Thành công trong công cuộc cải cách, mở cửa và hội nhập kinh tế quốc tế đã đưa Việt Nam lên một vị thế mới trên trường quốc tế. Đóng góp vào thành công đó không thể không kể đến vai trò của một hệ thống ngân hàng-tài chính (NH-TC) đang phát triển với một tốc độ nhanh chưa từng có.

Tuy nhiên, thực tế đáng lo ngại là năng lực quản lý, giám sát khu vực NH-TC của các cơ quan Nhà nước có thẩm quyền đang không theo kịp với tốc độ bùng phát trong giai đoạn gần đây của khu vực này. Điều đó đặt ra yêu cầu cấp thiết phải củng cố, tăng cường, hoàn thiện cả về tổ chức lẫn hoạt động của các cơ quan chịu trách nhiệm quản lý, giám sát khu vực NH-TC, chủ yếu là Thanh tra Ngân hàng Nhà nước (NHNN), Vụ Bảo hiểm, Uỷ ban Chứng khoán Nhà nước (UBCKNN) và Thanh tra thuộc Bộ Tài chính (BTC). Vấn đề đặt ra là cần cải cách theo định hướng nào và ra sao, biết rằng cấu trúc và trình độ phát triển của hệ thống NH-TC là một trong những nhân tố quyết định mô hình giám sát nào nên được áp dụng.

Trong khuôn khổ hạn chế, Bài viết xin chỉ đề cập tới 2 nội dung sau: (1) Thực trạng hệ thống NH-TC VN và sự cần thiết phải củng cố, kiện toàn hệ thống thanh tra giám sát trong khu vực này; (2) Một vài mô hình giám sát NH-TC điển hình của các nước trên thế giới và một số khuyến nghị về việc lựa chọn mô hình giám sát mới phù hợp với giai đoạn hội nhập kinh tế quốc tế của VN hiện nay.

Thực trạng hệ thống NH-TC VN và sự cần thiết phải củng cố, kiện toàn hệ thống thanh tra giám sát NH-TC

Sơ lược lịch sử hình thành và phát triển của khu vực NH- TC của VN

Khu vực NH-TC được hợp thành bởi các bộ phận như NH, CK, BH. Phần dưới đây sẽ lược lại quá trình hình thành và phát triển của khu vực NH-TC của VN.

ã Hệ thống NH-TC VN trước thời kỳ “đổi mới” 1986:

Thống trị hệ thống NH-TC Đông dương suốt thời kỳ pháp thuộc là NH Đông dương do Pháp thành lập vào đầu nửa sau thế kỷ 19. Giai đoạn 1945–1954, VN bị chia cắt, đan xen bởi những vùng tự do thuộc Chính quyền cách mạng kiểm soát và những vùng bị Pháp chiếm đóng. Theo đó, hệ thống NH-TC của VN cũng ở trong tình trạng chia cắt.

Tháng 5 năm 1951, NH Quốc gia VN (tiền thân của NHNN VN ngày nay) được thành lập. Sự ra đời của NHQG đánh dấu một bước ngoặt trong lịch sử phát triển của hệ thống NH-TC của VN.

Hoà bình được khôi phục năm 1954 đã dẫn tới sự cấu trúc lại hệ thống NH-TC VN. Hệ thống NH-TC ở miền Bắc đã trở thành cỗ máy phục vụ chủ yếu cho khu vực kinh tế nhà nước - cấp tín dụng cho các XNQD, và một phần cho khu vực kinh tế tập thể - các HTX nông nghiệp, tiểu thủ công nghiệp.

Sau ngày đất nước tái thống nhất, Hệ thống NH VN được điều hành một cách thống nhất trên phạm vi toàn quốc.