MỤC LỤC

Lời mở đầu 8

Phần thứ nhất : Kinh tế tri thức – Xu hướng phát triển của thời đại: Cơ sở lý luận và thực tiễn

12

I- Kinh tế tri thức: vai trò, những khái niệm cơ bản 12

I.1- Một số khái niệm cơ bản 12

I.1.1- Tri thức và vai trò của tri thức đối với phát triển 12

I.1.2- Khái niệm về nền kinh tế tri thức 20

I.2- Sự xuất hiện của kinh tế tri thức – hệ quả tất yếu của tiến trình

lịch sử tự nhiên của nhân loại

24

I.2.1- Cuộc cách mạng khoa học công nghệ hiện đại - đặc điểm và

vai trò của nó đối với kinh tế tri thức

24

I.2.2- Kinh tế thị trường là động lực mạnh mẽ đẩy nhanh cuộc cách

mạng khoa học – công nghệ, và do đó thúc đẩy sự hình thành và phát

triển nền kinh tế tri thức toàn cầu

28

I.2.3- Sự phát triển kinh tế thị trường và thương mại thế giới đi liền

với cách mạng khoa học – công nghệ thúc đẩy sự hình thành và phát

triển nền kinh tế tri thức toàn cầu

29

I.3- Đặc trưng chủ yếu của nền kinh tế tri thức 31

I.3.1- Tri thức trở thành yếu tố chủ yếu nhất của nền kinh tế 31

I.3.2- Cơ cấu các ngành kinh tế chuyển đổi ngày càng nhanh theo

hướng tăng nhanh giá trị gia tăng 33

I.3.3- Tốc độ đổi mới nhanh, sản xuất công nghệ trở thành ngành

sản xuất đặc biệt quan trọng 34

I.3.4- Công nghệ thông tin và viễn thông được ứng dụng rộng rãi

và ngày càng sâu trong mọi lĩnh vực đời sống kinh tế – xã hội 38

I.3.5- Đặc tính, cơ cấu và chất lượng nguồn nhân lực trong nền

kinh tế tri thức thay đổi căn bản 39

I.4- Các chỉ số nhận biết xu thế, đánh giá mức độ phát triển của

nền kinh tế tri thức

43

I.4.1- Các chỉ số đánh giá theo đề xuất của OECD 44

I.4.2- Các chỉ số đánh giá theo kiến nghị của APEC 44

I.4.3- Phương pháp đánh giá của Ngân hàng Thế giới 45

I.4.4- Phương pháp đánh giá của Mỹ 48

I.5- Động lực cho sự phát triển kinh tế tri thức 49

I.5.1- Bốn động lực chính rút ra từ kinh nghiệm của các nước đi trước 49

I.5.2- Động lực của kinh tế tri thức theo cách tiếp cận của Ngân

hàng Thế giới 50

I.5.3- Động lực của kinh tế tri thức theo cách tiếp cận của OECD 50

I.5.4- Các nước đang phát triển có thể rút ra được gì ? 51

II- Xu thế tác động của kinh tế tri thức – với tính cách là lực

lượng sản xuất mới đến các lĩnh vực chủ yếu của thế giới ngày nay 53

II.1- Tác động của kinh tế tri thức đến cơ cấu lao động xã hội, sự

phát triển nhanh của công nhân tri thức

53

II.2- Tác động của kinh tế tri thức đến văn hoá 54

II.3- Tác động của kinh tế tri thức đến quan hệ sản xuất 54

II.4- Nền kinh tế tri thức toàn cầu hoá đang khơi sâu các mâu

thuẫn của thời đại 58

II.5- Kinh tế tri thức và tư duy mới về sự phát triển 62

II.6- Kinh tế tri thức và khả năng rút ngắn quá trình công nghiệp

hoá, hiện đại hoá của các nước đang phát triển 66

III- Xu thế chuyển đổi sang nền kinh tế tri thức 66

III.1- Sự chuyển biến sang nền kinh tế tri thức – một xu hướng lớn

mang tính phổ biến đối với các nước

66

III.2- Dự báo khái quát về xu thế phát triển của kinh tế tri thức

trong giai đoạn sắp tới

67

III.3- Thời cơ, thuận lợi và khó khăn đặt ra cho các nước đang

phát triển trong quá trình tiếp cận và chuyển sang kinh tế tri thức

68

IV- Kinh nghiệm của một số nước trong quá trình hình thành,

phát triển kinh tế tri thức và bài học đối với Việt Nam

69

IV.1- Khái quát tình hình phát triển kinh tế tri thức trên thế giới

những năm gần đây

69

IV.2- Tổng kết bước đầu về kinh nghiệm của một số nước trong

quá trình phát triển kinh tế tri thức

73

IV.2.1- Kinh nghiệm của Mỹ về tạo lập thể chế để đạt được tính

đổi mới cao 73

IV.2.2- Kinh nghiệm của các nước Bắc Âu về tạo môi trường phát

triển kinh tế tri thức 74

IV.2.3- Kinh nghiệm của Singapore về phát huy lợi thế để bắt kịp tốc

độ phát triển của kinh tế tri thức toàn cầu 76

IV.2.4- Kinh nghiệm của Hàn Quốc : đi thẳng vào hiện đại ở những

ngành, lĩnh vực xung yếu và tạo đòn bẩy mạnh để phát triển kinh tế tri thức 77

IV.2.5- Kinh nghiệm của Malaysia : có chiến lược đồng bộ và phát

huy tốt vai trò của khu vực tư nhân 78

IV.2.6- Kinh nghiệm của các nước châu MỹLa-tinh : quyết tâm

vượt qua khó khăn để tạo nền móng cho kinh tế tri thức 79

IV.2.7- Kinh nghiệm vươn lên nhanh của Trung Quốc và Ấn Độ 79

IV.3- Năm bài học rút ra cho Việt Nam và các nước đi sau 82

Phần thứ hai : Hội nhập xu thế phát triển kinh tế tri thức toàn cầu là đòi hỏi tất yếu đối với Việt Nam 83

I- Thực trạng kinh tế – xã hội Việt Nam hiện nay nhìn từ góc độ

phát triển kinh tế tri thức 86

I.1.- Phân tích thực trạng nền kinh tế trên một số tiêu chí chủ yếu 86

I.1.1- Môi trường kinh doanh, thể chế chính sách 86

I.1.2- Nguồn nhân lực 90

I.1.3- Hệ thống đổi mới quốc gia 93

I.1.4- Công nghệ thông tin và truyền thông 97

I.2- Đánh giá chung 101

II- Những nhân tố mới – phát triển dựa vào tri thức 106

II.1- Những cánh đồng thu nhập cao dựa vào tri thức 106

II.2- Những vùng đất phát triển dựa vào tri thức 107

II.3- Các khu nông nghiệp công nghệ cao 111

II.4- Những lĩnh vực phát triển nhanh dựa vào tri thức 113

II.5- Những đơn vị phát triển dựa vào tri thức 114

III- Rút ngắn quá trình công nghiệp hoá, hiện đại hoá định hướng

xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam tất yếu phải dựa trên nền tảng tri thức

118

III.1- Khó khăn và thuận lợi đối với Việt Nam trong phát triển kinh

tế tri thức

118

III.1.1- Những khó khăn chính phải vượt qua 110

III.1.2- Những cơ hội chủ yếu phải tận dụng có hiệu quả 120

III.2- Sự cần thiết và khả năng rút ngắn quá trình công nghiệp hoá,

hiện đại hoá dựa trên tri thức ở Việt Nam

122

Phần thứ ba : Quan điểm, phương hướng nhiệm vụ và giải pháp thực hiện mô hình công nghiệp hoá, hiện đại hoá rút ngắn dựa trên tri thức ở Việt Nam

125

I. Hệ quan điểm cơ bản 125

I.1- Phát triển kinh tế tri thức ở Việt Nam thực chất là thực hiện

chiến lược công nghiệp hoá rút ngắn dựa trên tri thức 125

I.2- Nước ta cần thực hiện đồng thời, lồng ghép hợp lý hai quá

trình công nghiệp hoá và phát triển kinh tế tri thức 129

I.3- Là nước đi sau, Việt Nam phải kết hợp tuần tự và nhảy vọt -

mô hình hai tốc độ. Đi thẳng vào hiện đại ở những khâu, những lĩnh

vực, những ngành có lợi thế, phát triển các ngành, các vùng kinh tế mũi

nhọn tạo thành đầu tàu có sức kéo mạnh toàn bộ nền kinh tế

131

I.4- Kết hợp truyền thống và hiện đại, phát huy năng lực nội sinh,

kết hợp với các yếu tố ngoại sinh 133

I.5- Để thực hiện công nghiệp hoá dựa trên tri thức và Chiến lược

phát triển kinh tế tri thức ở nước ta, cần tạo ra những đột phá ở những

vùng và ngành trọng điểm có sức lan toả thực sự

134

I.6- Khái quát về mô hình, con đường, bước đi 134

II. Phương hướng nhiệm vụ 135

II.1- Đổi mới tư duy phát triển tạo môi trường cho sự phát riển

kinh tế tri thức

135

II.2- Chủ động, tích cực hội nhập vào xu thế phát triển kinh tế tri

thức toàn cầu 136

II.3- Chuyển hướng phát triển các lĩnh vực trọng yếu sang chủ yếu

dựa vào tri thức

137

II.4- Sử dụng có hiệu quả tri thức mới để đẩy nhanh CNH, HĐH

nông nghiệp và nông thôn

139

II.5- Đổi mới công nghệ trong các ngành công nghiệp và dịch vụ

142

II.6- Phát triển nhanh có chọn lọc các ngành kinh tế dựa vào tri

thức và công nghệ cao 143

III. Các giải pháp vận dụng kinh tế tri thức để đẩy nhanh

CNH, HĐH và rút ngắn khoảng cách phát triển so với các nước tiên

tiến

144

III.1- Đổi mới cơ chế và chính sách, tạo môi trường kinh doanh

thông thoáng, mở đường cho kinh tế tri thức phát triển

144

III.2- Cải cách triệt để nền giáo dục, phát triển nguồn nhân lực

chất lượng cao - yếu tố quyết định sự thành công của chiến lược phát

triển kinh tế tri thức

146

III.3- Tăng cường năng lực khoa học và công nghệ quốc gia, thiết

lập hẹ thống đổi mới quốc gia hữu hiệu – động lực mạnh mẽ cho phát

triển kinh tế tri thức

III.4- Đổi mới doanh nghiệp - khâu trung tâm của đổi mới sản xuất

tiến tới kinh tế tri thức.

152

156

III.5- Phát triển và ứng dụng rộng rãi công nghệ thông tin trong

các lĩnh vực kinh tế - xã hội – mũi nhọn xung kích tiến vào kinh tế tri

thức.

158

KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ 162

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 167