Từ khi ra đời cho đến nay, lịch sử triết học là lịch sử đấu tranh giữa chủ nghĩa duy vật với chủ nghĩa duy tâm. Cuộc đấu tranh đó trước hết xuất phát từ việc lý giải vấn đề căn nguyên của thế giới.

Đứng trước vô số các sự vật, hiện tương, quá trình của thế giới xung quanh, các nhà triết học đều đưa ra câu hỏi cái gì đã tạo ra chúng. Trong rất nhiều ý kiến khác nhau đó, tập trung lại có hai ý kiến đối lập nhau.

Có loại ý kiến cho rằng, cái sinh ra là các sự vật, hiện tượng phong phú, đa dạng của thế giới xung quanh chúng ta là tinh thần. Quan điểm này là quan điểm duy tâm. Chủ nghĩa duy tâm chủ quan cho rằng tư duy, ý thức của con người là xuất phát điểm, là nguyên nhân, cội nguồn của mọi sự vật, hiện tượng. Chúng chẳng qua chỉ là những phức hợp của các cảm giác, tư giác ... của chúng ta mà thôi. Còn chủ nghĩa duy tâm khách quan thì luận giải rằng, có một thực thể tinh thần tồn tại trước thế giới vật chất, tư nhiên, xã hội và con người là ý niệm tuyệt đối. Đối lập với chủ nghĩa duy râm là chủ nghĩa duy vật. Chủ nghĩa duy vật cho rằng thế giới này là vật chất, vật chất là cơ sở tồn tại của mọi sự vật, hiện tượng, mọi sự vật, hiện tượng xung quanh chúng ra chỉ là sự biểu hiện các dạng khác nhau của vật chất đang vận động đ Quan điểm duy vật. Đối với chủ nghĩa duy vật nói chung, phạm trù vật chất là phạm trù xuất phát, cơ bản, trung tâm, xuyên suốt trong toàn bộ hệ thống triết học của mình.

Có rất nhiều quan điểm về vật chất và ý thức khác nhau nhưng học thuyết Mác - Lênin về vật chất và ý thức là học thuyết tiên tiến nhất, toàn diện, hoàn chỉnh nhất. Đến nay, chưa có học thuyết nào khoa học và cách mạng, cũng như đi sâu vào lòng người và trở thành hiện thực sinh động trong cuộc sống của nhiều người như học thuyết Mác - LêNin. Chúng ta cùng nghiên cứu về vấn đề này.

Học thuyết về vật chất và học thuyết về ý thức có vai trò rất quan trọng trong cuộc sống. Vai trò tích cực của ý thức, tư tưởng, không phải là nó trực tiếp tạo ra hay thay đổi thế giới vật chất mà là nhận thức thế giới khách quan và từ đó làm cho con người hình thành được mục đích, phương hướng, biện pháp và ý chí cần thiết cho hoạt động của mình. Sức mạnh của ý thức con người không phải ở chỗ tách rời điều kiện vật chất, thoát ly hiện thực khách quan mà lại biết dựa vào `điều kiện vật chất đã có, phản ánh đúng quy luật khách quan để cải tạo thế giới một cách chủ động, sáng tạo.

Các học thuyết trên đã chỉ ra những quy luật khách quan phát triển chung của tự nhiên, của xã hội và của tư duy con người. Đó là sự thống nhất giữa phương pháp biện chứng với chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa duy vật lich sử, sự áp dụng chủ nghĩa duy vật biện chứng vào việc nghiên cứu đời sống xã hội và trong đó phép biện chứng là linh hồn của học thuyết trên.

Học thuyết Mác-LêNin đã đem lại những biến đổi rõ rệt trong sự nghiệp đổi mới đang diễn ra ở nước ta hiện nay. Do đó, Đảng ta luôn luôn quán triệt mối quan hệ biện chứng giữa vật chất và ý thức. Đảng cộng sản Việt Nam coi việc “phải luôn luôn xuất phát từ thực tế tôn trọng và hành động theo quy luật khách quan” là một bài học kinh nghiệm lớn rút ra từ thực tiễn cách mạng nước ta. Đó là biểu hiện quan điểm coi vật chất, các quy luật khách quan có vai trò quyết định đối với ý thức, ý thức. Đảng cộng sản Việt Nam cũng nhấn mạnh vai trò to lớn của tư tưởng, lý luận khoa học trong thực tiễn cách mạng. Đảng đã xác định “lấy chủ nghĩa Mác-LêNin và tư tưởng Hồ Chí Minh làm nền tảng tư tưởng, kim chỉ nam cho hành động”. Chúng ta cũng cần phải tránh thực hiện máy móc các học thuyết trên và tránh sai lầm chủ quan, nóng vội trong việc thực hiện mục tiêu của đất nước là công nghiệp hoá, hiện đại hoá. Phải kiên định thực hiện đường lối phát triển nền kinh tế nhiều thành phần, vận hành theo cơ chế thị trường dưới sự quản lý của Nhà nước theo định hướng xã hội chủ nghĩa, hội nhập và mở cửa, Việt Nam sẵn sàng là bạn với các nước trên thế giới, khơi dậy lòng yêu nước, phát huy tài trí của người Việt Nam làm cho đất nước giàu có, công bằng và văn minh. Bên cạnh đó, chúng ta cũng phải xác định rõ nhiệm vụ của mình lúc này là phải bảo vệ, khẳng định những giá trị to lớn của học thuyết Mác-LêNin luôn luôn là đối tượng công kích quyết liệt của đủ loại kẻ thù, nhưng dù gặp khó khăn đến đâu, kể cả những lúc lâm vào khủng hoảng, nó vẫn bảo vệ được mình, tiếp tục vươn lên đáp ứng yêu cầu của cuộc sống. Vì vậy chúng ta phải bảo vệ, bổ xung, phát triển nó và vận dụng nó một cách sáng tạo. Có như vậy mới có cơ sở lý luận đầy đủ để nhận thức về chủ nghĩa xã hội hiện đại, và chỉ dẫn con đường để lên chủ nghĩa xã hội ở nước ta.

Đề tài gồm 2 nội dung sau:

1. Học thuyết về vật chất.

2. Học thuyết về ý thức.