ĐỌC LẠI TRUYỆN GI�NG TỐ

�

������������������������������������������ Nguyễn Tu�n

Tiểu thuyết Gi�ng tố d�i 30 chương v� th�m một đoạn kết: nhưng sự việc xảy ra trong một thời gian cũng ngắn vậy. Như lời Vũ Trọng Phụng ghi v�o l�ng truyện, sự việc mở ra v�o th�ng 10-1932 v� kết th�c v�o m�a h� 1933. Những ni�n hiệu n�y n�i lại rất nhiều về ho�n cảnh ch�nh trị v� x� hội nước ta l�c bấy giờ.

(...) Tiểu thuyết Gi�ng tố gồm nhiều thứ người: th�n qu�, th�nh thị v� cả những nh�n vật từ qu� ra tỉnh. C� người l� th�n nữ bị b�n l�m lẽ thứ mười hai cho nh� gi�u, c� người l� thư k�, c� người l� du thủ du thực, c� người l� g�i t�n thời, c� người l� đốc học, c� người l�m c�ch mạng. Nhưng trội l�n hết để người đọc suy nghĩ, để người đọc nhớ lại m� đặt th�nh vấn đề th� c� hai nh�n vật Thị Mịch v� Nghị H�ch.

(...) Thấy r� thực d�n cai trị, một mặt đ�n �p, bắn giết những người chống lại trật tự của ch�ng; một mặt kh�c, ch�ng tạo ra một bọn tay sai tr�ng tr�o. Nhưng sự tr�ng tr�o bẩn thỉu của những kẻ chỉ sống với đồng tiền, lấy đồng tiền ra m� bắt nạt, ăn hiếp cuộc sống, điều khiển cuộc sống, đặt cho cuộc sống một khu�n ph�p theo đồng tiền b�p nặn ăn cướp được, c�i sự tr�ng tr�o ấy (như đoạn văn tr�ch tr�n đ�y của thi�n truyện XXI), sự tr�ng tr�o của c�i x� hội lấy của đ� người ấy lại c�n l�n tới c�i mức mặt dạn m�y d�y v� li�m sỉ cao độ m� chỉ c� ng�i b�t Vũ Trọng Phụng mới ph�n t�ch nổi v� tổng hợp được hết ở chương XXIX. Sau những t�nh tiết phức tạp của truyện (ch�nh cuộc đời ri�ng của Nghị H�ch l� một sự phức tạp kinh rợn nhớp nh�a). Nghị H�ch đ� biết Long, c�i người bị y cướp vợ kia, lại ch�nh l� con giai y m� y vẫn gả con g�i của y cho Long như thường, v� tr�ng tr�o đến c�i mức quảng c�o cho y bằng sự c�ng nhận việc loạn lu�n đ� giữa một bữa tiệc khoe mề đay, sau một cuộc ph�t chẩn giả nh�n giả nghĩa cho 4.000 người, ch�nh những người y đ� b�c lột v� đ�y đọa.

Chương n�y gần kết th�c Gi�ng tố : đọc đến đ�y, thấy sợ Vũ Trọng Phụng. Trong c�c t�c phẩm của Vũ Trọng Phụng, Gi�ng tố l� một truyện d�i đại diện rất nhiều cho tư tưởng tiến bộ v� th�i độ ph� ph�n của nh� tiểu thuyết trước cuộc sống đảo đi�n của thời ấy. Nhưng trong Gi�ng tố, chương n�y l� c�i đoạn m� thấy t�c giả mạnh nhất v� cao tay nhất về nghệ thuật. T�i vừa n�i l� sợ Vũ Trọng Phụng. Sợ, hiểu theo c�i nghĩa của những người trong nghề nghiệp văn chương biết k�nh phục trước một nh�n t�i, một ch�n t�m, một c�i uy t�n trong văn học cận đại nước ta. Trong dịp kỷ niệm Vũ Trọng Phụng n�y, sự k�nh phục ấy c�ng c� nghĩa l� sự thương y�u, k�nh trọng v� nhớ tiếc kh�ng biết để đ�u cho hết được.

* * *

N�i chung về t�c phẩm Vũ Trọng Phụng v� cả con người t�c giả, l�c sinh thời v� cả sau l�c nằm xuống để đường ho�ng đi v�o c�i bất diệt của văn xu�i Việt Nam, rất nhiều người đọc hay bận t�m về c�i kh�a d�m trong bất cứ trứ t�c n�o của Vũ Trọng Phụng. Bận t�m đến c�i mức độ ngộ nhận những văn phẩm c� ch�n gi� của hiện thực ph� ph�n kia đều l� những d�m thư. Những đoạn gọi l� d�m ấy m� c� v� sự cần thiết của cơ cấu một truyện dựng th� đấy cũng chỉ l� những hiện tượng. Thực chất của văn phẩm Vũ Trọng Phụng l� vượt l�n những hiện tượng ấy để n�i một c�i g� rất lớn v� n�i l�n c�i ho�i b�o rất l�nh, rất đẹp của t�c giả.

Ri�ng về Gi�ng tố, truyện d�i đ� đ�ng bằng một việc ti�u cực tự hoại th�n thể, v� cũng mở đầu bằng một cuộc cưỡng d�m th� bạo c� trả tiền. Rồi lại tiếp diễn những cuộc tiền d�m hậu th� v� th�ng d�m, v� v�n v�n. Nhưng c�i ch�nh kh�ng phải ở đ�y. Gi�ng tố c� n�i đến n�ng d�n, nhưng c�i nh�n của Vũ Trọng Phụng c�n chệch choạc. Gi�ng tố c� n�i đến chiến sĩ c�ch mạng nhưng c�i nh�n của Vũ Trọng Phụng c�n viển v�ng, phi�u lưu. C�i m� Vũ Trọng Phụng đ�nh tr�ng nhất trong Gi�ng tố tức l� đ�nh v�o c�i sự tr�ng tr�o t�n bạo của thế lực đồng tiền, của những thế lực phản bội đ� dựa v�o đế quốc v� định cầm c�n nảy mực cho sự sống v� ngự trị l�n tr�n c�i gi� trị thật của đời sống. C�i m� Vũ Trọng Phụng xưa kia đ� d�nh c�i phần tr�ng kiện trong nhỡn lực v� b�t lục để tấn c�ng v�o, v� hạnh ph�c v� c�ng l�, th� ng�y nay cuộc c�ch mạng của ta đ� dồn n� v�o chỗ Mỹ - Diệm. Vũ Trọng Phụng m� c�n, c�n đ�nh nhiều th�m bằng nhiều truyện nữa, c�n đ�nh mạnh hơn bao giờ hết v� đ�nh cho kỳ hết. Kh�ng những đ�nh, m� Vũ Trọng Phụng c�n kiến thiết nữa.