Mở đầu

1. Tên đề tài

Phát triển Khu công nghiệp ở vùng kinh tế trọng điểm phía Nam

2. Tính cấp thiết của đề tài

Vùng kinh tế trọng điểm phía Nam (Vùng KTTĐPN) gồm 8 tỉnh, thành phố:

thành phố Hồ Chí Minh, các tỉnh Đồng Nai, Bà Rịa - Vũng Tàu, Bình D-ơng, Bình

Ph-ớc, Tây Ninh, Long An và Tiền Giang. Với định h-ớng tập trung đầu t- phát triển

những ngành, lĩnh vực, sản phẩm mũi nhọn có lợi thế so sánh của từng khu vực trong

vùng, huy động cao nhất các nguồn lực, chủ yếu là nội lực, tr-ớc hết là nguồn lực tại

chỗ để khai thác có hiệu quả tiềm năng và lợi thế của vùng, thúc đẩy sự phát triển của

các tỉnh trong vùng, nhanh chóng đ-a Vùng KTTĐPN trở thành một vùng động lực, đi

đầu trên các lĩnh vực công nghiệp, th-ơng mại, dịch vụ, từng b-ớc hiện đại hóa trong

từng lĩnh vực cụ thể; lôi kéo sự phát triển chung của cả n-ớc, đặc biệt là khu vực phía

Nam, tr-ớc mắt cũng nh- dài hạn Vùng KTTĐPN vẫn là một trung tâm công nghiệp

chủ lực của cả n-ớc.

Năm 1991, KCN đầu tiên của Việt Nam ra đời là KCX Tân Thuận tại thành phố

Hồ Chí Minh, ngay sau đó hoạt động của KCX Tân Thuận đã đạt đ-ợc những kết quả

đáng mừng, sự thành công của KCX Tân Thuận đã tạo tiền đề cho sự ra đời của hàng

loạt KCX, KCN hiện đại hơn, hoàn chỉnh hơn sau này, nh- Amata (Đồng Nai), Việt

Nam – Singapore (Bình D-ơng)

Trong những năm vừa qua các KCN đã đóng góp phần không nhỏ cho sự nghiệp

phát triển kinh tế xã hội của Việt Nam, giúp đẩy nhanh quá trình công nghiệp hoá, hiện

đại hoá của đất n-ớc. Trong giai đoạn mới, tại Đại hội lần thứ IX Đảng ta một lần nữa

đã khẳng định “Phát triển kinh tế, công nghiệp hoá, hiện đại hoá là nhiệm vụ trung

tâm” và phải “Xây dựng một nền kinh tế độc lập tự chủ và chủ động hội nhập kinh tế

quốc tế”, thì vai trò của các KCN càng đ-ợc củng cố nh- một cầu nối kinh tế Việt Nam

với kinh tế quốc tế. Đại hội X tiếp tục nhấn mạnh: “Hoàn chỉnh quy hoạch phát triển

các khu, cụm, điểm công nghiệp trên cả n-ớc; hình thành các vùng công nghiệp trọng

điểm; gắn việc phát triển sản xuất với bảo đảm các điều kiện sinh hoạt cho ng-ời lao

động. Chuyển các cơ sở công nghiệp trong nội thành, nội thị, gần khu đông dân c-

không bảo đảm tiêu chuẩn môi tr-ờng vào các KCN tập trung hoặc vùng ít dân c-.

Từ kinh nghiệm thực tiễn trên thế giới và của các tỉnh, thành trong n-ớc thời

gian qua, việc phát triển các KCN, KCX là một h-ớng đi đúng đắn giúp các địa ph-ơng

đạt đ-ợc mục tiêu đề ra. Tuy nhiên, sự thành công trong phát triển KCN, KCX của từng

địa ph-ơng trong vùng thì có, nh-ng làm thế nào để gắn kết những thành công trong

phát triển KCN, KCX của các địa ph-ơng trong vùng, tạo nên một sự cộng h-ởng thúc

đẩy tốc độ phát triển chung của cả vùng? Bài toán này ch-a có lời giải.

Năm 1998, Thủ t-ớng Chính phủ đã phê duyệt quy hoạch Vùng KTTĐPN; tháng

2/2004, quyết định thành lập Tổ chức điều phối phát triển các vùng kinh tế trọng

điểm thể hiện rõ sự quan tâm của Chính phủ đến vùng dất này. Mặc dù đ-ợc xác định

“Vùng KTTĐPN phải đi đầu về công nghiệp”, phát triển nhanh, vững chắc, đi tiên

phong rồi tạo tác động lan tỏa, lôi cuốn để cả n-ớc đạt mục tiêu cơ bản công nghiệp

hóa theo h-ớng hiện đại vào năm 2020, nh-ng thực tế phát triển của các địa ph-ơng

trong vùng tuy đã có những b-ớc tiến rõ rệt song vẫn ch-a có một cơ chế phối hợp rõ

ràng, ch-a đảm bảo quy trình để tạo sự đồng bộ giữa quy hoạch từng địa ph-ơng với

quy hoạch chung của vùng; ch-a tạo đ-ợc mối liên kết cần thiết trong phát triển, ch-a

phát huy hết lợi thế của vùng nh- một không gian kinh tế thống nhất. Những năm qua,

mục tiêu và định h-ớng phát triển của nhiều tỉnh trong vùng t-ơng tự nhau “tỉnh này có

biên giới, xin phát triển kinh tế cửa khẩu, thì tại sao tỉnh khác lại không đ-ợc”. Chúng

ta đã có bài học đắt giá về quy hoạch cảng biển, phát triển công nghiệp ô tô là do

thiếu quy hoạch bài bản, nặng tính “xin – cho”, những lập luận t-ơng tự nh- vậy ảnh

h-ởng không nhỏ cho sự phát triển tr-ớc mắt và t-ơng lai sau này. Quy hoạch đ-ợc phê

duyệt, nh-ng lại thiếu kiểm tra, dẫn tới sự chồng chéo, luôn phải điều chỉnh theo h-ớng

tiêu cực, phá vỡ quy hoạch chung; hay những sự cạnh tranh kiểu tỉnh này “đổi đất lấy

hạ tầng”, tỉnh kia “trải thảm đỏ đón các nhà đầu t-” tuy có những mặt tích cực nh-ng

xét tổng thể hiệu quả kinh tế không cao, nhiều tác động tiêu cực về môi tr-ờng về kinh

tế – xã hội nảy sinh mà việc khắc phục rất tốn kém. Thêm nữa, chính những “-u đãi”

đó tạo nên một cuộc chạy đua, cạnh tranh không lành mạnh trong từng địa ph-ơng,

giữa các địa ph-ơng trong vùng.

Để tiếp tục phát huy những lợi thế của từng địa ph-ơng, cần xác định rõ điểm

mạnh của từng tỉnh/thành để cùng bổ sung cho nhau hơn là cạnh tranh lẫn nhau, trong

một quy hoạch thống nhất chung, có cơ chế điều phối giữa các địa ph-ơng trong vùng

giúp con thuyền Vùng KTTĐPN v-ợt sóng tiến lên phía tr-ớc một cách vững chắc tiếp

tục giữ vững vị trí là đầu tàu kinh tế của cả n-ớc.

3. Các công trình nghiên cứu có liên quan

Bàn về các vấn đề liên quan đến việc phát triển các KCN, KCX, tác giả tham

khảo Đề tài khoa học cấp Nhà n-ớc “Nghiên cứu những giải pháp phát triển các KCN

ở Việt Nam trong điều kiện hiện nay” của GS.TS Võ Thanh Thu (2005). Đây là công

trình nghiên cứu toàn diện, có giá trị về các KCN trên địa bàn cả n-ớc; Cuốn sách

“Phát triển các KCN, KCX trong quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa” của các tác

giả VS,TS Nguyễn Chơn Trung và PGS, TS Tr-ơng Giang Long bàn về phát triển của

các KCN, KCX; Những kinh nghiệm thành công từ mô hình KCX Tân Thuận qua cuốn

“Nhà Bè hồi sinh từ công nghiệp” của nhóm tác giả Nguyễn Văn Kích- Phan Chánh

D-ỡng – Tôn Sĩ Kinh.

Tuy nhiên, vấn đề cụ thể của các KCN Vùng KTTĐPN, các tác giả ch-a đề cập

nhiều, vai trò động lực của Vùng KTTĐPN, đi đầu trong phát triển công nghiệp ch-a

đ-ợc bàn cụ thể, vấn đề liên kết vùng cũng ch-a đ-ợc làm rõ.

Ngoài các tác công trình, tác phẩm có giá trị có liên quan nêu trên, tác giả tham

khảo thêm những kinh nghiệm phát triển của một số n-ớc Đông á qua cuốn “Suy ngẫm

lại sự thần kỳ Đông á” của Josheph E. Stigliz và Shahid Yusuf (2002), do Nxb Chính trị

Quốc gia, Hà Nội ấn hành; cuốn “Bốn m-ơi năm kinh nghiệm Đài Loan” của Cao Hy

Quân – Lý Thành (1992) do ủy ban Kinh tế Kế hoạch và Ngân sách của Quốc hội và

tạp chí Ng-ời đại biểu nhân dân, tài liệu tham khảo dịch từ nguyên bản tiếng Trung

Quốc; các Báo cáo, tổng kết của các địa ph-ơng trong Vùng KTTĐPN và nhiều tài liệu,

các tác phẩm khác có liên quan đến việc hình thành, phát triển của các KCN trong n-ớc

và thế giới.

4. Mục tiêu nghiên cứu

1. Phân tích thực trạng các KCN của Vùng KTTĐPN tr-ớc yêu cầu hội nhập.

2. Phân tích các nội dung hợp tác phát triển vùng trong tăng tr-ởng công nghiệp

ở Vùng KTTĐPN .

3. Đề xuất các giải pháp chủ yếu phát triển các KCN trong vùng

5. Ph-ơng pháp nghiên cứu

1. Cách tiếp cận của đề tài: tiếp cận vĩ mô, về thể chế, chính sách có kế thừa các

cuộc điều tra, các tài liệu, báo cáo tổng kết, các đề tài nghiên cứu có liên quan.

2. Các ph-ơng pháp: thống kê phân tích, ma trận SWOT, ph-ơng pháp chuyên

gia; tiếp xúc trực tiếp với các Ban Quản lý các KCN của các địa ph-ơng Vùng

KTTĐPN và một số doanh nghiệp trong các KCN.

3. Dữ liệu của đề tài: dữ liệu từ nguồn số liệu của Vụ Quản lý các KCN, KCX

Bộ Kế hoạch & Đầu t- và Ban Quản lý các KCN của các tỉnh thuộc Vùng kinh tế trọng

điểm phía Nam, trang web của Bộ Kế hoạch và Đầu t-, Ban quản lý các KCN Đồng

Nai, Thành phố Hồ Chí Minh, KCX Tân Thuận, KCN Việt Nam – Singapore

4. Các chỉ tiêu phân tích chính

Các chỉ tiêu đánh giá kết quả hoạt động: tỷ lệ lấp đầy, số dự án, tổng vốn đầu t-,

tỷ lệ vốn/đơn vị diện tích, số lao động Việt Nam thu hút đ-ợc.

Các chỉ tiêu đánh giá hiệu quả hoạt động của các KCN: đóng góp cho ngân sách,

kim ngạch xuất khẩu

6. Kết cấu đề tài

Mở đầu

Ch-ơng I: Một số vấn đề lý luận chung về KCN

Ch-ơng II: Thực trạng phát triển và vai trò của các KCN ở Vùng KTTĐPN

Ch-ơng III: Một số đề xuất nhằm phát triển các KCN ở Vùng KTTĐPN

Kết luận và kiến nghị

7. Các điểm mới và đóng góp của đề tài

- Các điểm mới:

Hệ thống đầy đủ các quan niệm về KCN từ sơ khai tới hiện đại

Phân tích, đánh giá hoạt động của KCN các địa ph-ơng, kể cả các địa ph-ơng

mới gia nhập sau này nh- Tây Ninh, Long An, Tiền Giang

Nhận xét về thực trạng liên kết vùng từ khi có quyết định của Thủ t-ớng Chính

phủ đến nay, đ-a ra một số đề xuất trên quan điểm phát triển KCN trên bình diện vùng,

không phụ thuộc vào địa d- hành chính

- Đóng góp của đề tài:

Ch-ơng I

Hệ thống lại những khái niệm về KCN trên thế giới từ cảng tự do (thế kỷ 16) đến

những KCN sinh thái hiện đại ngày nay và đặc điểm, phân loại KCN ở Việt Nam. Nêu

một số mô hình thành công từ các n-ớc láng giềng có nhiều điểm t-ơng đồng với Việt

Nam.

Ch-ơng 2

Tổng quan về bức tranh kinh tế Vùng KTTĐPN (8 thành viên).

Tổng hợp kết quả phát triển các KCN trong vùng dựa trên các tiêu chí: số l-ợng,

quy mô, tỷ lệ diện tích lấp đầy, tỷ lệ vốn đầu t- trên một đơn vị diện tích, số lao động,

hiệu qủa hoạt động.

Sự liên kết giữa các địa ph-ơng trong vùng

Phân tích kinh nghiệm của các địa ph-ơng trong vùng về phát triển các KCN

Vai trò của các KCN trong vùng KTTĐPN

Ch-ơng 3

Các kiến nghị và đề xuất với Trung -ơng, địa ph-ơng, Ban quản lý các KCN để

phát triển các KCN ở các địa ph-ơng trong vùng d-ới góc độ vùng.

Cơ chế phát triển các KCN d-ới góc độ vùng;

Đề xuất về công tác đào tạo nguồn nhân lực và một số vấn đề xã hội

8. Giới hạn vấn đề nghiên cứu

Nghiên cứu sự phát triển của các KCN của các địa ph-ơng trong Vùng

KTTĐPN, trong đó, tập trung vào vấn đề cơ chế, chính sách; chủ yếu đề cập đến nội

dung kinh tế, các vấn đề xã hội, môi tr-ờng đ-ợc đề cập trên quan điểm phát triển bền

vững.