Hợp chúng quốc Hoa Kỳ (Mỹ) trải qua một quá trình hình thành và xác lập hơn 200 năm nhưng đã để lại những dấu ấn đáng ghi nhận và gợi nhiều cảm hứng cho các nhà nghiên cứu sử học. Đây là một trong số ít nước trên thế giới đã đi lên không ngừng trong lịch sử của mình. Một nhà sử học có tên tuổi - ông Alan Brinkley đã gọi Hoa Kỳ là "một quốc gia chưa hoàn thiện" (The Unfinished Nation) [20; 384] và dùng thuật ngữ này để đặt tên cho tác phẩm về lịch sử nước Mỹ của mình.

Sự ra đời của Liên bang Mỹ chính là sự kết hợp của những yếu tố vừa ngẫu nhiên, vừa tất yếu. Yếu tố ngẫu nhiên chính là ở vị trí của đất nước này. Vị trí tách biệt khỏi Thế giới Cũ đã tạo điều kiện cho tính "tự do" phát triển ở mức tối đa. Yếu tố tất yếu chính là ở những con người làm nên nước Mỹ. Quá trình hình thành nước Mỹ đến lượt mình góp phần định hình nên những đặc điểm văn hoá, chính trị tiêu biểu mang tính chất "rất Mỹ" nếu so với các nước tư bản phương Tây phát triển khác. Chính những đặc điểm văn hoá, chính trị đó đã có tác động nhất định đến cách thức Mỹ thực thi chính sách của mình đối với các nước trên thế giới.

Khác với đa số các tư bản phương Tây, nước Mỹ khởi đầu là một thuộc địa ít người biết đến nằm ven bờ Đại Tây Dương, trải qua một bước chuyển mình lớn lao nó đã trở thành cái mà nhà phân tích chính trị Ben Wattenberg từng gọi là "quốc gia toàn cầu đầu tiên" với dân số trên 250 triệu người đại diện cho gần như tất cả các quốc tịch và nhóm chủng tộc trên thế giới. Chính một người Mỹ đã nhận xét: "Dân cư Hoa Kỳ bao gồm người khắp mọi nước trên thế giới (có nhiều nhóm dân tộc chưa có cả quốc gia toàn vẹn). Người Mỹ chúng tôi thuộc đủ các giống, các dân tộc, các chính kiến. Chúng tôi nói tất cả các ngôn ngữ trên mặt đất. Chúng tôi có cao, có thấp, có béo, có gầy. Không có người Mỹ thuần khiết nào (ngay cả người dân Mỹ bản xứ xưa kia cũng từ châu Á di sang)…Về mặt tiềm năng, bất cứ người nào cũng có thể là người Mỹ. Hàng ngày, người ta tới đây, ở lại, chỉ vài năm sau thành người Mỹ" [25; 30].

Hoa Kỳ cũng là một đất nước mà nhịp độ và phạm vi đổi mới về kinh tế, khoa học kỹ thuật, dân số, văn hoá và xã hội diễn ra không ngừng. Nước Mỹ thường là nước báo hiệu sự hiện đại hoá và đổi mới mà nó chắc chắn sẽ lan rộng sang một đất nước và xã hội khác cho một thế giới ngày càng trở nên nối kết và phụ thuộc vào nhau hơn. Song Hoa Kỳ cũng là một đất nước đầy những mâu thuẫn. George Katsiaficas - một người Mỹ đã nhận định Mỹ là "một nước tự do nhất từ trước đến nay vậy mà nó đã được thành lập do sự diệt chủng thổ dân, và được xây dựng trên sự nô lệ hoá người Phi. Tự do báo chí, có nghĩa là chúng tôi buộc phải chấp nhận một cách thụ động sự tuyên truyền được đóng gói bởi một vài tập thể có khả năng kiểm soát mọi người. Chúng tôi tự do nhưng lại ngại đi lại ngoài phố vì sợ bọn gây tội ác" [25; 30].

Từ trước tới nay, nước Mỹ thường được nhắc đến với thuật ngữ Molting pot nghĩa là nồi nung chảy, nồi hầm nhừ. Nồi nung chảy nghĩa là nơi con người của nhiều nhóm chủng tộc khác nhau hợp thành một xã hội hoà nhập. Ý tưởng này bắt nguồn từ việc nung chảy các kim loại trong nồi nung. Khi tan chảy, các kim loại hoà trộn vào nhau mà tạo ra một loại kim loại mới, bền hơn. Trong thời gian gần đây, các nhà nghiên cứu lại đang nói đến một thuật ngữ mới ví nước Mỹ với một đĩa Salad. Salad được chế biến từ nhiều loại thực phẩm khác nhau, mỗi loại giữ hương vị riêng của mình nhưng vẫn là một phần của món ăn ngon như là các nhóm văn hoá vẫn giữ được phong tục và ngôn ngữ của mình nhưng vẫn là một phần của xã hội Mỹ.

Ra đời trong một quốc gia như thế, cơ quan lập pháp Hoa Kỳ mang trong mình nhiều đặc trưng riêng. So với các nước trên thế giới, Hoa Kỳ là một quốc gia trẻ với hơn 200 năm lịch sử. Thế nhưng, Quốc hội Mỹ lại là một trong những cơ quan lập pháp có tuổi đời lâu nhất trên thế giới. Nước Mỹ chính là nơi học thuyết "Tam quyền phân lập" đi vào thực tế. Có thể nói chính quyền Mỹ chính là sự hiện thực hoá thuyết tam quyền phân lập với ba ngành: lập pháp (thuộc về Quốc hội), hành pháp (đứng đầu là Tổng thống) và tư pháp (hệ thống toà án mà đứng đầu là Toà án Tối cao).

Quốc hội Mỹ theo mô hình hai viện: Thượng nghị viện và Hạ nghị viện. Đây là cơ quan đại diện của nhân dân, là nơi để thể hiện ý chí và nguyện vọng của người Mỹ qua các chức năng của nó như lập pháp, giám sát việc thi hành pháp luật, phục vụ cử tri, đại diện cho các lợi ích khác nhau hay giải quyết mâu thuẫn trong xã hội… Đặc biệt, quốc hội Mỹ chính là cơ quan kiềm chế quyền lực của Tổng thống và các Toà án nhằm tạo ra sự cân bằng quyền lực giữa các nhánh quyền lực. Do đó, khi tìm hiểu về Quốc hội Hoa Kỳ, chúng ta sẽ hiểu được đời sống chính trị nước Mỹ đồng thời còn biết thêm về cả ngành hành pháp và tư pháp của đất nước này.

Đã thành quy luật, kiến trúc thượng tầng phải phản ánh cơ sở hạ tầng cho nên, khi nghiên cứu về sự ra đời và phát triển của cơ quan lập pháp Mỹ - một bộ phận của kiến trúc thượng tầng - chúng ta sẽ thấy được tình hình kinh tế cũng như xã hội Mỹ qua các thời kỳ.

Lịch sử có quy luật khách quan của nó. Đó là thời kỳ các dân tộc và cộng đồng quốc tế phải xích lại gần nhau, chung sống hoà bình và cùng có lợi là xu thế tất yếu của thời đại. Ngày 3-2-1994, Tổng thống nước Mỹ - Bill Clinton đã ra tuyên bố bãi bỏ lệnh cấm vận đối với Việt Nam. Điều này đã mở ra một thời kỳ mới trong quan hệ ngoại giao giữa hai nước Việt - Mỹ. Vậy là quan hệ giữa Việt Nam và Mỹ đã được giải quyết trên tinh thần như đồng chí Tổng bí thư Đỗ Mười đã nói: "Khép lại quá khứ, hướng về tương lai để hợp tác hai bên cùng có lợi" và lời của Thủ tướng Võ Văn Kiệt thường nhắc tới trong buổi tiếp các đoàn ngoại giao nước ngoài rằng: "Việt Nam muốn làm bạn với tất cả các nước". Đó là phương châm ứng nhân xử thế của cả dân tộc ta với các quốc gia trên thế giới.

Ngày nay, trong xu thế phát triển ngoại giao đa phương của thời đại, mối quan hệ Việt Nam và Mỹ sẽ có nhiều triển vọng ngày càng tiến bộ, tốt đẹp hơn. Song muốn thúc đẩy quan hệ ấy phát triển, ta cần hiểu nhân dân Mỹ, hiểu nhà nước Hợp chúng quốc Hoa Kỳ sâu hơn nữa như câu châm ngôn "biết người biết ta, trăm trận trăm thắng". Do đó, tìm hiểu sự ra đời, phát triển cũng như vai trò của Quốc hội Mỹ cùng mối quan hệ giữa cơ quan lập pháp này với cơ quan hành pháp và tư pháp Mỹ sẽ giúp chúng ta "biết người" để có thể "trăm trận trăm thắng".

Hiện nay, trong không khí sôi nổi chuẩn bị cho cuộc bầu cử Quốc hội khoá XII của nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam, việc tìm hiểu về Quốc hội Mỹ không những giúp chúng ta hiểu về ngành lập pháp của quốc gia này mà trên cơ sở đó có sự đối chiếu để có thể hiểu hơn về Quốc hội Việt Nam, về sự đa dạng của các mô hình Quốc hội trên thế giới.

Kết cấu đề tài:

Chương 1: Khái quát về nước Mỹ và cơ quan lập pháp Mỹ

Chương 2: Vai trò và mối quan hệ giữa cơ quan lập pháp với cơ quan hành pháp và tư pháp Mỹ