Đề tài: Cảm hứng bi kịch trong một số tiểu thuyết tiêu biểu viết về chiến tranh sau 1975

MỤC LỤC

MỞ ĐẦU

I. LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI

Đối với một dân tộc ngay từ thuở hồng hoang dựng nước và giữ nước đã luôn phải đương đầu với các cuộc chinh phạt của ngoại bang thì việc văn học đặc biệt lưu tâm tới đề tài chiến tranh cũng là điều dễ hiểu. Hiện thực đấu tranh chống ngoại xâm đã trở thành đối tượng khám phá và phản ánh của văn học như một tất yếu. Và 30 năm không ngừng tiếng bom, tiếng súng chống thực dân Pháp, đế quốc Mĩ vừa qua của cả dân tộc đã trở thành mảng hiện thực phong phú, có sức hấp dẫn không ít người cầm bút. Họ viết về chiến tranh ngay khi cuộc chiến còn đang diễn ra, họ viết về chiến tranh cả khi tiếng súng đã lắng lại và vòng nguyệt quế đã được đặt trên đầu người chiến thắng. Có thể nói, trong sự phát triển 50 năm của văn học hiện đại Việt Nam, mảng văn học về đề tài chiến tranh với nhiều thể loại: thơ ca, truyện ngắn, truyện vừa, kịch, kí, tiểu thuyết chiếm vị trí rất quan trọng cả về số lượng lẫn chất lượng. Tiểu thuyết dường như đã phát huy được lợi thế về dung lượng khi tiếp cận mảng hiện thực trải dàn trên một không gian rộng lớn kéo dài từ Bắc tới Nam, từ cao nguyên tới đồng bằng, gắn với khoảng thời gian 30 năm không hề ngắn ngủi. Trước 1975 phải kể đến Đất nước đứng lên (Nguyên Ngọc), Sống mãi với thủ đô (Nguyễn Huy Tưởng), Hòn đất (Anh Đức), Gia đình má Bảy (Phan Tứ), Dấu chânngười lính (Nguyễn Minh Châu), Chiến sĩ (Nguyễn Khải), Vùng trời (Hữu Mai) Sau 1975 các tiểu thuyết viết về chiến tranh vẫn tiếp tục ra mắt công chúng: Họ cùng thời với những ai (Thái Bá Lợi), Đất trắng (Nguyễn Trọng Oánh), Năm 1975 họ đã sống như thế, Chim én bay (Nguyễn Trí Huân), Nắng đồng bằng, Ba lần và một lần, Ăn mày dĩ vãng, Vòng tròn bội bạc (Chu Lai), Nước mắt đỏ (Trần Huy Quang), Thân phận của tình yêu (Bảo Ninh), Chuyện làng Cuội (Lê Lựu) Ở những tiểu thuyết này, chiến tranh dù được đề cập đến trực tiếp hay gián tiếp thì vẫn hướng tới mục đích tái hiện một thời kì lịch sử đầy sóng gió của dân tộc trong một cái nhìn mới từ cuộc sống hiện tại sau ngày giải phóng. Người viết luận văn chọn đối tượng nghiên cứu là tiểu thuyết viết về chiến tranh trước hết bởi đề tài chiến tranh là một đề tài lớn, đầy sức hấp dẫn của văn học nước nhà và tiểu thuyết là một thể loại đạt khá nhiều thành công khi khai thác mảng đề tài này.

Chọn đề tài "Cảm hứng bi kịch trong một số tiểu thuyết tiêu biểu viết về chiến tranh sau 1975", người viết xuất phát từ một thực tế rằng tiểu thuyết viết về chiến tranh sau 1975 đã có nhiều phương diện đổi mới so với tiểu thuyết trước 1975 mà trong đó sự thay đổi về cảm hứng sáng tác là một trong những phương diện đổi mới cơ bản. Trước 1975, chiến tranh được miêu tả bằng cái nhìn sử thi và cảm hứng lãng mạn ngợi ca, bởi vậy tiểu thuyết thời kì này mang hơi thở của những bản hùng ca hào sảng, tự tin, đầy khí thế. Điều này cũng dễ hiểu khi văn chương được coi là vũ khí đắc lực để tiêu diệt kẻ thù, cổ vũ tinh thần chiến đấu của toàn quân, toàn dân. Vả chăng cái xôn xao, náo nức hào hùng đó cũng là là tâm lí chung của cả cộng đồng "những buổi vui sao cả nước lên đường" (Chính Hữu). Sau 1975, khi văn chương đã trút bỏ vai trò chính trị, trở lại với bản chất nghệ thuật đích thực của mình và nhà văn có đủ độ lùi thời gian cần thiết để nghiền ngẫm lại hiện thực thì hứng thú viết về chiến tranh có sự vận động, biến đổi. Ở mức độ đậm nhạt khác nhau, trên nét lớn có thể thấy có một cảm hứng chung xuất hiện trong hầu hết các tiểu thuyết viết về chiến tranh thời kì này: cảm hứng bi kịch. Trước đây, chúng ta nói nhiều đến chiến thắng, niềm vui, thì bây giờ, trong các trang viết sau ngày giải phóng, những mất mát đau thương vốn dĩ rất thường tình của chiến tranh được nhà văn phản ánh sống động, chân thực với đầy đủ vẻ gai góc của nó. Sự vận động của cảm hứng sáng tác về đề tài chiến tranh trong tiểu thuyết sau 1975 đã đem lại cho tiểu thuyết nói riêng và văn học thời kì này nói chung một diện mạo mới. Đây cũng là lí do quan trọng thu hút người viết luận văn đến với đề tài "Cảm hứng bi kịch trong một số tiểu thuyết tiêu biểu viết về chiến tranh sau1975".

Khảo sát tiểu thuyết viết về chiến tranh sau 1975, người viết luận văn nhận thấy phần lớn các sáng tác có sự gặp gỡ chung là hứng thú viết về nỗi buồn, về sự mất mát, éo le. Chiến tranh không còn được nhìn bằng cái nhìn ngợi ca lãng mạn mà thay vào đó, những góc khuất đen tối, đau thương của hiện thực bắt đầu được bày lên trang viết của các cây bút sau 1975. Tuy nhiên, sự biến đổi cảm hứng sáng tác từ một đề tài lớn như vậy lại chưa được một công trình qui mô nào nghiên cứu. Hầu hết các công trình nghiên cứu mới chỉ dừng lại ở cấp độ bài báo, tham luận hoặc ý kiến, nhận định Ở đây, các phương diện biểu hiện của cảm hứng bi kịch trong tiểu thuyết về chiến tranh sau chiến tranh chưa được đề cập đến đầy đủ trong tính hệ thống. Giới hạn của một bài viết nhỏ buộc người viết chỉ có thể khảo sát sự biểu hiện đó ở một vài phương diện nhất định, ví dụ: hướng tiếp cận hiện thực, số phận con người, nghệ thuật xây dựng tình huống kịch Với đề tài "Cảm hứng bi kịch trong một số tiểu thuyết tiêu biểu viết về chiến tranh sau 1975", người viết luận văn mong muốn có thể đem đến cho bạn đọc một cái nhìn có tính hệ thống về mảng văn học viết về chiến tranh sau chiến tranh với các đặc điểm cơ bản và những biến đổi nội tại đặc trưng của nó.

Từ các lí do chọn đề tài trên đây, người viết hi vọng qua luận văn "Cảm hứng bi kịch trong một số tiểu thuyết tiêu biểu viết về chiến tranh sau 1975" có thể giúp người đọc xác lập một số đặc điểm cơ bản của văn học viết về chiến tranh sau 1975 trong sự đối sánh với văn học giai đoạn trước đó; đưa ra những kiến giải giúp người đọc phần nào hiểu rõ quy luật vận động nội tại của văn chương nói chung và văn học về chiến tranh nói riêng; từ đó khẳng định các giá trị nhân bản bền vững vốn là kết tinh của mảng văn học viết về chiến tranh trong những năm tháng hoà bình này