[FONT=Times New Roman]Nguyên tắc công nhận và cho thi hành bản án, quyết định dân sự của Toà án nước ngoài, quyết định của Trọng tài nước ngoài là những quy định có tính chất nền tảng, làm cơ sở cho việc các nước công nhận và thi hành lẫn nhau các bản án, quyết định dân sự của Tòa án, Trọng tài. Tuy nhiên, để các quy định này được thực hiện có hiệu lực, hiệu quả, cần cân nhắc và xem xét chúng dưới mọi khía cạnh, đảm bảo cả tính khoa học và thực tiễn, tránh gây những bất cập như đã xảy ra trong thời gian vừa qua.

[FONT=Times New Roman]

[FONT=Times New Roman]1. Nguyên tắc “có đi có lại” trong việc công nhận và thi hành bản án, quyết định dân sự của Tòa án nước ngoài và quyết định của Trọng tài nước ngoài

[FONT=Times New Roman]Khoản 3 Điều 343 Bộ luật Tố tụng dân sự năm 2005 (BLTTDS) có quy định mở rộng hơn phạm vi các bản án, quyết định dân sự của Toà án nước ngoài (TANN), quyết định của Trọng tài nước ngoài (TTNN) bằng cách khẳng định việc áp dụng nguyên tắc có đi có lại trong việc xem xét công nhận và cho thi hành tại Việt Nam. Đây là một nguyên tắc quan trọng, thường được áp dụng phổ biến trong công pháp và tư pháp quốc tế. Tuy nhiên, nguyên tắc này bản thân nó cũng còn nhiều vấn đề hạn chế. Việc áp dụng điều khoản này, trên thực tế ngày càng giảm đi đáng kể. Đã có nhiều ý kiến chỉ trích việc áp dụng điều khoản “có đi có lại” và đề nghị quy định này cần được xem xét lại. Trong nhiều trường hợp, nếu áp dụng một cách cứng nhắc, nó sẽ hạn chế và ảnh hưởng ngay chính đến quyền lợi chính đáng của công dân nước áp dụng nguyên tắc này.

[FONT=Times New Roman]Ở Đức, phán quyết của TTNN được thi hành theo thể thức chung về thi hành tài quyết của Đức mà không cần tính đến yếu tố có đi có lại. Điều 1044 Điều lệ Tố tụng dân sự Đức quy định rằng, tài quyết của nước ngoài không được công nhận và thi hành nếu như nó vi phạm một số nguyên tắc cơ bản như vi phạm trật tự công cộng, một trong các bên không được đại diện đúng quy cách, không thể tham dự việc xét xử, nếu tài quyết không có giá trị theo pháp luật của nước mà nó phải tuân theo. Nguyên tắc có đi có lại không được quy định như một điều kiện cần thiết để công nhận và thi hành bản án, quyết định dân sự của TANN tại Cộng hòa Liên bang Đức. Pháp luật của Anh hay Italia cũng có những quy định tương tự.

[FONT=Times New Roman]Trên thực tế, nhiều Toà án cũng đã từ chối áp dụng nguyên tắc “có đi có lại” trong công nhận và thi hành quyết định TTNN cũng như bản án, quyết định của TANN. Mục 98 của Bản Tuyên bố lại (Restatement) Luật Xung đột (Conflict law) của Hoa Kỳ không đòi hỏi điều khoản có đi có lại. Những nhà soạn thảo Bộ luật thống nhất của Hoa Kỳ về công nhận các bản án của nước ngoài có yếu tố tài sản, đã loại bỏ nguyên tắc “có đi có lại” như là yếu tố cân nhắc việc công nhận và cho thi hành bản án của TANN. Vụ công ty Mata kiện American Life Ins.Co., là một điển hình trong việc từ chối áp dụng nguyên tắc này. Ý kiến của Toà án tối cao Minnesota trong Vụ Nicol v. Tanner cũng đã thể hiện rất rõ những điểm bất cập của nguyên tắc có đi có lại này. Ngoài ra, bản thân nguyên tắc “có đi có lại” trong quy định về bảo lưu tại Điều I (3) của Công ước New York đối với việc công nhận và thi hành quyết định của TTNN cũng gây rất nhiều tranh cãi. Thuật ngữ “có đi có lại” thông thường được sử dụng trong luật quốc tế để chỉ trường hợp trong quan hệ giữa các quốc gia với nhau, nước này đảm bảo cho các chủ thể của nước kia những ưu đãi nhất định với điều kiện các chủ thể của nước họ cũng được hưởng những ưu đãi tương tự tại quốc gia kia. Tuy nhiên, do yếu tố quốc tịch của một bên đã bị loại bỏ với tư cách là một điều kiện để áp dụng Công ước, cho nên nguyên tắc đối xử “có đi có lại” giữa các chủ thể của những quốc gia thành viên Công ước New York là không cần tính đến. Tương ứng với đó, thuật ngữ “có đi có lại” tại điều khoản bảo lưu nêu trên của Công ước không được hiểu theo nghĩa gốc của luật quốc tế. Một ví dụ về sự tranh cãi trong hai cách hiểu về “có đi có lại” có thể tìm thấy trong Quyết định của Toà án quận tại Michigan, Hoa Kỳ.

[FONT=Times New Roman]TÀI LIỆU

Vấn đề thi hành án có yếu tố nước ngoài, thực trạng và giải pháp, Thông tin Khoa học Pháp lý, số 1/2002.

Điều 800, BLTTDS Italia.

Mata v.American Life Ins.Co , 771 F.Supp. 1375 (D.Del.1991), aff’d 961F.2d 208 (3rd Cir. 1992).

Nicol v. Tanner, 310 Minn.68, 256 N.Ư.2d 796 (Minn.1976).

Xem Josheph J. Simeone, The recognition ans enforcement of foreign country judgement, 37 STATE.L J 341 (1993).

Albert Jan van den Berg, The New York Arbitration Convention of 1958. Towards a Unifrom Judicial Interpretation, tr. 14.

U.S. District Court, E.D.Michigan (South. Div.), August 9, 1976, Audi-NSU Auto Union A.G.v.Overseas Motors Inc. (U.S.no.11).

Pháp lệnh đã hết hiệu lực kể từ khi BLTTDS ra đời. Hầu hết các quy định của Pháp lệnh đã được pháp điển hóa tại Phần VI của BLTTDS “Thủ tục công nhận và thi hành bản án, quyết định dân sự của TANN, quyết định của TTNN”.

Điều I(3) của Công ước quy định “Khi ký kết, phê chuẩn, hoặc gia nhập Công ước này, hoặc thông báo phạm vi áp dụng Công ước theo điều X, bất kỳ quốc gia nào cũng có thể, trên cơ sở có đi có lại, tuyên bố rằng quốc gia đó sẽ áp dụng Công ước để công nhận và thi hành các phán quyết được ban hành tại lãnh thổ một quốc gia thành viên khác mà thôi. Điều khoản về bảo lưu “có đi có lại” này cho phép các nước thành viên chỉ công nhận các quyết định trọng tài được tuyên tại các quốc gia thành viên Công ước. Tuy nhiên, việc áp dụng điều khoản này ngày càng ít ý nghĩa do sự gia tăng mạnh mẽ của số lượng các nước thành viên Công ước. Ngoài ra, cũng đã có rất nhiều ý kiến chỉ trích việc áp dụng điều khoản “có đi có lại’ này (sẽ trình bày rõ thêm ở phần sau).

ã Xem Albert Jan van den Berg “The New York Arbitration Convention of 1958” towards a uniform interpretation (1981), p. 14.

Luật Mẫu về trọng tài Thương mại quốc tế được Uỷ ban Thương mại quốc tế thông qua ngày 21/6/1985.

Điều 1 Pháp lệnh Công nhận và cho thi hành tại Việt Nam quyết định của TTNN năm 1995.

Có nhiều lý do khách quan dẫn đến việc Nghị định 158/CP đã loại bỏ các quy định về ghi chú hộ tịch của Nghị định 83/CP trước đây. Thứ nhất, về lý thuyết, BLTTDS là văn bản pháp lý có hiệu lực cao hơn đã quy định chế định công nhận và thi hành bản án, quyết định dân sự của TANN, quyết định của TTNN, nên rõ ràng “giải pháp tình thế” là việc ghi chú vào Sổ hộ tịch trong Nghị định 83/CP không còn cần thiết nữa. Thứ hai, cũng cần nhấn mạnh, tại thời điểm xây dựng và ban hành Nghị định 158/CP, do chưa có thực tiễn áp dụng BLTTDS nên những vướng mắc về mặt pháp luật và thực tiễn của chế định công nhận và thi hành quyết định của TANN, quyết định của TTNN trong BLTTDS chưa được phát hiện và đề xuất.

Do việc ly hôn đã tiến hành ở nước ngoài không được ghi vào Sổ hộ tịch, nên đương sự không thể kết hôn lần tiếp theo.

Tại thời điểm hiện tại (tháng 7/2010), Dự thảo Thông tư về cơ bản đã được hoàn thành và dự kiến sẽ sớm được ban hành.