Phép biện chứng- tiếng la tinh Da lec tike có nghĩa là nghệ thuật tranh luận, biện luận chứng giải để tìm ra chân lý. Trước đây ở Việt Nam có thời kì gọi là biện chứng pháp, như thế dễ dẫn tới đồng nghĩa với phương pháp. Phép biện chứng là một học thuyết có nội dung phong phú thể hiện qua những nguyên lý, quy luật, phạm trù , khái niệm lý luận ở tầm khái quát cao, là sự thống nhất giữa thế giới quan và phương pháp luận.

Thế giới vật chất bao gồm muôn vàn các sự vật, hiện tượng khác nhau, giữa chúng có mối liên hệ, luôn vận động và phát trển. Nghiên cứu quy luật của trạng thái này chính là đối tượng của phép biện chứng.

Phép biện chứng có quá trình hình thành và phát triển từ thời cổ đại đến nay, đỉnh cao của lịch sử phép biện chứng trước Mác là phép biện chứng duy tâm của Hê ghen. Đến Mác, ăng ghen và Lê nin thì phép biện chứng mới trở thành học thuyết có tính duy vật triệt để, biện chứng sâu sắc, khi đó nó mới được xác định là một khoa học.

Phép biện chứng duy vật ra đời là một quá trình hợp với quy luật phát triển của nhận thức. Đây là một triết học toàn diện nhất và triệt để nhất của sự vận động và phát triển của thế giới vật chất với bản chất khoa học cách mạng.

Phép biện chứng duy vật đã đang và tếp tục cung cấp cho chúng ta hệ thống các nguyên tắc, phương pháp luận phổ biến, thực sự khoa học và có hệu quả trong nhận thức và hoạt động thực tiễn xã hội nói chung vận dụng trung thành và sáng tạo chủ nghĩa Mac-Lênin, đặc bệt là phép biện chứng duy vật là vấn đề nguyên tắc đối với tất cả các Đảng Cộng Sản và Phong trào công nhân quốc tế trong đó có Việt Nam. Thực tiễn chứng minh rằng, trải qua những bước khác nhau trong mọi hoàn cảnh, phép biện chứng duy vật luôn là đỉnh cao của trí tuệ loài người, luôn có ý nghĩa thực tiễn hết sức to lớn. Thực tế cũng luôn xẩy ra các vấn đề hết sức phức tạp của từng nước, từng quốc gia, dân tộc và đặc điểm văn hoá, kinh tế xã hội. Ngày nay, việc bảo vệ phép biện chứng duy vật dưới sự xuyên tạc của những kẻ thù tư tưởng của nó cũng như việc thường xuyên nghiên cứu, phát triển hoàn thiện nó đều hết sức quan trọng. Muốn bảo vệ trước hết phải phân tích, muốn phát triển phải bảo vệ bản chất khoa học cách mạng của phép biện chứng duy vật. Thực tế khẳng định rằng, việc đó không chỉ là vấn đề thuần tuý lý luận mà còn là vấn đề có ý nghĩa thực tiễn sâu sắc, nóng bỏng hện nay.

Đề tài gồm 2 phần chính sau:

A. Cơ sở lý luận chung.

I. Phương pháp luận.

II. Vai trò của phương pháp luận

B. Phép biện chứng duy vật.