I.Khái quát chung về Bộ luật Hồng Đức.

1. Một số nét cơ bản về Lê Thánh Tông.

Lê Thánh Tông tên thật là Lê Tư Thành còn có huý khác là Lê Hạo hiệu Thiên Nam.

Ông sinh ngày 20/7/1442 (Nhâm Tuất) ổ chùa Huy Văn (nay thuộc quận Đống Đa Hà Nội), mất ngày 30/1/1497 (Đinh Tý).

Lê Thánh Tông là vị vua thứ 5 thời Lê sơ và là con thứ 4 của vua Lê Thái Tông và bà tiệp dư Ngô Thị Ngọc Dao.

Ngày 8/6/1940 (Canh Thìn) Lê Tư Thành lên ngôi, lấy niên hiệu là Quang Thuận (1460-1469) và dổi niên hiệu là Hồng Đức (1470-1497) miến hiệu là Thánh Tông, thuỵ hiệu là Thuần Hoàng Đế (do vua Lê Hiến Tông đặt: Sùng Thiên Quảng Vận Cao Minh Quang Chính Chí Đức Đại Công Thánh Văn Thần Vũ Đạt Hiếu Thuần Hoàng Đế.)

Trong lúc trị vì (1460-1497), ông đã đưa ra nhiều cải cách trong hệ thống quân sự, hành chính, kinh tế, giáo dục và luật pháp. Ông cũng đã mở mang bờ cõi nước Đại Việt bằng cách đánh chiếm thủ đô của nước Chiêm Thành, sát nhập một phần lãnh thổ Chiêm Thành vào Đại Việt; đồng thời có cuộc hành quân về phía Tây đất nước. Ông được nhiều nhà sử học đánh giá là một trong những vị vua tài ba trong lịch sử Việt Nam. Ông cũng được coi là nhà văn hóa và là người coi trọng người hiền tài. Sử gia Ngô Sĩ Liên nhận xét Lê Thánh Tông là "vua sáng lập chế độ, mở mang đất đai, bờ cõi khá rộng, văn vật tốt đẹp, thật là vua anh hùng, tài lược”. Trần Trọng Kim trong cuốn Việt Nam sử lược đánh giá Lê Thánh Tông là một nhà vua thông minh, có hiếu với mẹ. Trần Trọng Kim nói Lê Thánh Tông đã "sửa sang được nhiều việc chính trị, mở mang sự học hành, chỉnh đốn các việc vũ bị, đánh dẹp nước Chiêm, nước Lào, mở thêm bờ cõi… khiến cho nước Nam bấy giờ được văn minh thêm ra và lại lừng lẫy một phương, kể từ xưa đến nay chưa bao giờ cường thịnh như vậy”. Quyển Đại Việt sử ký toàn thư cho Lê Thánh Tông là một "bậc vua anh hùng tài lược, dẫu Vũ Đế nhà Hán, Thái Tông nhà Đường cũng không thể hơn được". Phan Huy Chú (1782-1840) đã ghi nhận về Lê Thánh Tông: “tay không rời sách, kinh sử, dịch số, toán chương đều tinh thông, văn thơ càng giỏi hơn các bề tôi... (là vị Hoàng Đế) văn vũ tài lược hơn cả các đời”.

Trong các cải cách của mình về hệ thống quân sự, hành chính, kinh tế, giáo dục và luật pháp thì Bộ luật Hồng Đức là một trong những thành tựu đáng tự hào nhất của sự nghiệp Lê Thánh Tông và của cả thời đại ông. Sự ra đời của bộ luật Hồng Đức được xem là sự kiện đánh dấu trình độ văn minh cao của xã hội Việt Nam hồi thế kỷ XV. Với bộ luật này, Đại Việt đã hình thành một nhà nước pháp quyền sơ khởi và thuộc loại sớm trên thế giới. Lê Thánh Tông đã lấy những quan điểm của nho giáo làm hệ tư tưởng, chỉ đạo việc biên soạn, ban hành luật pháp, nhằm thể chế hoá một nhà nước phong kiến Đại Việt, với truyền thống nhân nghĩa, lấy dân làm gốc.