MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài:

Trong những năm gần đây, với đường lối đổi mới, chính sách mở cửa của Đảng và Nhà nước, nền kinh tế của đất nước ta đã không ngừng phát triển và đạt được những thành tựu to lớn. Cùng với sự phát triển đó, tất cả các cơ quan quản lý Nhà nước có liên quan đến các hoạt động kinh tế, nói chung và hoạt động xuất nhập khẩu, nói riêng, đã và đang từng bước đổi mới, cải tiến thủ tục hành chính nhằm theo kịp tốc độ phát triển và hỗ trợ đắc lực cho các hoạt động nói trên có điều kiện phát triển.

Được sự quan tâm chỉ đạo của Chính phủ, Bộ Tài chính, ngành Hải quan đã có nhiều cố gắng và đạt được một số kết quả bước đầu trong tiến trình cải cách thủ tục hành chính và hiện đại hóa ngành Hải quan. Rất nhiều giải pháp đã được ngành Hải quan triển khai áp dụng trong quá trình quản lý, đặc biệt là triển khai ứng dụng công nghệ thông tin vào hoạt động quản lý nhà nước về hải quan. Các quy trình thủ tục hải quan luôn được cải tiến sao cho ngày càng đơn giản hơn, minh bạch hơn, tạo điều kiện thuận lợi nhất cho hoạt động thương mại, hoạt động xuất nhập khẩu phát triển.

Theo kế hoạch cải cách, phát triển và hiện đại hóa ngành Hải quan giai đoạn 2004-2006 ban hành theo Quyết định số 810/QĐ-BTC ngày 16/03/2004 của Bộ trưởng Bộ Tài chính, mục tiêu của Hải quan Việt Nam đến năm 2010 là phấn đấu bắt kịp trình độ của Hải quan các nước trong khu vực ASEAN, thể hiện: lực lượng hải quan chuyên nghiệp, chuyên sâu; hệ thống thông quan phần lớn là tự động hóa; áp dụng kỹ thuật quản lý rủi ro; trang thiết bị kỹ thuật hiện đại. Để đạt được mục tiêu này, trong giai đoạn 2004-2006, ngành Hải quan đã đề ra kế hoạch cụ thể để thực hiện 5 chương trình lớn, đó là: chương trình cải cách thể chế; chương trình công nghệ thông tin và trang thiết bị nghiệp vụ; chương trình cải cách tổ chức bộ máy; chương trình chuẩn hóa cán bộ và đào tạo - bồi dưỡng nghiệp vụ hải quan và chương trình xây dựng trụ sở làm việc. Trong đó, triển khai thí điểm thủ tục hải quan điện tử trong năm 2005 và 2006 là một trong những nội dung quan trọng của chương trình cải cách thể chế cần phải thực hiện.

Thực hiện quyết định 149/2005/QĐ-TTg ngày 19/07/2005 của Thủ tướng Chính phủ, năm 2005 ngành Hải quan đã triển khai thực hiện thí điểm thủ tục hải quan điện tử tại Cục Hải quan Thành phố Hồ Chí Minh và Cục Hải quan Thành phố Hải Phòng. Đây là một bước đột phá quan trọng của ngành hải quan trong công cuộc cải cách thủ tục hành chính. Qua một thời gian thực hiện, thực tế cho thấy thủ tục hải quan điện tử là một hình thức thủ tục mới có nhiều ưu điểm so với thủ tục hải quan thủ công, như: tiết kiệm thời gian, tiết kiệm chi phí, tiết kiệm nhân lực, thông quan hàng hóa nhanh chóng, giảm bớt thủ tục giấy tờ, tăng doanh thu, tăng lợi nhuận, tăng uy tín thương hiệu cho doanh nghiệp và nâng cao hiệu quả quản lý. Việc làm này đã được cộng đồng doanh nghiệp, dư luận đánh giá cao và đây cũng là một đóng góp quan trọng, thúc đẩy nhanh quá trình hội nhập của Việt Nam với nền kinh tế thế giới.

Bên cạnh những ưu điểm nêu trên, việc thực hiện thủ tục hải quan điện tử tại Cục Hải quan Thành phố Hồ Chí Minh cũng như Cục Hải quan Thành phố Hải Phòng cũng còn có những hạn chế cần phải khắc phục để hoàn thiện và phát triển thủ tục hải quan điện tử trong thời gian tới. Chính vì vậy, tôi đã chọn đề tài “Thực hiện thủ tục hải quan điện tử đối với hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu tại Cục Hải quan Thành phố Hồ Chí Minh - Thực trạng và giải pháp” để làm luận văn cao học.

2. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài nghiên cứu:

- Đề tài nghiên cứu đưa ra kết quả đánh giá, phân tích những bài học kinh nghiệm về những ưu điểm và những nhược điểm, hạn chế của việc triển khai thực hiện thủ tục hải quan điện tử tại Cục Hải quan Thành phố Hồ Chí Minh và Cục Hải quan Thành phố Hải Phòng, các giải pháp đề xuất sẽ giúp ích cho việc triển khai mở rộng thủ tục hải quan điện tử cho các doanh nghiệp tại các tỉnh, thành phố khác trong thời gian tới.

- Đề tài nghiên cứu cũng là nguồn tài liệu tham khảo bổ ích cho học viên, sinh viên khi nghiên cứu về thủ tục hải quan trong môn học nghiệp vụ ngoại thương. Thông qua đề tài này, các học viên, sinh viên và bạn đọc sẽ tìm thấy những thông tin cần thiết và những kiến thức cập nhật mới nhất về thủ tục hải quan điện tử.

3. Mục đích nghiên cứu:

- Hệ thống hóa những vấn đề cơ bản về thủ tục hải quan điện tử, khẳng định sự cần thiết phải áp dụng thủ tục hải quan điện tử, nghiên cứu cơ sở pháp lý của thủ tục hải quan điện tử, kinh nghiệm thực hiện thủ tục hải quan điện tử của một số nước.

- Phân tích, đánh giá một cách khách quan tình hình thực hiện thủ tục hải quan điện tử tại Cục Hải quan Thành phố Hồ Chí Minh. Chỉ rõ những ưu điểm, nhược điểm của quy trình thủ tục và những nhân tố tác động.

- Đề xuất một số giải pháp nhằm hoàn thiện quy trình thủ tục hải quan điện tử tại Cục Hải quan Thành phố Hồ Chí Minh, nói riêng và phát triển mô hình thông quan điện tử tại Việt Nam, nói chung.

4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu:

4.1 Đối tượng nghiên cứu:

- Các văn bản quy phạm pháp luật, các tài liệu có giá trị thu thập từ các nguồn mang tính chính xác cao.

- Kinh nghiệm của một số nước đã áp dụng thủ tục hải quan điện tử.

- Thực tế áp dụng thủ tục hải quan điện tử tại Việt Nam trong thời gian qua.

- Kinh nghiệm thực hiện thủ tục hải quan của các doanh nghiệp đã tham gia và chưa tham gia thủ tục hải quan điện tử trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh.

- Đơn vị áp dụng thí điểm thủ tục hải quan điện tử tại Cục Hải quan Thành phố Hồ Chí Minh là Chi cục Hải quan Điện tử

- Tham khảo kinh nghiệm áp dụng thí điểm thủ tục hải quan điện tử tại Cục Hải quan Thành phố Hải Phòng.

4.2 Phạm vi nghiên cứu:

4.2.1 Về mặt không gian:

- Kinh nghiệm thực hiện thông quan điện tử của một số nước trên thế giới, đặc biệt là các quốc gia trong vùng Đông Nam Á (Asean) và Đông Bắc Á (Nhật Bản, Hàn Quốc) vì các quốc gia này có nhiều điểm tương đồng với Việt Nam và có

mô hình tương đối phù hợp với điều kiện phát triển của Việt Nam.

- Kinh nghiệm thực hiện thí điểm thủ tục hải quan điện tử của Cục Hải quan Thành phố Hồ Chí Minh. Cơ sở của việc lựa chọn này là vì: đây là một Cục Hải quan lớn nhất nước, có nhiều kinh nghiệm trong việc triển khai các mô hình thủ tục mới, có nhiều loại hình xuất nhập khẩu, số lượng doanh nghiệp xuất nhập khẩu lớn, lưu lượng hàng hóa xuất nhập khẩu lớn.

4.2.2 Về mặt thời gian:

Đề tài tập trung nghiên cứu khoảng thời gian từ 1993 trở lại đây, đặc biệt khoảng thời gian từ 2004 đến tháng 09 năm 2006. Đó là giai đoạn thực hiện Kế hoạch cải cách, phát triển và hiện đại hóa ngành Hải quan giai đoạn 2004-2006 ban hành theo Quyết định số 810/QĐ-BTC ngày 16/03/2004 của Bộ trưởng Bộ Tài chính.

5. Phương pháp nghiên cứu:

- Đề tài được nghiên cứu dựa trên cơ sở các tài liệu, lý thuyết mô hình thông quan điện tử của một số nước, các số liệu thu thập được từ Văn phòng Hiện đại hóa Tổng cục Hải quan, các tạp chí nghiên cứu chuyên đề như Tin học Tài chính, Nghiên cứu Hải quan, báo Hải quan và các trang web.

- Thông qua khảo sát thực tế mô hình thông quan điện tử của Hải quan Malaysia và Hải quan Hàn Quốc.

- Thông qua hai đợt điều tra khảo sát 200 doanh nghiệp đã tham gia và chưa tham gia thủ tục hải quan điện tử bằng phiếu khảo sát (được gửi qua đường bưu điện, thư điện tử) và phỏng vấn trực tiếp (dưới hình thức show card).

+ Lần 1 (11/2005): khảo sát 70 doanh nghiệp. Có 30 doanh nghiệp cung cấp thông tin. Trong đó gồm 17 doanh nghiệp đã tham gia và 13 doanh nghiệp chưa tham gia.

+ Lần 2 (05/2006): khảo sát 130 doanh nghiệp. Có 79 doanh nghiệp cung cấp thông tin. Trong đó gồm 49 doanh nghiệp đã tham gia và 30 doanh nghiệp chưa tham gia.

- Thông qua việc triển khai ứng dụng mô hình thông quan điện tử tại Cục Hải quan Thành phố Hồ Chí Minh, có tham khảo đơn vị cùng thực hiện thí điểm là Cục Hải quan Thành phố Hải Phòng.

Từ mô hình lý thuyết và các số liệu thực tế thu thập được thông qua phương pháp điều tra xã hội học, người viết đã sử dụng các phương pháp thống kê, phương pháp phân tích, phương pháp so sánh, phương pháp tổng hợp một cách hệ thống, khoa học, biện chứng để thực hiện đề tài.

Các số liệu được xử lý bằng chương trình ứng dụng Microsoft Excel đảm bảo tính chính xác và khoa học.

6. Tính mới của đề tài:

Đối với nhiều nước trên thế giới, thương mại điện tử, thông quan điện tử là một lĩnh vực, một đề tài rất bình thường vì nó đã diễn ra từ lâu và diễn ra một cách thường xuyên. Tuy nhiên, đối với Việt Nam thương mại điện tử, thông quan điện tử chỉ mới bắt đầu ở giai đoạn hình thành trong những năm gần đây.

Trước đây, cũng có một số đề tài nghiên cứu về thương mại điện tử và một số lĩnh vực hoạt động hải quan như:

- Một số giải pháp ứng dụng thương mại điện tử vào các ngành doanh nghiệp Việt Nam- Lê Đình Tứ - Luận văn Thạc sỹ 2000.

- Thực trạng và các giải pháp về thương mại điện tử cho các doanh nghiệp Việt Nam – Công trình nghiên cứu khoa học 2000.

- Biện pháp quản lý thuế XNK tại Cục Hải quan Bà Rịa- Vũng Tàu - Nguyễn Thị Thúy Nga – Luận văn 1998.

- Tự động hóa khai báo hải quan - một biện pháp quan trọng để khắc phục những tiêu cực trong thủ tục hải quan – Công trình NCKH 2000.

- Một số giải pháp đẩy mạnh quá trình hội nhập của Hải quan Việt Nam với Hải quan các nước – Đoàn Thị Hồng Vân – Công trình NCKH cấp Bộ 2001.

- Những biện pháp cải cách và hiện đại hóa công tác quản lý hành chính Hải quan Việt Nam giai đoạn 2001 – 2006. Trần Đình Thọ - Luận văn Thạc sỹ 2001.

- Hoàn thiện kiểm soát nội bộ ngành Hải quan. Lê Hương Thủy - Luận văn Thạc sỹ 2001.

- Một số giải pháp ứng dụng tin học vào quản lý hành chính ngành Hải quan giai đoạn 2002-2005. Nguyễn Hồng Sơn - Luận văn Thạc sỹ 2002

- Giải pháp hoàn thiện thủ tục hải quan tại Cục Hải quan Thành phố Hồ Chí Minh để góp phần thực hiện Hiệp định Thương mại Việt Mỹ. Bùi Lê Hùng - Luận văn Thạc sỹ 2001

- Kiểm toán Hải quan – Công cụ chống gian lận thương mại. Mai Thị Hoàng Minh – Công trình NCKH 2005

Tuy nhiên, những đề tài này chưa đề cập hoặc chỉ mới đề cập đến ý tưởng áp dụng thông quan điện tử, chưa nghiên cứu một cách tập trung, hệ thống, sâu rộng và toàn diện về thông quan điện tử. Chính vì vậy, có thể nói đây là một đề tài nghiên cứu hoàn toàn mới về thủ tục hải quan điện tử. Những thông tin về thủ tục hải quan điện tử đề cập trong đề tài này là những thông tin mới nhất được cập nhật. Nó là kết quả nghiên cứu, tổng hợp từ nhiều nguồn thông tin khác nhau, mang tính khoa học và chính xác cao. Kết quả khảo sát, nghiên cứu thực tế từ kinh nghiệm thực hiện thực tế của một số nước, từ các doanh nghiệp đã và chưa tham gia thủ tục hải quan điện tử và từ đơn vị thực hiện thí điểm là một nét nổi bật của đề tài nghiên cứu này.

Hy vọng rằng những giải pháp đề xuất mang tính khả thi sẽ được các cơ quan quản lý nhà nước, ngành Hải quan xem xét và áp dụng trong thực tiễn nhằm phát triển thông quan điện tử trong tương lai, góp phần đẩy mạnh quá trình hiện đại hóa và hội nhập của Hải quan Việt Nam với hải quan các nước.

7. Bố cục của đề tài:

Đề tài gồm 79 trang, được chia thành 3 chương:

- Chương 1: Tổng quan về thủ tục hải quan điện tử.

- Chương 2: Thực trạng thực hiện thủ tục hải quan điện tử tại Cục Hải quan Thành phố Hồ Chí Minh.

- Chương 3: Những giải pháp để hoàn thiện và phát triển thủ tục hải quan điện tử tại Cục Hải quan Thành phố Hồ Chí Minh và Việt Nam.

Ngoài ra, còn có phần mở đầu, kết luận và phần phụ lục với 5 phụ lục.

Vì đây là một đề tài hoàn toàn mới mẻ, rộng và phức tạp, được thực hiện trong một thời gian ngắn với kinh phí hạn hẹp, cho nên dù người viết có nhiều cố gắng để hoàn thành nhưng không thể tránh khỏi những thiếu sót và hạn chế. Kính mong Hội đồng, các Phản biện, các cấp Lãnh đạo và đồng nghiệp đóng góp ý kiến để người viết tiếp tục hoàn thiện đề tài, phục vụ cho việc nghiên cứu và ứng dụng trong thực tiễn.[URL="/downloads.php?do=file&id=4027"]