1. Tính cấp thiết của đề tài

Đạo đức là một hình thái ý thức xã hội, cũng giống như các hình thái ý

thức xã hội khác, nó có ảnh hưởng không nhỏ đối với sự phát triển của xã hội.

Chúng ta xây dựng xã hội xã hội chủ nghĩa từ một nước thuộc địa, nửa phong

kiến với nền nông nghiệp lạc hậu, đó là cơ sở kinh tế - xã hội cho các tàn dư tư

tưởng phong kiến còn tồn tại. Hơn nữa, xét về mặt ý thức hệ, Việt Nam chịu

ảnh hưởng sâu đậm của tư tưởng phong kiến Trung Quốc mà nền tảng của nó

là Nho giáo. Đạo đức Nho giáo, bên cạnh một số yếu tố tích cực, vẫn chứa

đựng không ít những yếu tố tiêu cực mà cho đến nay còn ảnh hưởng khá nặng

nề trong nhiều lĩnh vực của đời sống xã hội nước ta. Trong bối cảnh toàn cầu

hoá, hội nhập và sự phát triển của nền kinh tế thị trường, nước ta đang có bước

chuyển mình quan trọng. Chúng ta đã đạt được những thành tựu to lớn về kinh

tế, đời sống vật chất và tinh thần của nhân dân từng bước được nâng cao; song,

chúng ta cũng đang phải đối mặt với một thực trạng đáng lo ngại về mặt đạo

đức xã hội. Sự xuống cấp về đạo đức không những ở trong nhân dân mà còn ở

một bộ phận không nhỏ cán bộ lãnh đạo, quản lý. Đảng ta đã nhận định rằng:

“Một bộ phận không nhỏ cán bộ, đảng viên thiếu tu dưỡng bản thân, phai nhạt

lý tưởng, mất cảnh giác, giảm sút ý chí, kém ý thức tổ chức kỷ luật, sa đoạ về

đạo đức và lối sống” [22, tr.137][FONT="]∗. Một bộ phận không nhỏ cán bộ, đảng viên

thoái hoá biến chất ấy không chỉ làm suy giảm lòng tin của dân đối với Đảng

và Nhà nước, mà còn là lực cản trên con đường xây dựng xã hội lành mạnh.

Chính vì vậy, việc xây dựng đạo đức cách mạng cho người cán bộ lãnh đạo,

quản lý ở nước ta hiện nay vừa là một nhu cầu cấp bách, vừa là nhiệm vụ quan

trọng của công tác cán bộ. Bởi vì, nâng cao năng lực lãnh đạo, quản lý của cán

bộ là góp phần không nhỏ vào sự nâng cao sức chiến đấu của Đảng trên nhiều

[FONT="]∗ Từ đây trở đi, số đầu tiên trong móc chỉ thứ tự tài liệu tham khảo, số thứ hai chỉ số trang được trích dẫn

trong tài liệu đó.

2

lĩnh vực: Chuyên môn, đạo đức nghề nghiệp, phẩm chất đạo đức cách

mạng Vì vậy, Đảng và Nhà nước ta đã, đang và sẽ thường xuyên thực hiện

nhiệm vụ này.

Để thực hiện được việc đó, về phương diện lý luận cần phải tìm và luận

chứng những nguyên nhân gây ra các hiện tượng trên. Ngoài nguyên nhân

kinh tế thị trường mang tính tất yếu khách quan, cần phải làm rõ ảnh hưởng

của các hệ tư tưởng cũ trong đó có Nho giáo. Nho giáo hiện nay ở nước ta

không còn tồn tại, song, như là yếu tố của hệ tư tưởng vốn được định hình

hàng nghìn năm những ảnh hưởng của nó thông qua phong tục, tập quán, lối

sống, cách suy nghĩ, đạo đức, luân lý vẫn còn tác động cả mặt tích cực lẫn tiêu

cực đối với nhiều người, trong đó có những người là cán bộ lãnh đạo, quản lý.

Chính vì vậy, kế thừa những yếu tố tích cực của Nho giáo trên lập trường đạo

đức cách mạng của chủ nghĩa Mác- Lê nin, tư tưởng Hồ Chí Minh, kết hợp với

thực tiễn của cách mạng nước ta để xây dựng đạo đức của người cán bộ lãnh

đạo, quản lý Việt Nam là vấn đề mang ý nghĩa cấp thiết. Việc chọn đề tài:

“ảnh hưởng của đạo đức Nho giáo đối với đạo đức người cán bộ l∙nh đạo,

quản lý ở Việt Nam hiện nay” cho luận án tiến sĩ của mình là mục đích của

chúng tôi muốn góp một phần nhỏ về phương diện lý luận cho thực tiễn xây

dựng và hoàn thiện công tác cán bộ của đất nước hiện nay.

2. Tình hình nghiên cứu của đề tài

Xung quanh vấn đề ảnh hưởng của Nho giáo nói chung và đạo đức Nho

giáo nói riêng ở nước ta đã có nhiều tác giả trong nước và nước ngoài nghiên

cứu theo những phương diện khác nhau, nhưng có thể phân định thành một số

nhóm vấn đề sau đây:

- Nhóm thứ nhất đi sâu luận giải nguồn gốc, nội dung của Nho giáo và

những yêu cầu đạo đức của Nho giáo, để từ đó thấy được sự ảnh hưởng của

Nho giáo ở nước ta. Nội dung trên được đăng tải ở các tạp chí chuyên ngành

như: tạp chí Cộng sản, tạp chí Nghiên cứu lý luận, tạp chí Triết học v.v .hay

3

trong các sách chuyên luận như: “Nho giáo” của Trần Trọng Kim; “Khổng

học đăng” của Phan Bội Châu. Các tác giả đã trình bày, phân tích những tư

tưởng cơ bản của Nho giáo trong quá trình hình thành và phát triển của nó.

Khi đánh giá về Nho giáo, các tác giả đều đề cao những nhân tố tích cực của

Nho giáo, cho rằng đạo đức Nho giáo có vai trò to lớn trong việc giáo dục đạo

đức con người và ổn định trật tự xã hội.

Nhà nghiên cứu Nguyễn Khắc Viện, trong cuốn “Bàn về đạo Nho” đã

nêu mặt tích cực cũng như mặt tiêu cực của Nho giáo. Khi đánh giá về mặt

tích cực, ông đã cho rằng: “Đạo Nho đã đóng một vai trò quan trọng trong

việc hình thành lòng yêu nước. Nguyễn Đình Chiểu, Mai Xuân Thưởng, Phan

Đình Phùng là những nhà nho, không thể xuyên tạc sự thật bảo những chí sĩ

ấy không liên quan gì đến Nho giáo cả” [131, tr.45]. Nói về những điều tâm

đắc của mình khi nghiên cứu, tìm hiểu Nho giáo, ông đánh giá cao tính “vừa

phải” (không thái quá) trong đạo làm người của Nho giáo và vấn đề “xử thế”

(xử thế trong mọi tình huống, đối với người này, người khác, với bề trên, kẻ

dưới .) của Nho giáo.

- Nhóm thứ hai đã có quan điểm trái ngược với nhóm trên khi đối lập với

xu hướng ca ngợi mặt tích cực của Nho giáo. Một số công trình như “Nho

giáo xưa và nay” của Quang Đạm, “Nho giáo tại Việt Nam” của Lê Sỹ

Thắng, .đều đề cập đến nội dung cơ bản của đạo đức Nho giáo như Tam

cương, Ngũ thường, Ngũ luân . Mặc dù, có những lập luận và kiến giải khác

nhau nhưng nhìn chung, các tác giả phê phán đạo đức Nho giáo là khắt khe,

trói buộc con người đặc biệt đối với phụ nữ. Bên cạnh đó, các tác giả cũng đã

đặt vấn đề kế thừa một số mặt tích cực của đạo đức Nho giáo.

Tác giả Đào Duy Anh đã viết “Khổng giáo phê bình tiểu luận” cho rằng

để đánh giá đúng Nho giáo cần có thái độ khách quan, khoa học. Ông phê

phán một số trí thức Trung Quốc và Việt Nam đã phủ nhận hoàn toàn vai trò

của Nho giáo, cho rằng nó là vô dụng. Ông đã nghiên cứu, phân tích nội dung

4

cơ bản của Nho giáo và đã đưa ra nhận định đúng mức về vai trò của Nho giáo

“dẫu nó không thích hợp nữa ở đời nay, mà công dụng nó, sự nghiệp nó, vẫn

trọn vẹn trong lịch sử, không ai có thể chối cãi hay xoá bỏ đi được” [1, tr.150].

- Nhóm thứ ba: Xuất phát từ kinh nghiệm của một số nước chịu ảnh

hưởng của Nho giáo nhưng vẫn đạt được một số kết quả khả quan về ổn định

xã hội và phát triển kinh tế do biết phát huy những yếu tố tích cực của Nho

giáo, từ công cuộc đổi mới đất nước hiện nay đòi hỏi chúng ta phải giữ gìn và

phát huy những truyền thống văn hoá của dân tộc, nhiều nhà nghiên cứu đã đi

sâu nghiên cứu về Nho giáo ở Việt Nam, nêu rõ ảnh hưởng của nó trong các

lĩnh vực đạo đức, chính trị - xã hội, hệ tư tưởng, văn hoá, giáo dục - khoa cử .

Liên quan đến vấn đề này có: Tác giả Nguyễn Đăng Duy với “Nho giáo với

văn hoá Việt Nam”, Quang Đạm với “Nho giáo xưa và nay”, Vũ Khiêu với

“Nho giáo và đạo đức”; “Nho giáo và sự phát triển ở Việt Nam”, Nguyễn Tài

Thư với “Nho học và Nho học ở Việt Nam”, Nguyễn Hùng Hậu với “Triết lý

trong văn hoá phương Đông”, . Các tác phẩm trên, bên cạnh việc phê phán

những ảnh hưởng tiêu cực của Nho giáo nói chung và đạo đức Nho giáo nói

riêng, nhiều tác giả còn đặt ra vấn đề kế thừa và phát triển những giá trị tích

cực của nó nhằm khắc phục những mặt tiêu cực, góp phần xây dựng đạo đức

mới ở nước ta hiện nay.

Nghiên cứu về đạo đức cán bộ, về ảnh hưởng của đạo đức phong kiến đối

với cán bộ lãnh đạo, quản lý của Việt Nam hiện nay được thể hiện trong một

số công trình của các tác giả như Trần Phúc Thăng, Nguyễn Thế Kiệt, Trần Sỹ

Dương .trong “ảnh hưởng của đạo đức phong kiến trong cán bộ lãnh đạo,

quản lý của Việt Nam hiện nay”.

Hội thảo “Nho giáo ở Việt Nam” do Viện nghiên cứu Hán Nôm và Viện

Harvard - Yenching (Mỹ) phối hợp tổ chức trong hai ngày 17 và 18 tháng 12

năm 2004, thành phần tham gia gồm các nhà khoa học Việt Nam cùng nhiều

đồng nghiệp ở Mỹ, Canađa, Trung Quốc, Đài Loan, Xingapo ., đã thảo luận

5

nhiều vấn đề xoay quanh các nội dung như: ảnh hưởng của Nho giáo trong

đời sống hiện nay, quá trình du nhập Nho giáo vào Việt Nam, ảnh hưởng của

Nho giáo trong đời sống xã hội Việt Nam thời phong kiến, tư tưởng Nho giáo

trong văn học và sử học thời phong kiến . Các tham luận của các nhà khoa

học trong và ngoài nước đều khẳng định rằng, Nho giáo giữ một vị trí khá

quan trọng trong đời sống tinh thần của xã hội Việt Nam và ảnh hưởng khá

sâu đậm đối với con người và xã hội Việt Nam.

Đề tài cấp bộ năm 2002 - 2003 của Viện Triết học, Học viện chính trị

quốc gia Hồ Chí Minh : “Đạo đức người cán bộ lãnh đạo chính trị trong điều

kiện kinh tế thị trường ở Việt Nam hiện nay - thực trạng và xu hướng biến

động” do PGS. TS Nguyễn Thế Kiệt làm chủ nhiệm đã tập trung bàn về vai trò

của đạo đức trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt

Nam hiện nay. Đề tài đã tập trung làm rõ thực trạng và xu hướng biến động

của đạo đức người cán bộ lãnh đạo chính trị nước ta hiện nay, từ đó đưa ra

phương hướng và những giải pháp nhằm nâng cao phẩm chất đạo đức cho đội

ngũ cán bộ lãnh đạo chính trị ở Việt Nam theo nội dung và yêu cầu về đạo đức

của đội ngũ này.

- Nhóm thứ tư là các luận án tiến sỹ cũng đề cập đến một số khía cạnh

của Nho giáo về con người và đạo đức, sự ảnh hưởng của nó ở Việt Nam

như luận án Vấn đề con người trong Nho học sơ kỳ của Nguyễn Tài Thư;

luận án ảnh hưởng của Nho giáo đối với chủ nghĩa yêu nước Việt Nam

truyền thống của Trần Thị Hồng Thuý; luận án Một số nội dung cơ bản của

tư tưởng Nho giáo Việt Nam thời Trần của Vũ Văn Vinh; luận án Quan

niệm của Nho giáo nguyên thuỷ về con người qua các quan hệ : thân - nhà

- nước - thiên hạ của Trần Đình Thảo . Luận án tiến sĩ Quan niệm của Nho

giáo về giáo dục con người và ý nghĩa của nó đối với việc giáo dục con

người Việt Nam trong thời kỳ công nghiệp hoá, hiện đại hoá của Nguyễn

Thị Nga chủ yếu vận dụng quan niệm của Nho giáo về giáo dục con người

6

trong việc giáo dục con người Việt Nam hiện nay, trong đó, tác giả đã

nghiên cứu tìm hiểu những nội dung như đối tượng giáo dục, tính người,

phương pháp giáo dục . của Nho giáo.

Luận án tiến sĩ của Nguyễn Thanh Bình với đề tài Học thuyết chính trị xã

hội của Nho giáo và sự thể hiện của nó ở Việt Nam (từ thế kỷ XI đến nửa đầu

thế kỷ XIX) đã phân tích Nho giáo với tính cách là học thuyết chính trị - xã

hội. Tác giả đã bàn đến những vấn đề của Nho giáo như con người, vai trò

của con người, xã hội lý tưởng, đồng thời cũng đề cập đến nhân, lễ, chính

danh, đến những chuẩn mực đạo đức nhưng khai thác dưới góc độ chính trị

- xã hội. Từ đó đề cập đến sự thể hiện của các tư tưởng ấy dưới chế độ

phong kiến ở Việt Nam.

Đáng chú ý là luận án tiến sỹ của Hoàng Trung (2001) Đạo đức

cách mạng trong tư tưởng Hồ Chí Minh qua các phạm trù mà Người đã sử

dụng đã đề cập đến việc Hồ Chí Minh kế thừa có chọn lọc các phạm trù

đạo đức của Nho giáo như nhân, nghĩa, trí, tín, trung, hiếu, dũng, cần,

kiệm, liêm chính, chí công vô tư trong việc xây dựng các chuẩn mực đạo

đức cách mạng cho con người Việt Nam. Tác giả đã làm rõ việc Hồ Chí

Minh trong nhiều trường hợp đã viện dẫn những tư tưởng tích cực trong

các kinh điển của Nho giáo để nêu gương phẩm chất đạo đức của người

cán bộ cách mạng.

Một số luận văn thạc sỹ cũng đề cập đến các quan niệm đạo đức Nho

giáo và ảnh hưởng của nó đối với con người Việt Nam hiện nay như Quan

niệm của Nho giáo về trung - hiếu - lễ. ảnh hưởng của nó đối với đời sống

đạo đức con người Việt Nam hiện nay của Phan Mạnh Toàn. Trong đó tác giả

trình bày ba phạm trù: Trung - hiếu - lễ của Nho giáo, ảnh hưởng của nó trong

đạo đức con người Việt Nam hiện nay, từ đó đề xuất một số giải pháp cơ bản

nhằm khai thác có hiệu quả những yếu tố phù hợp, loại bỏ mặt không phù hợp

của quan niệm Nho giáo về trung - hiếu - lễ.

7

Nhìn chung, các công trình thuộc bốn nhóm cơ bản nêu trên hoặc là nêu

những nét khái quát nội dung của Nho giáo, hoặc là tập trung giải quyết

những phương diện lý luận mà các tác giả đặt ra cho mình. Trên thực tế,

nghiên cứu về đạo đức Nho giáo, ảnh hưởng của đạo đức Nho giáo đối với con

người Việt Nam thì có nhiều, nhưng nghiên cứu ảnh hưởng của nó đối với đạo

đức người cán bộ lãnh đạo, quản lý ở Việt Nam hiện nay thì còn quá thưa thớt.

Do đó, đề tài tiếp tục hệ thống hoá, khái quát những kết quả nghiên cứu của

những người đi trước để vận dụng vào việc nghiên cứu đạo đức người cán bộ

lãnh đạo, quản lý hiện nay ở nước ta.

3. Mục đích, nhiệm vụ và phạm vi nghiên cứu của luận án

3.1. Mục đích

Phân tích và luận giải ảnh hưởng của đạo đức Nho giáo đối với đạo đức

người cán bộ lãnh đạo, quản lý ở Việt Nam hiện nay, trên cơ sở đó đưa ra một

số phương hướng và giải pháp chủ yếu nhằm xây dựng đạo đức mới cho người

cán bộ lãnh đạo, quản lý ở nước ta hiện nay.

3.2. Nhiệm vụ

Để thực hiện mục đích nêu trên, luận án sẽ giải quyết một số nhiệm vụ sau:

- Trình bày nội dung chủ yếu của đạo đức Nho giáo và nét riêng của đạo

đức Nho giáo Việt Nam.

- Phân tích thực trạng ảnh hưởng của đạo đức Nho giáo đối với đạo đức

cán bộ lãnh đạo, quản lý hiện nay ở nước ta và nêu một số vấn đề đặt ra từ sự

ảnh hưởng này.

- Đưa ra một số giải pháp cơ bản để phát huy những mặt tích cực và hạn

chế mặt tiêu cực của đạo đức Nho giáo trong việc xây dựng đạo đức cho cán

bộ lãnh đạo, quản lý ở nước ta hiện nay.

3.3. Phạm vi nghiên cứu: Tác động đến đạo đức của đội ngũ cán bộ lãnh

đạo, quản lý ở nước ta hiện nay bao gồm nhiều nhân tố như: Kinh tế thị

trường; sự du nhập văn hoá lối sống từ bên ngoài trong quá trình hội nhập;

8

những giá trị đạo đức truyền thống của dân tộc; sự ảnh hưởng của các quan

niệm đạo đức của các tôn giáo như Phật giáo, Đạo giáo, Đạo Thiên chúa, .

nhưng ở đây, luận án chỉ nghiên cứu một số nội dung cơ bản của đạo đức Nho

giáo, sự ảnh hưởng của nó đối với đạo đức của đội ngũ cán bộ lãnh đạo, quản

lý ở Việt Nam hiện nay và trên cơ sở đó nêu lên một số phương hướng, giải

pháp để kế thừa mặt tích cực và hạn chế mặt tiêu cực của nó nhằm xây dựng

đạo đức mới cho đội ngũ cán bộ này.

4. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu

Luận án dựa trên cơ sở lý luận của chủ nghĩa duy vật biện chứng - chủ

nghĩa duy vật lịch sử, tư tưởng Hồ Chí Minh và đường lối của Đảng ta về vấn

đề đạo đức, xây dựng đạo đức cho con người Việt Nam nói chung và cho đội

ngũ cán bộ lãnh đạo, quản lý nói riêng.

Luận án sử dụng các phương pháp như: Lịch sử - lô gíc, phân tích - tổng

hợp, qui nạp - diễn dịch, đối chiếu, so sánh .

5. Những đóng góp mới về khoa học của luận án

- Luận án làm rõ hơn một số nội dung của đạo đức Nho giáo và nét riêng

của đạo đức Nho giáo Việt Nam.

- Chỉ ra một số ảnh hưởng tích cực và tiêu cực của đạo đức Nho giáo đối

với đạo đức cán bộ lãnh đạo, quản lý ở nước ta hiện nay.

- Nêu ra một số phương hướng và giải pháp nhằm phát huy mặt tích cực

và hạn chế mặt tiêu cực của ảnh hưởng đạo đức Nho giáo trong việc xây dựng

đạo đức người cán bộ lãnh đạo, quản lý ở Việt Nam hiện nay.

6. ý nghĩa lý luận và thực tiễn của đề tài luận án

Luận án góp phần vào việc tìm hiểu ảnh hưởng của đạo đức Nho giáo đối

với người Việt Nam nói chung và cán bộ lãnh đạo, quản lý nói riêng, từ đó

góp một phần nhỏ cho công tác cán bộ mà Đảng và nhà nước ta hiện nay rất

quan tâm.

9

Luận án cũng có thể dùng làm tài liệu tham khảo phục vụ nghiên cứu,

giảng dạy và học tập môn lịch sử triết học phương Đông ở các trường Đại học

hiện nay hoặc cho những ai quan tâm đến Nho giáo và ảnh hưởng của nó đối

với đạo đức của con người Việt Nam.

7. Kết cấu của luận án

Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, luận án

gồm 3 chương, 7 tiết