LƯU Ý: TÀI LIỆU CÓ 7 TRANG, ĐƯỢC IN TRÊN TẠP CHÍ KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ

TÓM TẮT: Tắc hay còn gọi là quất, hạnh, họ Cam quít (Rutaceae), được trồng rất phổ

biến ở Việt Nam. Đề tài này tiến hành khảo sát tinh dầu vỏ trái và lá, trên nhiều lĩnh vực: hiệu

suất tối ưu theo các phương pháp ly trích, chỉ số vật lý và hoá học, thành phần hóa học và

hoạt tính sinh học. Sự ly trích tinh dầu được thực hiện theo phương pháp chưng cất hơi nước

đun nóng cổ điển và chiếu xạ vi sóng. Thành phần hóa học tinh dầu được xác định bằng

phương pháp GC-MS cho thấy tinh dầu vỏ trái có cấu phần chính là limonen (92%) và tinh

dầu lá chứa chủ yếu các cấu phần chính là elemol (18%), β-eudesmol (16%), epibiciclosesquiphelandren

(16%).

Từ khóa: Fortunella japonica Thumb.,Tắc, chưng cất hơi nước, chiếu xạ vi sóng, hàm

lượng tối ưu, thành phần hóa học, chỉ số lý-hóa, hoạt tính sinh học, limonen, elemol, β-

eudesmol, epi-biciclosesquiphelandren.

1. ĐẶT VẤN ĐỀ

Tắc là một loài cây dễ trồng. Trái tắc ngoài việc làm cảnh trong những ngày Tết cổ truyền,

còn được dùng thay chanh trong một số món ăn, thức uống và gia vị. Lá có hương vị đặc

trưng. Hoa trắng, đẹp và có mùi thơm. Tên khoa học là Fortunella japonica Thumb., họ

Rutaceae. Tên thường gọi: hạnh, quất, . [1-6] Một số tên nước ngoài khác như: calamondin,

kumquat . Các nghiên cứu về tinh dầu lá và vỏ trái tắc được thực hiện khá nhiều trên thế

giới [1, 8-15] nhưng ở tại Việt Nam thì còn hạn chế. [4,16] Tuy nhiên, tất cả chủ yếu quan tâm về

mặt thành phần hóa học của tinh dầu. Các nghiên cứu về hoạt tính sinh học tinh dầu vỏ trái và

lá tắc được tìm thấy rất ít.

2. THỰC NGHIỆM

2.1. Nguyên liệu

Vỏ trái và lá cây tắc, Fortunella japonica Thumb., được thu hái tại huyện Châu Thành,

tỉnh Tiền Giang.

2.2. Xác định bộ phận chứa tinh dầu

Thực hiện sự phải phẫu học tuyến tinh dầu để xác định bộ phận chứa tinh dầu trên nguyên

liệu khảo sát. Giải phẫu học được thực hiện tại Bộ môn Thực vật, Khoa Sinh học, Trường Đại

học Khoa học Tự nhiên Thành phố Hồ Chí Minh.

2.3. Ly trích

Tinh dầu được ly trích bằng phương pháp chưng cất hơi nước đun nóng cổ điển (ĐNCĐ)

hoặc chiếu xạ vi sóng (CXVS) trong lò vi sóng gia dụng cải tiến Sanyo EM-D553N, 2450

MHz, 450 W, với bộ Clevenger 2.000 ml (bộ tách tinh dầu nhẹ). [17-19] Mỗi lần thí nghiệm sử

dụng 300 g nguyên liệu xay nhỏ và 1.000 ml nước. Tiến hành ly trích trong những khoảng thời

gian nhất định. Sử dụng dietil eter để ly trích phần tinh dầu, làm khan nước bằng Na2SO4 khan

và cô quay thu hồi dung môi. Cân và tính hiệu suất tinh dầu thu được.

Science & Technology Development, Vol 12, No.10- 2009

Trang 42 Bản quyền thuộc ĐHQG-HCM

2.4. Thành phần hóa học

Xác định bằng phương pháp sắc ký khí ghép khối phổ (GC-MS) trên máy HP

5890GC/5972MS, cột mao quản: RTX 5 (30,0 m x 250 m x 0,25 m), nhiệt độ injector: 250

oC, tốc độ dòng: 3 ml/phút. Chương trình nhiệt: nhiệt độ đầu 40 oC, tăng 2 oC/phút, đến 80 oC,

lưu 4 phút, tăng 4 oC/phút đến 180 oC, lưu 6 phút, tăng 15 oC/phút đến 280 oC và lưu 2 phút.

2.5. Chỉ số vật lý và hóa học

Tỉ trọng được xác định bằng tỉ trọng kế thủy tinh. Chỉ số khúc xạ được xác định trên khúc

xạ kế WYA-S ABBE. Góc quay cực được ghi trên triền quang kế A. Krüss Optronic. Các chỉ

số acid (IA), ester (IE), savon hóa (IS) được xác định theo tiêu chuẩn Pháp.

2.6. Hoạt tính kháng khuẩn

Thực hiện tại Phòng Vi sinh Thực phẩm, Khoa Xét nghiệm, Viện Pasteur Tp Hồ Chí Minh

theo phương pháp khuyếch tán trên đĩa thạch, đo dường kính vòng vô trùng tạo ra bởi đĩa giấy

(D = 6 mm) tẩm tinh dầu với các nồng độ thay đổi từ 100 (tinh dầu nguyên chất), đến các nồng

độ pha loãng dần