MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài

Bắt đầu từ thế kỷ XX, “dân chủ” trở thành khái niệm phổ biến nhất của nhân loại và “dân chủ” luôn được các nhà lý luận và hoạt động chính trị- xã hội quan tâm và đề cập. Ngày nay, không có một tổ chức, phong trào chính trị- xã hội hay một luận thuyết triết học chính trị nào lại không đề cập đến vấn đề dân chủ mà không sử dụng thuật ngữ này trong mục đích cương lĩnh hành động của mình.

Trong số các giá trị lớn của nhân loại, dân chủ là một hiện tượng chính trị- pháp lý phức tạp đầy mâu thuẫn. Nó phản ánh một nhu cầu cơ bản xuyên suốt lịch sử, đặc biệt ngày càng tăng trong đời sống xã hội hiện tại. Tính phức tạp của dân chủ được quy định, trước hết bởi nó là nhu cầu của con người với tính cách loài, mặt khác, trong quá trình phát triển, dân chủ luôn là nhu cầu, phương tiện của các giai cấp, tập đoàn xã hội nào đó nhằm xác lập đặc quyền (đối với giai cấp thống trị), hoặc là đấu tranh xác lập mặt bằng về quyền (đối với các giai cấp, tầng lớp xã hội khác).

Lịch sử dân chủ cho thấy, để đạt tới những giá trị chung, phổ biến, dân chủ gắn liền và phát triển thông qua các nền dân chủ với tên gọi và giai cấp đại diện khác nhau (dân chủ cổ đại gắn liền với việc xuất hiện Nhà nước Aten vào thế kỷ V trước công nguyên, dân chủ của chủ nghĩa tự do cổ điển vào cuối thế kỷ XVIII- đầu thế kỷ XIX, nền dân chủ đa số của Rút- xô, nền dân chủ XHCN kế thừa và chọn lọc những nguyên tắc quan trọng nhất của dân chủ tập thể của Rút- xô, nền dân chủ đa nguyên hiện đại của các nước tư bản phát triển).

Cũng như nhân quyền, dân chủ là một khái niệm đầy mâu thuẫn: vừa bao hàm giái trị chung, phổ biến đồng thời vừa chứa đựng những yếu tố đặc quyền, mang tính giai cấp. Quá trình phát triển dân chủ, về thực chất là quá trình đấu tranh, hạn chế dần sự đặc quyền, từ dân chủ ít phổ biến đến những hình thức dân chủ phổ biến hơn. Chính vì vậy, dân chủ là khái niệm gắn liền với nhà nước và quyền lực nhà nước, không thể nói đến dân chủ tách rời, bên ngoài vấn đề nhà nước.

Hồ Chí Minh, người sáng lập ra nước Việt nam Dân chủ Cộng hoà, trong một bài viết ngày 14.10.1949 đã khẳng định: "Nước ta là nước dân chủ. Bao nhiêu lợi ích đều vì dân. Bao nhiêu quyền hạn đều của dân. Công việc đổi mới, xây dựng là trách nhiệm của dân. Sự nghiệp kháng chiến kiến quốc là công việc của dân. Chính quyền từ xã đến Chính phủ trung ương do dân cử ra. Đoàn thể từ Trung ương đến xã do dân tổ chức nên. Nói tóm lại, quyền hành và lực lượng đều nơi dân”.

Nghị quyết của Đại hội IX của Đảng Cộng sản Việt nam như một thành tựu của tư duy đổi mới trở lại với tư tưởng đó của Hồ Chí Minh đã khẳng định:”Nhà nước ta là công cụ chủ yếu để thực hiện quyền làm chủ của nhân dân, là Nhà nước pháp quyền của dân, do dân, vì dân”.

Do đó, ở nước ta việc vận dụng đúng đắn những giá trị dân chủ vào đời sống kinh tế, chính trị, văn hoá, xã hội là một trong những điều kiện bảo đảm thắng lợi của công cuộc đẩy mạnh công nghiệp hoá, hiện đại hoá. Dân chủ có ý nghĩa to lớn trong việc phát huy khả năng sáng tạo, sức mạnh của cộng đồng. Xây dựng môi trường thực thi và phát triển dân chủ là vấn đề cực kỳ quan trọng đối với một nước có trình độ kinh tế thấp kém dựa trên nền nông nghiệp nhỏ và lạc hậu, lại chưa trải qua chế độ dân chủ tư sản như nước ta.

Chỉ có trong môi trường dân chủ, chỉ khi nào quyền tự do dân chủ của người dân được giải phóng thì những sức mạnh và năng lực sáng tạo của họ mới được phát huy. Điều này đã được Hồ Chí Minh nhấn mạnh: "Thực hành dân chủ là cái chìa khoá vạn năng có thể giải quyết được mọi khó khăn [12, tr.249].

Nhà nước ta từ khi ra đời đến nay, nhất là trong thời kỳ đổi mới, đã thể hiện được rõ vai trò của mình trong việc làm cho nền dân chủ từng bước khởi sắc. Dân chủ trong kinh tế ngày càng được mở rộng đã tác động mạnh mẽ đến việc giải phóng sức sản xuất, thúc đẩy nền kinh tế phát triển, góp phần nâng cao đời sống của nhân dân. Dân chủ về chính trị có những bước tiến quan trọng, trong đó phải kể đến quy chế dân chủ cơ sở đã được triển khai thực hiện tạo chuyển biến tích cực trong đời sống xã hội

Tuy nhiên, bộ máy nhà nước hiện nay hoạt động còn kém hiệu quả, ý thức trách nhiệm của nhiều cán bộ công quyền chưa cao, nạn hách dịch, cửa quyền gây nhiều phiền hà và nhiều biểu hiện khác vi phạm quyền làm chủ của nhân dân, tệ quan liêu, nạn tham nhũng ngày càng nghiêm trọng và phức tạp. Từ những hạn chế trên, nhà nước cần phải thể hiện được vai trò quan trọng của mình trong việc bảo đảm quyền lực của nhân dân, thông qua việc nghiên cứu tìm tòi những hình thức và cơ chế, thể chế hoá đầy đủ các quyền tự do dân chủ, tạo điều kiện và khả năng cho nhân dân tham gia thiết thực vào xây dựng và quản lý nhà nước.

Trong công cuộc đổi mới hiện nay, quá trình xây dựng nền dân chủ xã hội chủ nghĩa đòi hỏi nhà nước ta phải thể hiện đúng bản chất của mình là nhà nước của dân, do dân, vì dân; xác định dân chủ vừa là mục tiêu, vừa là động lực để phát triển đất nước, thực hiện thành công công cuộc đổi mới do Đảng Cộng sản Việt Nam khởi xướng và lãnh đạo theo mục tiêu “Độc lập dân tộc gắn liền với Chủ nghĩa xã hội”, xây dựng một nước Việt Nam “Dân giầu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh”.

Từ những ý nghĩa trên, tôi chọn đề tài: "Vai trò của nhà nước trong việc thực hiện dân chủ ở nước ta hiện nay" làm luận văn thạc sĩ Triết học