Nguyễn Trãi là nhà tư tưởng, nhà chính trị thiên tài, là nhà thơ, nhà văn kiệt xuất, là ngôi sao sáng của lịch sử Việt Nam ở thế kỉ XV, là danh nhân văn hóa thế giới… Cho nên, “chỉ qua ông - và bắt buộc phải qua ông - chúng ta nhìn và đánh giá cả một thời đại, cả một dân tộc, cả một con đường” [24, 76]. Có lẽ vì lí do đó mà trong nhiều thập kỉ qua, con người và sự nghiệp Nguyễn Trãi luôn luôn là những vấn đề thu hút sự quan tâm nghiên cứu của nhiều nhà khoa học trong và ngoài nước, thuộc nhiều ngành, nhiều lĩnh vực khác nhau. Văn học cũng không phải là một ngoại lệ. Với Lam Sơn thực lục, Phú núi Chí Linh, Văn bia Vĩnh Lăng, Dư địa chí, Quân trung từ mệnh tập, Ức Trai thi tập, Quốc âm thi tập… văn nghiệp của Nguyễn Trãi đã trở thành nguồn cảm hứng và đề tài vô tận cho nhiều nhà nghiên cứu văn học. Trong số đó, có nhiều vấn đề đã được giải quyết trọn vẹn, sâu sắc; song cũng có nhiều đề tài mới chỉ được đặt ra, nghiên cứu bước đầu. Tìm hiểu quan niệm văn học của Nguyễn Trãi chính là một trong những đề tài như thế, hứa hẹn còn nhiều vấn đề thú vị chưa được khám phá, và đó cũng là lí do đầu tiên khiến chúng tôi mạnh dạn lựa chọn hướng nghiên cứu này.

Bên cạnh đó, quá trình nghiên cứu văn học giúp chúng tôi nhận thấy, việc nắm vững quan niệm văn học của một tác giả sẽ giúp chúng ta hiểu sâu sắc hơn sáng tác của tác giả đó (bởi quan niệm văn học chi phối sáng tác và ngược lại qua sáng tác hiểu sâu thêm quan niệm văn học). Do vậy, muốn khai thác thêm nhiều giá trị của văn chương Nguyễn Trãi, việc nắm vững quan niệm văn học của ông thiết nghĩ cũng là một trong những con đường tiếp cận khả thủ, giúp chúng ta có thêm cơ sở để vượt qua lớp bụi thời gian trên dưới sáu trăm năm bao phủ lên những sáng tác của ông.

Kết cấu đề tài:

Chương 1: Ý thức hệ - Cơ sở hình thành quan niệm văn học của Nguyễn Trãi

Chương 2: Quan niệm văn học về bản chất của văn chương và về người làm văn chương

Chương 3: Quan niệm văn học về chức năng của văn chương