MỤC LỤC

Lời mở đầu 01

Phần 1: Tổng quan về gian lận và sai sót và trách nhiệm của kiểm toán viên

đối với gian lận và sai sót

1.1. Tổng quan về gian lận và sai sót trên Báo cáo tài chính 04

1.1.1. Định nghĩa về gian lận và sai sót 04

1.1.2. Lịch sử phát triển về gian lận 06

1.1.3. Lịch sử phát triển các công trình nghiên cứu về gian lận . 08

1.1.3.1. Edwin H. Sutherland . 08

1.1.3.2. Donald R. Cressey 09

1.1.3.3. D. W. Steve Albrecht 10

1.1.3.4. Richard C. Hollinger . 11

1.1.4. Công trình nghiên cứu gian lận của Hiệp hội các nhà điều tra gian

lận Hoa kỳ (ACFE) 13

1.1.4.1. Về phương pháp nghiên cứu . 14

1.1.4.2. Kết quả của cuộc nghiên cứu 17

1.1.4.3. Những hậu quả của gian lận . 17

1.1.4.4. Những phương pháp phổ biến thực hiện gian lận trên Báo

cáo tài chính 18

1.1.4.4.1. Khai cao (hay khai khống) doanh thu .19

1.1.4.4.2. Ghi nhận sai niên độ .19

1.1.4.4.3. Giấu công nợ và chi phí 19

1.1.4.4.4. Không khai báo đầy đủ thông tin 20

1.1.4.4.5. Áp dụng phương pháp đánh giá không đúng 20

1.2. Trách nhiệm của kiểm toán viên đối với gian lận và sai sót theo

chuẩn mực kiểm toán quốc tế . 20

1.2.1. Lịch sử phát triển trách nhiệm của kiểm toán viên đối với gian lận

và sai sót . 20

1.2.1.1. Giai đoạn hình thành . 21

1.2.1.2. Giai đoạn phát triển 21

1.2.1.3. Giai đoạn hiện đại . 23

1.2.2. Trách nhiệm kiểm toán viên về gian lận và sai sót theo chuẩn mực

kiểm toán quốc tế hiện hành 23

1.2.2.1. Trách nhiệm của kiểm toán viên theo chuẩn mực ISA 200

năm 2004 23

1.2.2.2. Trách nhiệm của kiểm toán viên đối với gian lận và sai sót

trên Báo cáo tài chính theo ISA 240 năm 2004 24

1.2.3. Các chuẩn mực kiểm toán trong giai đoạn lập kế hoạch liên quan

đến trách nhiệm kiểm toán viên trong việc phát hiện gian lận và

sai sót 25

1.2.3.1. ISA 300 - Lập kế hoạch 25

1.2.3.2. ISA 315 - Hiểu biết về công ty khách hàng và đánh giá

những rủi ro trọng yếu 25

1.2.3.3. ISA 330 - Đối phó các rủi ro có gian lận, sai sót trên Báo cáo

tài chính 26

1.2.3.4. ISA 520 - Thủ tục phân tích . 27

1.3. Trách nhiệm của kiểm toán viên đối với gian lận và sai sót và

các thủ tục phát hiện gian lận và sai sót theo chuẩn mực kiểm

toán Hoa kỳ . 27

1.3.1. Lịch sử phát triển trách nhiệm kiểm toán viên với gian lận và sai

sót tại Hoa kỳ . 27

1.3.2. Trách nhiệm của kiểm toán viên đối với gian lận và sai sót theo

chuẩn mực kiểm toán hiện hành 29

1.3.2.1. Chuẩn mực kiểm toán SAS 99 - Xem xét gian lận trên Báo

cáo tài chính đã được kiểm toán . 29

1.3.2.2. SAS 96 - Hồ sơ kiểm toán 31

1.3.2.3. SAS 56 - Thủ tục phân tích 31

1.4. Bài học kinh nghiệm cho Việt Nam 32

1.4.1. Nâng cao trách nhiệm của kiểm toán viên đối với gian lận và sai

sót . 32

1.4.2. Cập nhật thường xuyên các chuẩn mực kiểm toán trong đó có

chuẩn mực liên quan gian lận và sai sót . 32

1.4.3. Nên ban hành các hướng dẫn về thủ tục phát hiện gian lận 33

Phần 2: Thực trạng về gian lận và sai sót trên Báo cáo tài chính và trách

nhiệm của kiểm toán viên đối với gian lận và sai sót tại Việt Nam hiện nay

2.1. Thực trạng về gian lận và sai sót trên Báo cáo tài chính trong

các doanh nghiệp Việt Nam 34

2.1.1. Các loại gian lận đối với từng loại hình doanh nghiệp . 36

2.1.1.1. Gian lận tại doanh nghiệp Nhà nước 36

2.1.1.1.1. Gian lận trong mua sắm thiết bị, khai khống chi phí .36

2.1.1.1.2. Gian lận trong xây dựng cơ bản 38

2.1.1.2. Gian lận tại công ty cổ phần niêm yết 41

2.1.1.3. Gian lận ở các doanh nghiệp tư nhân, công ty trách nhiệm

hữu hạn . 42

2.1.1.4. Gian lận tại các công ty có vốn đầu tư nước ngoài 42

2.1.1.5. Kết luận . 43

2.1.2. Động cơ gian lận . 44

2.1.3. Người thực hiện gian lận . 44

2.1.4. Các khoản mục thường phát sinh gian lận 44

2.1.5. Kỹ thuật thực hiện gian lận . 45

2.1.5.1. Gian lận doanh thu 45

2.1.5.2. Đánh giá tài sản sai lệch . 45

2.1.5.3. Che giấu công nợ và chi phí . 46

2.1.5.4. Không công bố đầy đủ thông tin 46

2.2. Thực trạng về trách nhiệm của kiểm toán viên đối với việc phát

hiện gian lận và sai sót trên Báo cáo tài chính 47

2.2.1. Đặc điểm hoạt động kiểm toán độc lập tại Việt Nam . 47

2.2.1.1. Các quy định pháp lý 47

2.2.1.2. Hoạt động của tổ chức nghề nghiệp . 48

2.2.2. Loại hình công ty kiểm toán . 49

2.2.3. Đội ngũ kiểm toán viên hành nghề . 50

2.2.4. Tình hình hoạt động của các công ty kiểm toán . 51

2.2.5. Kết quả hoạt động của các công ty kiểm toán . 52

2.2.6. Thực trạng các quy định về trách nhiệm kiểm toán viên đối với

việc phát hiện gian lận và sai sót trong cuộc kiểm toán Báo cáo

tài chính 53

2.2.6.1. Nghị định 105/2004/NĐ-CP ban hành ngày 30/3/2004 . 53

2.2.6.2. Chuẩn mực kiểm toán Việt Nam VSA 200 54

2.2.6.3. Chuẩn mực kiểm toán Việt Nam VSA 240 56

2.3. Thực trạng về quy định trách nhiệm kiểm toán viên đối với việc

phát hiện gian lận và sai sót trong cuộc kiểm toán tại các công

ty kiểm toán . 58

2.4. Đánh giá thực trạng trách nhiệm của kiểm toán viên về việc

phát hiện gian lận và sai sót 59

2.4.1. Ưu điểm . 59

2.4.2. Tồn tại . 60

2.4.2.1. Về các quy định liên quan đến trách nhiệm của kiểm toán

viên . 60

2.4.2.2. Về phía các công ty kiểm toán . 63

6

Phần 3: Phương hướng và giải pháp nhằm nâng cao trách nhiệm của kiểm

toán viên đối với việc phát hiện gian lận và sai sót trong cuộc kiểm toán Báo

cáo tài chính

3.1. Những yêu cầu mang tính nguyên tắc trong việc hoàn thiện . 64

3.2. Phương hướng nhằm nâng cao trách nhiệm của kiểm toán viên

đối với gian lận và sai sót 66

3.2.1. Bộ tài chính vẫn thực hiện chức năng chủ đạo trong việc ban hành

các chuẩn mực kiểm toán . 67

3.2.2. Kiện toàn tổ chức của các hội nghề nghiệp về kế toán và kiểm

toán . 67

3.2.3. Luôn cập nhật các chuẩn mực kiểm toán đã được ban hành 68

3.2.4. Cần ban hành hướng dẫn chi tiết 69

3.2.5. Chú trọng hơn về đào tạo và bồi dưỡng nguồn nhân lực cho ngang

tầm khu vực 69

3.3. Giải pháp nâng cao trách nhiệm kiểm toán viên đối với gian lận

và sai sót trong cuộc kiểm toán Báo cáo tài chính 70

3.3.1. Hiệu đính, bổ sung các chuẩn mực kiểm toán 70

3.3.1.1. Hiệu đính chuẩn mực kiểm toán về trách nhiệm của kiểm

toán viên 70

3.3.1.1.1. Về đánh giá rủi ro có gian lận và sai sót 71

3.3.1.1.2. Về việc phân định trách nhiệm trên Báo cáo tài chính .72

3.3.1.1.3. Hiệu đính chuẩn mực về trách nhiệm của kiểm toán

viên đối với gian lận và sai sót .72

3.3.1.2. Ban hành chuẩn mực 315 - Hiểu biết về công ty, về môi

trường hoạt động và đánh giá rủi ro có các sai phạm trọng

yếu . 78

3.3.1.3. Hoàn thiện chuẩn mực về thủ tục phân tích – chuẩn mực số

520 81

3.3.2. Ban hành hướng dẫn chi tiết . 83

3.3.2.1. Ban hành hướng dẫn chi tiết về phương pháp phân tích 83

3.3.2.2. Ban hành hướng dẫn chi tiết về kỹ thuật phỏng vấn trong

cuộc kiểm toán Báo cáo tài chính nhằm phát hiện gian lận,

sai sót 84

3.3.2.2.1. Câu hỏi có tính chất giới thiệu 84

3.3.2.2.2. Câu hỏi lấy thông tin .85

3.3.2.2.3. Câu hỏi đóng .86

3.3.2.2.4. Câu hỏi đánh giá .86

3.3.2.2.5. Câu hỏi tìm kiếm sự đồng thuận .88

3.3.2.3. Ban hành hướng dẫn về việc tiếp cận rủi ro kiểm toán theo

mô hình rủi ro kinh doanh 89

3.3.2.4. Thiết lập các hướng dẫn chi tiết về các tính huống làm gia

tăng rủi ro có gian lận và sai sót cũng như các thủ tục nhằm

phát hiện gian lận 93

3.3.3. Giải pháp đối với công ty kiểm toán . 96

3.3.3.1. Tăng cường kiểm soát chất lượng bên trong công ty kiểm

toán . 96

3.3.3.2. Tăng cường các thủ tục phát hiện gian lận trong chương

trình kiểm toán 96

3.3.3.3. Nâng cao chất lượng đào tạo nhân viên kiểm toán . 97

Kết luận .98

Tài liệu tham khảo 99

Phụ lục 1. Phiếu khảo sát về thực trạng gian lận và sai sót trên Báo

cáo tài chính tại Việt Nam 101

Phụ lục 2. Bảng tổng hợp kết quả khảo sát về thực trạng gian lận và

sai sót trên Báo cáo tài chính tại Việt Nam .107

Phụ lục 3. Danh sách các kiểm toán viên trả lời Phiếu khảo sát 115