Năm 1991, trong bối cảnh tình hình chính trị trong nước và quốc tế đang diễn ra sự biến đổi sâu sắc, phức tạp, Đảng cộng sản mất đi vai trò lãnh đạo ở nhiều nước Châu Âu và đỉnh điểm là sự sụp đổ của Liên Xô và hệ thống các nước xã hội chủ nghĩa (XHCN) ở Đông Âu, đất nước ta rơi vào tình trạng suy thoái trầm trọng về kinh tế, lạm phát tăng cao, cùng với đó là sự tấn công mạnh mẽ về kinh tế, chính trị và tư tưởng của các thế lực thù địch, Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ VII đã thông qua Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên CNXH, còn được gọi là Cương lĩnh 1991. Cương lĩnh đã thể hiện quyết tâm của Đảng ta trong việc đưa đất nước đi lên theo con đường XHCN, có tính chất định hướng cho sự phát triển của nước ta trong thời kỳ mới, thời kỳ quá độ lên CNXH

Cương lĩnh 1991 nêu rõ 6 đặc trưng về CNXH mà nhân dân ta xây dựng, thể hiện rõ nhận thức của Đảng ta về CNXH, đó là:

- do nhân dân lao động làm chủ.

- có nền kinh tế phát triển cao dựa trên lực lượng sản xuất (LLSX) hiện đại và chế độ công hữu về các tư liệu sản xuất (TLSX) chủ yếu.

- có nền văn hóa tiên tiến đậm đà bản sắc dân tộc.

- con người được giải phóng khỏi áp bức, bóc lột, bất công, làm theo năng lực, hưởng theo lao động, có cuộc sống ấm no, tự do, hạnh phúc, có điều kiện phát triển toàn diện cá nhân.

- các dân tộc trong nước bình đẳng, đoàn kết, giúp đỡ nhau cùng tiến bộ.

- có quan hệ hữu nghị, hợp tác với nhân dân các nước trên thế giới.

Bên cạnh đó, Cương lĩnh 1991 cũng đề ra 7 phương hướng xây dựng CNXH:

- xây dựng nhà nước XHCN, nhà nước của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân, lấy liên minh giai cấp công nhân, giai cấp nông dân và tầng lớp trí thức làm nền tảng dưới sự lãnh đạo của Đảng cộng sản Việt Nam.

- phát triển LLSX, công nghiệp hóa (CNH) đất nước theo hướng hiện đại gắn liền với phát triển một nền nông nghiệp toàn diện.

- phù hợp với sự phát triển của LLSX, thiết lập từng bước quan hệ sản xuất (QHSX) XHCN từ thấp đến cao với sự đa dạng về hình thức sở hữu. Phát triển nền kinh tế hàng hóa nhiều thành phần theo định hướng XHCN, vận hành theo cơ chế thị trường có sự quản lý của nhà nước.

- tiến hành cách mạng XHCN trên lĩnh vực tư tưởng văn hóa làm cho thế giới quan Mac-Lênin và tư tưởng, đạo đức Hồ Chí Minh giữ vị trí chủ đạo trong đời sống tinh thần xã hội.

- thực hiện chính sách đại đoàn kết dân tộc, củng cố và mở rộng Mặt trận dân tộc thống nhất, tập hợp mọi lực lượng phấn đấu vì mục tiêu dân giàu nước mạnh.

- xây dựng CNXH và bảo vệ Tổ quốc XHCN là 2 nhiệm vụ chiến lược của cách mạng Việt Nam.

- xây dựng Đảng trong sạch, vững mạnh về chính trị, tư tưởng và tổ chức ngang tầm nhiệm vụ, bảo đảm cho Đảng làm tròn trách nhiệm lãnh đạo sự nghiệp cách mạng XHCN ở nước ta.