XÂY DỰNG NHà NƯỚC PHÁP QUYỀN XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM

Xây dựng nhà nước pháp quyền là một tất yếu khách quan ở nước ta. Đường lối xây dựng nhà nước pháp quyền Việt Nam xã hội chủ nghĩa đã được Đại hội Đại biểu Toàn quốc lần thứ IX của Đảng Cộng sản Việt Nam xác định: “Nhà nước là trụ cột của hệ thống chính trị, là công cụ chủ yếu để thực hiện quyền làm chủ của nhân dân, là nhà nước pháp quyền của dân, do dân và vì dân” . Nhà nước pháp quyền là một vấn đề chính trị - pháp lý rộng lớn. Phù hợp với bậc đào tạo cử nhân Luật học, chương này của giáo trình chỉ trình bày một số vấn đề cơ bản, phổ thông nhất. Việc đi sâu vào các nội dung cụ thể của nhà nước pháp quyền sẽ được đề vập ở các chương trình nghiên cứu chuyên sau.

I. KHÁI QUÁT VỀ LỊCH SỬ TƯ TƯỞNG, HỌC THUYẾT NHà NƯỚC PHÁP QUYỀN.

Nhà nước pháp quyền là một trong những giá trị xã hội quý báu được tích lũy và phát triển trong Lịch sử tư tưởng nhân loại. Tư tưởng về nhà nước pháp quyền đã xuất hiện từ rất sớm, tring tư tưởng chính trị - Pháp lý thời cổ đại đã chứa đựng nhiều nhân tố của nhà nước pháp quyền. Đến thời kỳ cách mạng Dân chủ tư sản, những tư tưởng quý báu đó đã được kế thừa, phát triển để trở thành học thuyết về nhà nước pháp quyền. Học thuyết đó đã được áp dụng ở các mức độ, phạm vi khỏc nhau ở nhiều nước tư sản. Ngày nay, học thuyết đó đến lượt mình lại tiếp tục được bổ sung, phát triển cho phù hợp với những đổi thay sâu sắc của xã hội hiện đại.

II. KHÁI NIỆM VÀ NHỮNG ĐẶC ĐIỂM CƠ BẢN CỦA NHà NƯỚC PHÁP QUYỀN.

1. Khái niệm nhà nước pháp quyền.

Hiện nay, trong lý luận có nhiều quan điểm, cách tiếp cận khác nhau về khái niệm và các yếu tố cơ bản của nhà nước pháp quyền. Cụ thể các quan điểm trường nhấn mạnh đến một trong những yếu tố cơ bản sau đây của nhà nước pháp quyền: tính tối cao của luật, nghĩa vụ tuân thủ pháp luật của chính nhà nước; cơ chế phân chia quyền lực, kìm chế và đối trọng giữa các ngành quyên lực: Lập pháp, hành pháp và tư pháp; dân chủ, xã hội công dân; quyền con người v.v

Là một khái niệm có nội hàm khái niệm rộng lớn, nhà nước pháp quyền bao gồm nhiều thành tố cấu thành trong mối quan hệ biện chứng: Nhà nước và pháp luật, nhà nước và xã hội công dân, dân chủ. Nhà nước pháp quyền là một hình thức tổ chức nhà nước.

Trên cách hiểu phổ quát nhất, nhà nước pháp quyền được thể hiện ở những điểm cơ bản như sau:

Thứ nhất, tổ chức nhà nước được thiết kế, hoạt động trên cơ sở pháp luật, bản thân nhà nước cũng phải đặt mình trong khuôn khổ pháp luật. Hình thức tổ chức nhà nước được xây dựng trên cơ sở của sự phân công lao động hợp lý giữa các loại cơ quan trong bộ máy nhà nước: lập pháp, hành pháp và tư pháp. Một hình thức tổ chức nhà nước mà nền tư pháp được tổ chức khoa học, có hiệu quả và độc lập chỉ tuân theo pháp luật. Trong nhà nước pháp quyền phải hiện hữu một nền hành chính trong sạch, hiệu quả, phục vụ tốt những nhu cầu đa dạng, chính đáng của cá nhân, tổ chức.

Thứ hai, một hình thức tổ chức nnh mà pháp luật có vị trí, vai trò xã hội to lớn, là phương tiện điều chỉnh quan trọng hàng đầu đối với các quan hệ xã hội, là công cụ của nhà nước và toàn xã hội. Nhấn mạnh đến vị trí, vai trò của pháp luật, song nhà nước pháp quyền không loại trừ đạo đức. Đường lối của Đảng và Nhà nước ta cũng đã xác định: quản lý xã hội bằng pháp luật kết hợp với giáo dục, nâng cao đạo đức và mọi hành vi dân sự đều không được trái pháp luật và trái đạo đức xã hội