Mục Lục

1. Khái niệm, đặc trưng và các tiêu chí nhận biết lâm nghiệp cộng đồng .1

1.1. Khái niệm về cộng đồng .1

1.2. Khái niệm về cộng đồng tham gia quản lý rừng. .1

1.3. Đặc trưng và tiêu chí nhận biết LNCĐ 3

1.3.1. Đặc trưng chủ yếu của LNCĐ .3

1.3.2. Tiêu chí nhận biết LNCĐ .3

2. Hiện trạng phát triển LNCĐ ở Việt Nam .6

2.1. Diện tích rừng cộng đồng và nguồn gốc hình thành 6

2.1.1. Rừng và đất rừng do cộng đồng tự công nhận và quản lý theo truyền thống từ nhiều

đời nay .6

2.1.2. Rừng và đất sử dụng vào mục đích lâm nghiệp được chính quyền địa phương giao

cho cộng đồng quản lý, sử dụng ổn định lâu dài 7

2.1.3. Rừng và đất sử dụng vào mục đích lâm nghiệp do cộng đồng nhận khoán bảo vệ,

khoanh nuôi tái sinh và trồng mới rừng của các tổ chức Nhà nước .8

2.1.4. Về sự tác động của Nhà nước đối với quản lý rừng cộng đồng .9

2.2. Nhận định khái quát về hiệu quả quản lý rừng cộng đồng .10

2.3. Nhận định chung 10

3. Các hình thức quản lý rừng cộng đồng 11

3.1. Hình thức tổ chức quản lý rừng theo dòng tộc (dòng họ), theo dân tộc .11

3.2. Hình thức tổ chức quản lý rừng theo thôn, làng, buôn, bản, ấp (gọi chung là thôn) 11

3.3. Hình thức quản lý rừng theo nhóm hộ/nhóm sở thích 12

4. Kinh nghiệm quản lý rừng cộng đồng ở Việt Nam 13

4.1. Tạo khuôn khổ pháp lý cho việc thực hiện quản lý rừng cộng đồng .13

4.2. Bài học kinh nghiệm quản lý rừng cộng đồng của một số điạ phương 14

5. Khuôn khổ pháp lý và chính sách hiện hành về LNCĐ 15

5.1. Địa vị pháp lý của cộng đồng thôn .15

5.2. Chính sách giao đất, giao rừng cho cộng đồng dân cư thôn 16

5.2.1. Về giao đất cho cộng đồng 16

5.2.2. Về giao rừng cho cộng đồng 16

5.3. Chính sách giao khoán rừng và đất rừng 17

5.4. Chính sách đầu tư .18

5.5. Chính sách khai thác, sử dụng rừng và hưởng lợi từ rừng .18

6. Điều kiện và các yếu tố tác động đến LNCĐ 19

6.1. Điều kiện phát triển LNCĐ 19

6.2. Tập quán quản lý cộng đồng đối với đất đai, tài nguyên thiên nhiên của các dân tộc

thiểu số 19

6.3. Tập quán quản lý tài nguyên của một vài dân tộc thiểu số 20

6.3.1. Người Thái vùng Tây Bắc .20

6.3.2. Người Tà Ôi, Vân kiều, vùng miền Trung (Thừa Thiên - Huế) 20

6.3.3. Người Raglai, vùng Tây Nguyên 21

6.3.4. Người Êđê và Mnông ở Tây Nguyên .21

iv

6.3.5. Khái quát chung .22

6.4. Các yếu tố tác động đến phát triển LNCĐ .22

6.4.1. Các yếu tố bên ngoài tác động đến phát triển LNCĐ 22

6.4.2. Các yếu tố bên trong cộng đồng 23

7. Các tiêu chí và phương pháp đánh giá LNCĐ .23

7.1. Các tiêu chí cơ bản đánh giá LNCĐ .23

7.1.1. Về khía cạnh kinh tế 24

7.1.2. Về khía cạnh lâm sinh học và bảo vệ môi trường 24

7.1.3. Về khía cạnh xã hội .25

7.2. Phương pháp đánh giá 26

7.2.1. Áp dụng phương pháp đánh giá nhanh nông thôn (RRA) .26

7.2.2. Phương pháp đánh giá nông thôn có người dân tham gia (PRA) 27

8. Xây dựng quy ước/hương ước bảo vệ và phát triển rừng cộng đồng 28

8.1. Sự cần thiết xây dựng quy ước bảo vệ và phát triển rừng thôn 28

8.2. Xây dựng quy ước bảo vệ và phát triển rừng thôn .29

8.2.1. Yêu cầu của quy ước bảo vệ rừng (QUBVR) 29

8.2.2. Nội dung chủ yếu của QUBVR .29

8.2.3. Tiến trình tổ chức xây dựng QUBVR thôn, gồm các bước: 30

8.3. Triển khai xây dựng QUBVR thôn 31

8.3.1. Tình hình xây dựng quy ước 31

8.2.2. Đánh giá sơ bộ về kết quả xây dựng và thực hiện QUBVR thôn 33

9. Phương pháp lồng ghép LNCĐ trong Dự án trồng mới 5 triệu ha rừng 34

9.1. Vai trò của LNCĐ trong khuôn khổ Dự án trồng mới 5 triệu ha rừng .34

9.1.1. Các hình thức cộng đồng tham gia quản lý rừng .34

1.1.1 9.1.2. Kết quả của LNCĐ trong quá trình thực hiện Dự án 661 .35

9.1.3. Những tồn tại của LNCĐ và nguyên nhân .35

9.2. Nội dung và phương pháp lồng ghép LNCĐ trong dự án 661 .36

9.2.1. Nội dung lồng ghép 36

9.2.2. Phương pháp và biện pháp lồng ghép 37

10. Phương pháp quản lý rừng dựa trên sự tham gia của cộng đồng 38

10.1 Điều tra tài nguyên và lập kế hoạch quản lý rừng có sự tham gia 38

10.1.1. Đánh giá tài nguyên rừng của thôn có sự tham gia của ngươì dân (bước 1). 38

10.1.2. Xác định nhu cầu gỗ, củi, lâm sản của thôn (bước 2) 41

10.1.3. Tổng hợp phân tích số liệu (bước 3) 41

10.1.4. Lập kế hoạch 5 năm và hàng năm (bước 4). 41

10.1.5. Quản lý kế hoạch .42

10.1.6. Những công việc dự kiến tiến hành .42

10.2. Nuôi dưỡng rừng 42

10.2.1. Đối tượng rừng cần nuôi dưỡng 42

10.2.2. Nội dung kỹ thuật 43

10.3. Khoanh nuôi rừng .43

10.3.1. Đối tượng đất khoanh nuôi 43

10.3.2. Biện pháp kỹ thuật khoanh nuôi 44

10.4. Trồng rừng mới 44

10.4.1. Đối tượng đất trồng rừng .45

10.4.2. Tiêu chí lựa chọn loài cây trồng rừng 45

10.4.3. Một số vấn đề kỹ thuật cần lưu ý .46

10.5. Bảo vệ rừng 46

10.5.1. Bảo vệ phòng chống người phá hại .46

10.5.2. Bảo vệ phòng cháy, chữa cháy rừng 46

10.6. Nông lâm kết hợp và kiến thức bản địa về lâm sinh 47

11. Tiềm năng và thách thức phát triển LNCĐ .49

11.1. Tiềm năng và xu thế .49

11.1.1. Rừng cộng đồng hiện đang tồn tại phổ biến ở các tỉnh miền núi. .49

11.1.2. Xu thế giao một rừng và đất lâm nghiệp cho cộng đồng thôn sử dụng lâu dài .50

11.1.3. Quản lý rừng cộng đồng thôn khả thi về kinh tế - xã hội và tiết kiệm chi phí 50

11.2. Những thách thức .50

11.2.1. Địa vị pháp lý của cộng đồng dân cư chưa thật rõ ràng 50

11.2.2. Sự cạnh tranh về hiệu quả quản lý, sử dụng rừng giữa rừng cộng đồng thôn với

rừng hộ gia đình ngay trong chính cộng đồng 51

12. Một số vấn đề cần giải quyết để phát triển LNCĐ 51

12.1. Những điều kiện để cộng đồng dân cư thôn được giao đất giao rừng .51

12.2. Xây dựng thể chế quản lý rừng cộng đồng 52

12.2.1. Vai trò, chức năng, nhiệm vụ của các bên liên quan đến QLR cộng đồng 53

12.2.2. Vai trò, chức năng, nhiệm vụ của cộng đồng dân cư thôn .54

12.2.3. Các hoạt động quản lý rừng cộng đồng .55

12.2.4. Tổ chức quản lý rừng cộng đồng thôn .57

12.2.5. Khai thác lâm sản trên rừng cộng đồng .58

12.2.6. Xây dựng quỹ bảo vệ và phát triển rừng của thôn .60

12.2.7. Cơ chế phối hợp giữa các bên trong quá trình quản lý rừng cộng đồng 60

12.3. Hỗ trợ của Nhà nước và quốc tế cho phát triển LNCĐ 64

Phần 2. Khái quát Kinh Nghiệm về LNCĐ Của Một Số Nước Châu Á 66