MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài

Xã hội Việt Nam đang ở trong giai đoạn chuyển mình quan trọng. Thực tiễn đổi mới đã tác động một cách toàn diện và sâu sắc đến mọi lĩnh vực của đời sống xã hội. Trong đời sống văn hóa tinh thần đã và đang diễn ra những biến đổi hết sức đa dạng, phong phó với nhiều sự đan xen phức tạp về các chuẩn mực đánh giá giá trị văn hóa. Những chuẩn mực cũ không còn hoàn toàn phù hợp, những quan niệm và cách đánh giá từng tồn tại phổ biến trong mét thời gian dài tỏ ra không đủ khả năng tiếp nhận, phản ánh những giá trị văn hóa mới nảy sinh, đồng thời gạt bỏ những giá trị đã trở nên lỗi thời. So với một thời gian dài trước đó, chưa bao giờ trong cách nhìn nhận, thẩm định, đánh giá giá trị văn hóa, trong định hướng giá trị cho các hoạt động sáng tạo, cho nhân cách, hành vi, lối sống, cho phương thức ứng xử và tổ chức đời sống cộng đồng, cá nhân v.v... lại bộc lộ nhiều vấn đề bức xúc, phức tạp, thậm chí đầy mâu thuẫn như khoảng những năm giữa của thập kỷ 80 trở lại đây. Cùng với những chuyển biến tích cực làm phong phó, hiện đại hóa, tiên tiến hóa đời sống tinh thần con người, cũng có những hướng biến đổi tiêu cực, tạo nên sù lộn xén đáng lo ngại, nhiều chuẩn mực giá trị bị xáo trộn. Thực trạng đó đòi hỏi phải có sự định hướng, hướng dẫn của một hệ chuẩn đánh giá giá trị văn hóa đảm bảo tính khách quan, khoa học, phù hợp với yêu cầu của thực tiễn phát triển xã hội.

Trong tình hình nói trên, việc làm rõ thực trạng và xu hướng biến đổi các chuẩn mực đánh giá giá trị văn hóa (trong phạm vi nghiên cứu của đề tài này là sự biến đổi các chuẩn mực đánh giá thẩm mỹ) nhằm định hướng giá trị thẩm mỹ cho con người, định hướng cho các hoạt động nhận thức, đánh giá, sáng tạo các giá trị văn hóa tinh thần, từ đó tìm ra những phương hướng, giải pháp nhằm hoàn thiện và mở rộng khả năng " xã hội hóa" các chuẩn mực đó trong đời sống văn hóa xã hội - là việc làm có ý nghĩa thiết thực cả về mặt lý luận và thực tiễn.

2. Tình hình nghiên cứu đề tài

Ở nước ta đã có rất nhiều công trình nghiên cứu về văn hóa. Nghiên cứu văn hóa trở nên đặc biệt sôi động từ cuối những năm 80 trở lại đây. Trong các công trình nghiên cứu văn hóa đó có một mảng khá quan trọng đề cập vấn đề giá trị truyền thống và hiện đại, từ truyền thống đến hiện đại, cơ cấu giá trị và sự chuyển đổi cơ cấu giá trị, chuẩn giá trị văn hóa và sù thay đổi các chuẩn mực giá trị, sự biến động trong thang bậc giá trị xã hội...

Chẳng hạn, các cuộc hội thảo quốc tế về văn hóa có tầm cỡ lớn được tổ chức tại Hà Nội như: "Sù phát triển văn hóa xã hội trong bối cảnh tăng trưởng kinh tế ở Châu Á" (tháng 10-1994); Hội thảo quốc tế về Việt Nam học (tháng 7-1998); Các công trình nghiên cứu cấp Nhà nước như Chương trình khoa học công nghệ mã số KX - 07 "Con người, mục tiêu và động lực của phát triển kinh tế - xã hội", bao gồm nhiều hệ thống đề tài như: "Những giá trị truyền thống dân tộc và con người Việt Nam hiện nay" (KX-07- 02); "Những đặc trưng và xu thế phát triển nhân cách con người Việt Nam trong sù phát triển kinh tế - xã hội hiện nay" (KX-07-04); "Những đặc trưng và xu thế phát triển cơ cấu xã hội Việt Nam đang đổi mới" (KX-07-05);"Ảnh hưởng của sự phát triển kinh tế thị trường đối với sự phát triển nhân cách con người Việt Nam" (KX-07-10) v.v...

Trong hệ thống các đề tài đó, có những công trình đề cập trực tiếp tới vấn đề những biến động trong thang giá trị và quan niệm về phẩm chất nhân cách con người Việt Nam trong công cuộc đổi mới. Có thể nêu lên những công trình tiêu biểu như: "Công cuộc đổi mới và định hướng giá trị của thanh niên Việt Nam hiện nay" của TS. Thái Duy Tuyên; "Nghiên cứu về định hướng giá trị của con người Việt Nam" của PGS.TS. Nguyễn Quang Uẩn; "Con người Việt Nam hiện nay và định hướng giá trị cho nú" của PGS.TS. Trần Tuấn Lộ; "Truyền thống dân tộc trong công cuộc đổi mới và hiện đại hóa đất nước Việt Nam" của GS. Phan Huy Lê v.v...

Đồng thời, cũng có rất nhiều sách, báo, tạp chí, những thảo luận khoa học của nhiều nhà nghiên cứu khoa học xã hội Việt Nam tập trung vào vấn đề sự biến đổi quan niệm giá trị của người Việt Nam trong giai đoạn hiện nay như: "Sù chuyển đổi giá trị trong văn hóa Việt Nam" (Đỗ Huy - Nxb KHXH, Hà Nội, 1993); "Nhân cách văn húa trong bảng giá trị Việt Nam" (Vò Khắc Liên - Nxb KHXH, Hà Nội, 1993); "Mét sè chuẩn mực giá trị ưu trội khi nước ta chuyển sang nền kinh tế thị