[FONT=Times New Roman]Công nhận và cho thi hành tại Việt Nam bản án, quyết định dân sự của Tòa án, quyết định của Trọng tài nước ngoài là thủ tục tố tụng đặc biệt do cơ quan có thẩm quyền của Việt Nam tiến hành nhằm đảm bảo khả năng thi hành của các bản án, quyết định đã được cơ quan tài phán nước ngoài tuyên cũng như đảm bảo quyền và lợi ích hợp pháp của người được thi hành, tránh tình trạng cùng một vụ việc nhưng phải giải quyết đến hai lần. Vấn đề này đã được Bộ luật Tố tụng Dân sự năm 2004 (BLTTDS) quy định, nhưng đã bộc lộ những bất cập nhất định khi áp dụng. Tác giả phân tích một số vấn đề được quy định trong BLTTDS liên quan đến điều kiện nộp đơn yêu cầu công nhận và cho thi hành tại Việt Nam bản án, quyết định của Tòa án nước ngoài (Điều 344) và những trường hợp bản án, quyết định dân sự của Tòa án nước ngoài không được công nhận và cho thi hành tại Việt Nam (Điều 356), đồng thời đề xuất các giải pháp hoàn thiện nhằm góp phần phục vụ cho Dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của BLTTDS.

[FONT=Times New Roman]

[FONT=Times New Roman]

[FONT=Times New Roman]

[FONT=Times New Roman]1. Điều kiện để nộp đơn yêu cầu công nhận và cho thi hành tại Việt Nam bản án, quyết định dân sự của Tòa án nước ngoài

[FONT=Times New Roman]

[FONT=Times New Roman]Theo Khoản 1 Điều 344 BLTTDS, thì “người được thi hành hoặc người đại diện hợp pháp của họ có quyền gửi đơn yêu cầu Tòa án Việt Nam công nhận và cho thi hành tại Việt Nam bản án, quyết định dân sự của Tòa án nước ngoài, nếu cá nhân phải thi hành cư trú, làm việc tại Việt Nam hoặc cơ quan, tổ chức phải thi hành có trụ sở chính tại Việt Nam hoặc tài sản liên quan đến việc thi hành bản án, quyết định dân sự của Tòa án nước ngoài, có tại Việt Nam vào thời điểm gửi đơn yêu cầu”. Đây là quy định chung cho cả bản án, quyết định dân sự của Tòa án nước ngoài và quyết định của Trọng tài nước ngoài. Trong bài viết, chúng tôi chỉ đề cập đến bản án, quyết định dân sự của Tòa án nước ngoài.

[FONT=Times New Roman]

[FONT=Times New Roman]1.1. Chủ thể nộp đơn

[FONT=Times New Roman]

[FONT=Times New Roman]Điều 344 BLTTDS quy định chủ thể có quyền nộp đơn yêu cầu thi hành bản án, quyết định là “người được thi hành” trong bản án, quyết định đó. Điều luật không nói rõ là không cho nhưng từ câu chữ của điều luật có thể hiểu, nếu chủ thể nộp đơn là người phải thi hành thì đơn yêu cầu sẽ không được chấp nhận. Quy định này đã làm phát sinh nhiều vấn đề khi áp dụng trên thực tế.

[FONT=Times New Roman]

[FONT=Times New Roman]Thứ nhất, việc xác định tư cách chủ thể của người nộp đơn. Thông thường, trong một vụ án dân sự liên quan đến tranh chấp quyền sở hữu tài sản, đòi một khoản tiền với bên nguyên đơn và bên bị đơn thì việc xác định người được thi hành và người phải thi hành tương đối dễ dàng. Tuy nhiên, với những bản án, quyết định có liên quan đến vấn đề nhân thân (ly hôn chẳng hạn) thì việc xác định này trên thực tế sẽ không đơn giản. Những ví dụ sau là một minh chứng xác đáng.

[FONT=Times New Roman]

[FONT=Times New Roman]Vụ việc thứ nhất: Bà DTNH cư trú tại Việt Nam và ông DTH cư trú tại Canada kết hôn theo quy định của pháp luật Việt Nam vào năm 2006. Sau khi kết hôn, bà DTNH vẫn ở tại Việt Nam còn ông DTH sinh sống tại Canada. Sau đó, ông DTH xin ly hôn với bà DTNH tại Canada. Ngày 07/08/2008, Tòa án tối cao British Columbia, Canada cho ông DTH được ly hôn với bà DTNH theo bản án ly hôn số E080672. Con chung và tài sản chung giữa hai người là không có. Ngày 21/9/2009, bà DTNH có đơn yêu cầu Bộ Tư pháp công nhận và cho thi hành tại Việt Nam bản án nêu trên. Đơn và các tài liệu kèm theo của bà DTNH được chuyển đến Tòa án có thẩm quyền của Việt Nam để giải quyết. Thụ lý đơn, thẩm phán được phân công giải quyết cho rằng, do ông DTH đang cư trú tại Canada nên bà DTNH chưa đủ điều kiện để yêu cầu Tòa án giải quyết và ngày 26/01/2010, Tòa án đã ra quyết định đình chỉ giải quyết yêu cầu công nhận và cho thi hành tại Việt Nam bản án của Tòa án nước ngoài. Các căn cứ đã viện dẫn là Điều 192; Điều 342; Điều 343; Khoản 1 Điều 344; điểm b Khoản 1 Điều 354; Điều 357 và Điều 358 BLTTDS.

[FONT=Times New Roman]

[FONT=Times New Roman]Vụ việc thứ hai: bà GNP cư trú tại Việt Nam và ông TDD cư trú tại Hợp chúng quốc Hoa Kỳ kết hôn theo quy định của pháp luật Việt Nam. Sau đó, ông TDD xin ly hôn với bà GNP tại Hoa Kỳ. Ngày 04/03/2009, Tòa Thượng thẩm bang California, hạt San Bernardino, Hợp chúng quốc Hoa Kỳ cho ông TDD ly hôn với bà GNP theo bản án ly hôn số FAMRS số 802358. Con chung và tài sản chung giữa họ là không có. Ngày 01/08/2009, bà GNP có đơn gửi đến Bộ Tư pháp để yêu cầu công nhận và cho thi hành bản án nêu trên tại Việt Nam. Đơn và các tài liệu kèm theo của bà GNP được chuyển đến Tòa án có thẩm quyền của Việt Nam để giải quyết. Cùng lý lẽ như vụ việc trên, ngày 18/11/2009, Tòa án đã ra quyết định đình chỉ giải quyết yêu cầu công nhận và cho thi hành tại Việt Nam bản án của Tòa án nước ngoài. Căn cứ để viện dẫn là Điều 194; Điều 342; Điều 343; Khoản 1 Điều 344; điểm b Khoản 1 Điều 354; Điều 357 và Điều 358 BLTTDS.

[FONT=Times New Roman]

[FONT=Times New Roman]Ở đây, chúng tôi không bình luận vấn đề đúng, sai trong hai quyết định của Tòa án Việt Nam, mà chỉ xem xét về mặt lý luận để thấy rằng, việc xác định tư cách của chủ thể nộp đơn là không đơn giản. Trong hai vụ việc trên, việc xác định tư cách của bà DTNH và bà GNP có hai quan điểm khác nhau.

[FONT=Times New Roman] Mục lục

[FONT=Times New Roman](1) Xem Điều 410 Bộ luật Tố tụng Dân sự năm 2003 của Cộng hòa liên bang Nga, TS. Nguyễn Ngọc Khánh chủ biên, Nxb. Tư pháp, Hà Nội, 2005.

[FONT=Times New Roman]

[FONT=Times New Roman](2) TS. Dư Ngọc Bích, Lựa chọn mô hình điều chỉnh của luật về công nhận, thi hành bản án dân sự, thương mại của Tòa án nước ngoài, Tạp chí Nghiên cứu Lập pháp, số 21 (137), tháng 12/2008, tr. 11.

[FONT=Times New Roman]

[FONT=Times New Roman](3) TS. Đỗ Văn Đại, TS. Mai Hồng Quỳ, Tư pháp quốc tế Việt Nam, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, năm 2010, tr. 320.

[FONT=Times New Roman]

[FONT=Times New Roman](4) Xem Tư pháp quốc tế, tác giả Jean Derruppe, Nhà pháp luật Việt - Pháp, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2005, tr. 184.

[FONT=Times New Roman]