Chương 1 MỞ ĐẦU 1.1 Đặt vấn đề Thực vật họ Dầu (dipterocarpaceae) gồm 17 chi và có khoảng 680 lòai cây thân gỗ phân bố chủ yếu ở các rừng mưa nhiệt đới. Chúng cung cấp các loại gỗ có giá trị và nhựa mủ (Lê Mộng Chân, Lê Thị Huyên, 2000). Rừng ưu thế cây họ Sao - Dầu (Dipterocarpaceae) ở miền Đông Nam Bộ nói chung và Đồng Nai nói riêng là nguồn tài nguyên thiên nhiên phong phú và giàu có về các loại gỗ và đặc sản rừng. Nguồn tài nguyên đó có ý nghĩa to lớn về kinh tế, quốc phòng và bảo vệ môi trường sống. Những số liệu thống kê của Bộ Lâm nghiệp (1991) cho biết, rừng miền Đông Nam Bộ có diện tích 547,9 ngàn ha, độ che phủ khoảng 25,9% diện tích đất tự nhiên. Hệ thực vật rừng phong phú và đa dạng, bao gồm khoảng 900 loài cây gỗ phân bố trong 77 họ , . Những loài cây gỗ của họ Sao - Dầu đóng vai trò to lớn nhất trong sự hình thành cấu trúc các kiểu thảm thực vật rừng kín thường xanh và nửa rụng lá ẩm nhiệt đới ở miền Đông Nam Bộ. Trong các kiểu thảm thực vật này, những ưu hợp cây họ Sao - Dầu (Dipterocarpaceae) tham gia hình thành những quần xã thực vật rừng có trữ lượng rất cao (300 - 400 m3gỗ/ha) , , ; gỗ của chúng có nhiều đặc tính cơ lý tốt, có giá trị lớn trong xây dựng và xuất khẩu, rất được ưa thích ở miền Đông Nam Bộ. Vì thế, nhiều loài cây họ Sao - Dầu đã được xếp vào danh mục những loài cây gỗ để sản xuất gỗ lớn ở Đồng Nai và miền Đông Nam Bộ . Thế nhưng, cùng với sự mất rừng do khai thác và sử dụng không hợp lý, rừng ưu thế cây họ Sao - Dầu cũng dần bị thu hẹp về diện tích và có nguy cơ biến mất. Trước đây, ở nước ta đã có một số công trình nghiên cứu về rừng ưu thế cây họ Sao – Dầu ở Đồng Nai , , , , , , , , , , , , , nhưng số liệu chưa nhiều, tản mạn, phạm vi và đối tượng nghiên cứu còn hạn chế. Do đó, việc kế thừa những tài liệu đã có và tiếp tục đi sâu nghiên cứu một cách có hệ thống về đặc trưng lâm học của rừng ưu thế cây họ Sao - Dầu là một việc cần thiết. Vì lý do đó, đề tài “Nghiên cứu đặc điểm lâm học của một số ưu hợp thực vật ưu thế cây họ Sao – Dầu trong kiểu rừng kín thường xanh và nửa rụng lá ẩm nhiệt đới ở Đồng Nai” đã được đặt ra.

1.2 Mục đích và mục tiêu nghiên cứu

Mục đích của đề tài là xây dựng cơ sở dữ liệu về đặc trưng lâm học của một số ưu hợp thực vật ưu thế cây họ Sao – Dầu ở Đồng Nai để làm căn cứ xây dựng những biện pháp khai thác – tái sinh, nuôi dưỡng và bảo tồn những hệ sinh thái rừng ưu thế cây họ Sao – Dầu ở Đông Nam Bộ. Để đạt được mục đích đặt ra, mục tiêu nghiên cứu là: - Mô tả và phân tích những đặc trưng về thành phần và kết cấu loài cây - Mô tả và phân tích những đặc trưng về cấu trúc - Đánh giá tình trạng tái sinh tự nhiên dưới tán rừng ưu thế cây họ Sao – Dầu. 1.3 Phạm vi nghiên cứu - Phạm vi nghiên cứu của đề tài là một số ưu hợp thực vật ưu thế cây họ Sao – Dầu trong kiểu rừng kín thường xanh và nửa rụng lá ẩm nhiệt đới ở Đồng Nai. - Nội dung nghiên cứu chỉ tập trung vào những vấn đề có liên quan đến điều kiện hình thành, thành phần và kết cấu loài cây, cấu trúc đường kính và chiều cao, kết quả tái sinh dưới tán rừng ưu thế cây họ Sao – Dầu. - Địa điểm nghiên cứu được chọn là Vườn Quốc Gia Cát Tiên thuộc lãnh thổ tỉnh Đồng Nai. - Thời gian nghiên cứu bắt đầu từ tháng 05/2009 và kết thúc vào tháng 10/2009. - Từ những kết quả nghiên cứu, đề xuất một số biện pháp phát triển và bảo tồn những quần xã thực vật ưu thế cây họ Sao – Dầu ở Đồng Nai. 1.4 Ý nghĩa của đề tài Những kết quả nghiên cứu của đề tài mang lại những ý nghĩa sau đây: (1) Về lý luận, những kết quả nghiên cứu của đề tài cung cấp cơ sở dữ liệu để xác định điều kiện hình thành những ưu hợp thực vật ưu thế cây họ Sao - Dầu và phân tích vai trò của cây họ Sao – Dầu trong kiểu rừng kín thường xanh và nửa rụng lá ẩm nhiệt đới ở Đồng Nai. (2) Về thực tiễn, những kết quả nghiên cứu của đề tài là căn cứ khoa học cho việc áp dụng những biện pháp bảo tồn và phát triển những ưu hợp thực vật ưu thế cây họ Sao – Dầu ở Đồng Nai