Xuất hiện tại lưu vực sông Hoàng Hà từ khoảng thiên niên kỷ thứ III TCN, nền văn minh Trung Quốc là một trong những nền văn minh sớm nhất của nhân loại. Trung Quốc là một nước do một dân tộc chủ thể là dân tộc Hoa (sau gọi là dân tộc Hán) lập nên và tồn tại liờn tục lõu dài trong lịch sử. Trên cơ sở kế thừa những di sản văn hóa cổ đại, trên cơ sở những điều kiện kinh tế xó hội mới và sự giao lưu văn hóa với bên ngoài, nhân dân Trung Quốc đó sỏng tạo ra những thành tựu văn hóa vô cùng rực rỡ so với thế giới đương thời, trong đó nổi bật nhất là các mặt tư tưởng, văn học, sử học, nghệ thuật và một số lĩnh vực khoa học – kĩ thuật. Suốt 5000 năm tồn tại và phát triển, văn minh Trung Quốc không chỉ có ảnh hưởng sâu đậm đến các dân tộc châu Á mà cũn cú những đóng gúp lớn vào tiến trỡnh phỏt triển của văn minh loài người.

Để hiểu được cơ sở nào đưa đến những thành tựu của nền văn minh Trung Quốc cũng như những thành tựu rực rỡ của nền văn minh này, chúng ta cần phải hiểu khái niệm văn minh là gỡ?

Văn minh là danh từ gốc Hán. Theo Hán Việt tự điển của Đào Duy Anh thỡ Văn có nghĩa là dáng dấp bề ngoài và thường được hiểu là đẹp đẽ, tốt lành trái với nghĩa mộc mạc thô kệch; minh là sỏng sủa, trong sỏng, rừ ràng. Văn minh là cái tia đạo đức phát hiện ra ở trong chính trị, pháp luật, học thuật, điển chương…Cũng với cách giải thích tương tự, Hán Việt tự điển của Thiều Chửu viết rằng: văn minh là cái dấu vết do đạo đức, lễ nhạc, giáo hóa mà có vẻ đẹp rừ rệt, trỏi với dó man.

Nhưng văn minh là dịch từ ngôn ngữ phương Tây. Chữ văn minh trong tiếng Phỏp là civilisation, trong tiếng Anh là civilization, cũn cú nghĩa là hoạt động khai hóa làm thoát khỏi trạng thái nguyên thuỷ. Từ văn minh được dùng rộng rói từ thế kỷ XVIII, tức thế kỷ Ánh sỏng. Trong bộ Tự điển Bách khoa, do Diderot chủ biên từ “civilisation” được giải thích là sự tiến hóa của nhân loại từ trạng thái dó man hay bỏn khai sang trạng thỏi khai húa. Cỏc nhà Triết học Ánh sỏng tiếp tục phỏt triển khỏi niệm văn minh. Nói chung họ gọi là văn minh một xó hội dựa trờn cơ sở của lớ trớ và cụng bằng.

Trong nửa đầu thế kỷ XIX, văn minh được dùng để chỉ chủ nghĩa tư bản. Tuy nhiên, đến đầu thế kỷ XX, những phát hiện của ngành khảo cổ học đó hoàn thiện khỏi niệm văn minh. Nhà khảo cổ học người Anh đó đưa ra định nghĩa văn minh trong phạm vi những yếu tố mà ông cho là cơ sở để chuyển từ văn hóa sang văn minh. Những yếu tố này bao gồm: việc phát minh ra chữ viết, ngành luyện kim, các đơn vị đo lường tiêu chuẩn, toán học, kiến trúc, ngoại thương, xe có bánh, thợ thủ công chuyên nghiệp, kĩ thuật tưới tiêu, sử dụngh cày và sản phẩm thừa.