

Ngày nay khi nền kinh tế thế giới phát triển mạnh mẽ theo chiều h−ớng

quốc tế hoá. Quan hệ giao l−u kinh tế giữa các Quốc gia tăng nhanh về số

l−ợng và ngày càng đa dạng về hình thức, phong phú về nội dung từ đó việc

xây dựng một hệ thống CMK’

T cũng nh− kiểm toán đ−ợc chấp nhận và áp

dụng thống nhất trên phạm vi quốc tế đã trở thành một yêu cầu bức thiết; một

chìa khoá quan trọng góp phần khai thông các quan hệ kinh tế - tài chính quốc

tế. Hoạt động kiểm toán đã v−ợt ra khỏi phạm vi khép kín của từng Quốc gia

và mang tính quốc tế phổ biến, với mục đích phát triển và tăng c−ờng phối hợp

nghiệp vụ kiểm toán trên phạm vi toàn thế giới, các tổ chức kiểm toán quốc tế

đã ra đời và tổ chức soạn thảo, ban hành hệ thống các CMK’

T quốc tế sau:

ã Hệ thống CMK’

T quốc tế do Liên đoàn Kế toán quốc tế (IFAC) công bố

gồm 38 chuẩn mực, đây là hệ thống CMK’

T áp dụng chủ yếu đối với

KTV độc lập và các doanh nghiệp kiểm toán, nh−ng có phần h−ớng

dẫn, bổ sung vận dụng vào kiểm toán.

ã Hệ thống CMK’

T quốc tế do tổ chức quốc tế các cơ quan kiểm toán tối

cao (INTOSAI) công bố năm 1989, và đã đ−ợc bổ sung sửa đổi, gồm

191 điều khoản nằm trong 4 ch−ơng đ−ợc áp dụng cho KTV Nhà n−ớc

và cơ quan KTNN.

Các CMKT quốc tế nêu trên đ−ợc nghiên cứu nghiêm túc và công phu,

phản ánh một sự nhất trí cao của các thành viên và trở thành một thông lệ tốt.

Mặc dù vậy nó không có hiệu lực pháp lý bắt buộc đối với mỗi Quốc gia, mà

có mục đích đ−a ra nhằm khuyến cáo các thành viên tự nguyện chấp nhận.

CMK’

T Quốc gia (NSA): ở mỗi n−ớc, có thể giữ nguyên hay nghiên

cứu vận dụng hệ thống CMK’

T quốc tế để ban hành CMK’

T riêng cho phù hợp

với trình độ phát triển và tập quán thông lệ ở mỗi n−ớc. Vậy CMK’

T Quốc gia

bao gồm toàn bộ những CMK’

T đ−ợc công bố bởi luật hay quy định bởi một

tổ chức có thẩm quyền ở tầm Quốc gia có tính chất bắt buộc và đ−ợc áp dụng

khi thực hiện công việc kiểm toán hay các dịch vụ phụ trợ.

VD: Nh− ở Mỹ: Hệ thống CMK’

T Nhà n−ớc do cơ quan Tổng kiểm

toán (GAO) ban hành còn hệ thống CMK’

T áp dụng cho KTV độc lập và

doanh nghiệp kiểm toán lại do Viện Kế toán công chứng (AICPA) ban hành.

ở nhiều Quốc gia trên thế giới cũng áp dụng mô hình nh− ở Mỹ.

- Cách thứ hai: Phân loại CMK’

T căn cứ vào mục tiêu kiểm toán (hoặc

loại hình kiểm toán). Nếu dựa trên tiêu thức này để phân loại thì CMK’

T gồm có:

ã CMK’

T tài chính: áp dụng cho loại hình kiểm toán Báo cáo tài

chính.

ã CMK’

T hoạt động: áp dụng cho loại hình kiểm toán hoạt động.

ã CMK’

T tuân thủ: áp dụng cho loại hình kiểm toán tuân thủ.

1.1.2. Khái niệm và phân loại quy trình kiểm toán

Quy trình kiểm toán là một khái niệm đ−ợc sử dụng rộng rãi trong

nhiều lĩnh vực hoạt động khác nhau của đời sống xã hội.

VD nh−: Quy trình sản xuất thép, quy trình đào tạo Đại học, quy trình

soạn thảo văn bản pháp luật

Xét về hình thức, quy trình là trình tự các giai đoạn, các b−ớc công việc

đ−ợc sắp xếp (theo một trật tự) một cách khoa học, logic chặt chẽ cần phả