PHẦN MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Lý do khoa học Học sinh, sinh viên là thành phần quan trọng trong tầng lớp trí thức tiểu tư sản. Ngay từ khi ra đời, họ đã có những đóng góp xuất sắc trong phong trào giải phóng dân tộc. Trong cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước, để giành được thắng lợi cuối cùng, bảo vệ được độc lập tự do cho dân tộc, toàn Đảng, toàn dân và toàn quân ta đã xung trận với một quyết tâm lớn, một tinh thần quả cảm tuyệt vời. Tại Sài Gòn – Gia Định, trung tâm đầu não và là Thủ đô của chính quyền Việt Nam Cộng hòa, phong trào yêu nước của mọi tầng lớp nhân dân diễn ra sôi nổi và mạnh mẽ, nổi bật là phong trào của học sinh, sinh viên. Hòa mình vào phong trào chung của quần chúng nhân dân, họ đã thể hiện vai trò vừa là “ngòi pháo” vừa là lực lượng “chủ công” trong các phong trào đấu tranh, nhất là đấu tranh chính trị ở đô thị. Chính bộ phận này, với nhiều hình thức đấu tranh đa dạng, sáng tạo và linh hoạt đã trở thành lực lượng xung kích trong việc gây rối loạn nội bộ chính quyền Sài Gòn và từng bước làm thất bại âm mưu của Mỹ trong cuộc chiến tranh ở Việt Nam. Trong giai đoạn 1965 – 1968, thời gian Đế quốc Mỹ đẩy mạnh hơn nữa cuộc chiến tranh bằng việc đưa quân can thiệp trực tiếp vào chiến trường Việt Nam, phong trào học sinh, sinh viên Sài Gòn – Gia Định phát triển sang một bước mới và có sự thay đổi về chất. Đây là thời kì phong trào phát huy tối đa các hình thức đấu tranh, các biện pháp đấu tranh, huy động tối đa lực lượng tham gia và để lại nhiều bài học kinh nghiệm cho phong trào ở giai đoạn sau.

Tuy nhiên, hiện nay, giới sử học chưa có nhiều công trình đi sâu nghiên cứu về phong trào đấu tranh của học sinh, sinh viên Sài Gòn – Gia Định giai đoạn này. Các công trình nghiên cứu chủ yếu là hồi ký của những người từng trực tiếp tham gia phong trào như Hồ Hữu Nhựt - Chủ tịch Tổng hội sinh viên Sài Gòn nhiệm khóa (1966 - 1967), Phạm Chánh Trực - Phó bí thư Thành đoàn Sài Gòn - Gia Định (1967 - 1972), Lê Văn Nuôi - Chủ tịch Tổng đoàn học sinh Sài Gòn (1970 - 1971) Hầu hết các công trình nghiên cứu đó đều trên cơ sở tóm tắt niên biểu chính của phong trào. Chính điều này đã gây nên những khó khăn trong vấn đề đánh giá vai trò của lực lượng tham gia đấu tranh ở đô thị trong cuộc kháng chiến chống Mỹ của nhân dân Sài Gòn – Gia Định. Mặt khác, chúng ta sẽ không thấy được sự phát triển vượt bậc về mục

Khóa luận tốt nghiệp GVHD: Th.S Nguyễn Thanh Tiến

SVTH: Lê Thị Tuyết Trang 5

tiêu và hình thức đấu tranh của học sinh, sinh viên qua các thời kỳ kháng chiến. Bởi, chính sức mạnh của phong trào học sinh, sinh viên cũng là một biểu hiện của sự phát triển về chất của cách mạng giải phóng dân tộc ở Miền Nam bấy giờ. Lý do thực tiễn Là sinh viên tôi vô cùng khâm phục tinh thần đấu tranh của học sinh, sinh viên ở Sài Gòn – Gia Định trong cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước. Mặt khác, với mong muốn giúp thế hệ trẻ hiểu sâu sắc hơn những trang sử hào hùng của dân tộc, nhằm khơi dậy ngọn lửa nhiệt tình, xung kích của thế hệ trẻ đối với công cuộc xây dựng và phát triển đất nước hiện nay. Là sinh viên khoa Lịch sử, khi tìm hiểu phong trào đấu tranh của học sinh, sinh viên ở Sài Gòn - Gia Định 1965 - 1968, tôi hi vọng sẽ có thêm một số tư liệu nhằm phục vụ cho việc nghiên cứu và giảng dạy về cuộc kháng chiến chống Mỹ trong các đô thị Miền Nam. Với tất cả những lý do trên tôi chọn đề tài khóa luận của mình: “Tìm hiểu về phong trào học sinh, sinh viên ở Sài Gòn – Gia Định 1965 -1968”.

2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề

Phong trào hoạt động của học sinh, sinh viên là phong trào đấu tranh công khai, và hoạt động sôi nổi ngay trong trung tâm của Chính quyền Sài Gòn. Do những đặc trưng của phong trào nên sau khi hòa bình lập lại, một số người từng trực tiếp tham gia, trưởng thành hay lãnh đạo trong những thời khắc lịch sử ấy đã tiến hành tổng kết lại phong trào đấu tranh của “đồng đội” mình. Công trình đầu tiên nghiên cứu về phong trào học sinh, sinh viên trong cuộc kháng chiến Mỹ cứu nước là “Phong trào đấu tranh chống Mỹ của giáo chức, học sinh, sinh viên Sài Gòn”, (NXB TP Hồ Chí Minh, 1984), do Hồ Hữu Nhựt, Chủ tịch Tổng hội sinh viên Sài Gòn nhiệm khóa 1966 – 1967 chủ biên.

Bằng nỗ lực nghiên cứu và thực tiễn phong trào mà mình trực tiếp tham gia, trưởng thành và lãnh đạo. Tác giả đã tổng hợp và khái quát một số nét độc đáo của quá trình đấu tranh lâu dài, gian khổ và sôi động của học sinh, sinh viên và giáo chức Sài Gòn trong suốt thời kỳ chống Mỹ cứu nước. Qua đó, tác giả phân tích khá rõ nét về nguồn gốc của chủ nghĩa thực dân mới mà đế quốc Mỹ là kẻ chủ xướng. Đặc biệt ở miền Nam Việt Nam, ngoài những thủ đoạn về quân sự và kinh tế, Mỹ còn có ý đồ thay đổi hệ thống giáo dục miền Nam Việt Nam theo kiểu Mỹ. Chúng đầu độc tầng lớp thanh niên theo “Lối sống Mỹ”. Song Mỹ đã buộc phải thừa nhận thất bại trước

Khóa luận tốt nghiệp GVHD: Th.S Nguyễn Thanh Tiến

SVTH: Lê Thị Tuyết Trang 6

lòng yêu nước nồng nàn, tinh thần đấu tranh bất khuất của học sinh, sinh viên và giáo chức cũng như nhân dân Miền Nam. Bằng nhiều hình thức đấu tranh khéo léo, sinh động, bằng các tổ chức công khai, nửa công khai và bí mật, được Đảng Cộng Sản rèn luyện, được Thành Ủy Sài Gòn – Gia Định trực tiếp lãnh đạo, phong trào học sinh, sinh viên đả phát huy được sức mạnh to lớn trong cuộc đấu tranh với Mỹ và chính quyền Sài Gòn. Tuy nhiên, cuốn sách chỉ trình bày một cách khái quát về phong trào đấu tranh của học sinh, sinh viên và giáo chức theo từng giai đoạn bằng việc liệt kê các phong trào đấu tranh tiêu biểu. Nội dung chủ yếu của cuốn sách là nêu những ảnh hưởng của nền giáo dục Mỹ - Ngụy đối với giáo chức và học sinh, sinh viên ở Sài Gòn - Gia Định. Trong giai đoạn Mỹ trực tiếp tham chiến ở Việt Nam (1965 – 1968), mặc dù đánh giá âm mưu của đế quốc Mỹ nhưng không so sánh với giai đoạn trước nhất là hành động leo thang về mặt quân sự của Mỹ ở Việt Nam. Chưa thấy được sự lớn mạnh và phát triển về chất của phong trào học sinh, sinh viên đặt phong trào trong cuộc đấu tranh chung của các tầng lớp trí thức Sài Gòn. Năm 1991, NXB Trẻ xuất bản cuốn sách “Tổ quốc trong lòng học sinh, sinh viên thành phố”, của nhiều tác giả. Các tác giả tham gia viết cuốn sách này là những người tham gia trực tiếp phong trào đấu tranh của học sinh, sinh viên thành phố. Những người viết đã lược tả một cách khái quát về phong trào học sinh, sinh viên trong phong trào đấu tranh chung của quần chúng nhân dân. Nêu rõ được thái độ kiên quyết của tầng lớp này đối với kẻ thù của dân tộc là Pháp, Mỹ và chính quyền tay sai bấy giờ. Cuốn sách đã giúp chúng ta biết được phong trào đấu tranh của học sinh, sinh viên trong suốt cả thời kỳ chống Pháp và Chống Mỹ. Tuy vậy, tập thể tác giả chủ yếu trình bày biên niên sử phong trào học sinh, sinh viên Thành phố Hồ Chí Minh từ 1945 – 1975. Chính vì thế cuốn sách chủ yếu có giá trị về mặt sử liệu và chưa làm rõ được tính chất và đặc điểm của phong trào.

Tiếp theo là cuốn sách:“Lược sử đoàn và phong trào thanh niên Hồ Chí Minh trong thời kỳ chống Mỹ cứu nước 1954 -1975”, do Phạm Chánh Trực, Nguyên là Bí thư Thành đoàn Thanh niên cộng sản Thành phố Hồ Chí Minh chủ biên (NXB Trẻ, 2001). Cuốn sách nghiên cứu về phong trào thanh niên nói chung trong thời kỳ chống Mỹ. Song ở đó, ta sẽ thấy vai trò nòng cốt và tiên phong của học sinh, sinh viên trong công tác vận động quần chúng nhân dân, đoàn kết mọi tầng lớp nhân dân chống Mỹ.

Khóa luận tốt nghiệp GVHD: Th.S Nguyễn Thanh Tiến

SVTH: Lê Thị Tuyết Trang 7

Thông qua cuốn sách, các tác giả cho chúng ta thấy rõ hơn vai trò của Thành đoàn, tổ chức có sự chỉ đạo và nâng đỡ của Mặt trận Dân tộc giải phóng miền Nam Việt Nam Một cuốn sách khác ít nhiều đề cập đến phong trào học sinh, sinh viên có tựa đề là “Tuổi trẻ Sài Gòn Mậu Thân 1968” (NXB Trẻ, 2003). Khác với các công trình trước, cuốn sách này là tập hồi ký của nhiều nhân chứng lịch sử. Họ là những người trực tiếp tham gia hoặc có đóng góp trong cuộc tổng tiến công và nổi dậy Tết Mậu Thân 1968. Cuốn sách cho chúng ta thấy được vai trò quan trọng của các tổ chức Đoàn trong việc tập hợp được lực lượng đông đảo mọi tầng lớp nhân dân và nhất là sinh viên, học sinh ở các trường học. Một số học sinh, sinh viên đã phối hợp tích cực với các lực lượng biệt động Sài Gòn và quân giải phóng Miền Nam trong cuộc tổng tiến công quy mô lớn vào cơ quan đầu não của chính quyền Sài Gòn. Sau Mậu Thân 1968, Mỹ buộc phải ngồi vào bàn đàm phán ở Pari, thừa nhận thất bại trong chiến lược “chiến tranh cục bộ” ở Việt Nam. Sau sự kiện này, phong trào học sinh, sinh viên đã chuyển sang hướng hoạt động mới, phù hợp hơn với yêu cầu mới của cách mạng. Tuy nhiên, cuốn sách chỉ tập trung vào một khoảnh khắc đỉnh cao của lịch sử là Tết Mậu Thân 1968, chưa khái quát được những phong trào tiêu biểu Bên cạnh những cuốn sách phục vụ trực tiếp vào việc nghiên cứu còn có nhiều cuốn sách sưu tầm những hoạt động của học sinh, sinh viên trong các lĩnh vực văn hóa nghệ thuật, như: “Tiếng hát những người đi tới”, (NXB Trẻ, 1993). Cuốn sách tập hợp các sáng tác về thơ, văn, nhạc, họa và báo chí của sinh viên, học sinh miền Nam chống Mỹ 1960 – 1975. Qua đó, họ thể hiện sự tinh tế và khéo léo nhưng hiệu quả của học sinh, sinh viên trong cuộc đấu tranh chống Mỹ và Chính quyền Sài Gòn. Cuốn sách “Theo nhịp khúc lên đàng” (NXB Trẻ, 2000) là công trình kỷ niệm 50 năm ngày truyền thống của học sinh, sinh viên Việt Nam (1950 – 2000). Thông qua cuốn sách, các tác giả đã tổng kết và khái quát phong trào đấu tranh của học sinh, sinh viên Thành phố từ khi ra đời 1950 đến năm 1975 và quá trình tiếp bước không ngừng từ 1975 đến 2000. Ở mỗi giai đoạn khác nhau của lịch sử, học sinh, sinh viên đều thể hiện được vai trò tiên phong của mình.

Ngoài ra, chúng ta có thể tìm thấy một số bài viết và nghiên cứu của những người gia phong trào hồi tưởng lại, thông qua những câu chuyện kể và hồi ký của họ về một thời đấu tranh hào hùng như bài viết “Một số chuyện kể về phong trào đấu

Khóa luận tốt nghiệp GVHD: Th.S Nguyễn Thanh Tiến

SVTH: Lê Thị Tuyết Trang 8

tranh của học sinh, sinh viên Sài Gòn”1 của Lê Văn Nuôi (Nguyên Chủ tịch Tổng đoàn học sinh Sài Gòn), hay bài nghiên cứu về “Phong trào sinh viên, học sinh các đô thị Miền Nam trong cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước (1954 -1975)”2 của TS Lê Cung (Trường ĐHSP – ĐH Huế). Đặc điểm các công trình nghiên cứu trên là đều do những người trong cuộc tự thuật về quá khứ của thế hệ mình sống và chiến đấu. Tuy nhiên là những người trong cuộc, cách nhìn nhận, đánh giá của họ về các phong trào đấu tranh phần nào mang tính chủ quan và chưa toàn diện. Cho đến nay, chúng ta còn thiếu công trình nghiên cứu chuyên sâu về sự phát triển của phong trào học sinh, sinh viên Sài Gòn – Gia Định trong hai cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ. Hầu như các công trình đều viết dưới dạng khái quát, sơ lược hoặc tập hợp hồi ức của các chứng nhân lịch sử. Điều này gây khó khăn cho thế hệ sau khi muốn tìm hiểu về phong trào đấu tranh của cha anh mình một cách hệ thống và khách quan. Chính từ những trăn trở đó thôi thúc tôi tìm hiểu sâu hơn vai trò của học sinh, sinh viên ở Sài Gòn – Gia Định trong cuộc kháng chiến chống Mỹ của dân tộc, nhất là trong giai đoạn Đế quốc Mỹ can thiệp trực tiếp vào chiến tranh Việt Nam, bằng chiến lược “Chiến tranh cục bộ” (1965 -1968). Trong khóa luận của mình, tôi sẽ tìm hiểu về phong trào đấu tranh của học sinh, sinh viên chống Chính quyền Việt Nam Cộng hòa và chính sách can thiệp vào Việt Nam của Mỹ. Trong đó, tác giả sẽ làm rõ được các xu hướng, hình thức và mục đích đấu tranh của phong trào học sinh, sinh viên Sài Gòn - Gia Định. Đặc biệt, tôi nhìn nhận phong trào thông qua những đánh giá và thái độ của Mỹ cũng như chính quyền Việt Nam Cộng hòa đối với các cuộc đấu tranh của tầng lớp này. Mặt khác, giúp chúng ta thấy được tầm ảnh hưởng cũng như vị trí của phong trào học sinh, sinh viên đối với cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước giai đoạn 1965 – 1968. Trên cơ sở đó, người viết bước đầu rút ra tính chất và đặc điểm của phong trào học sinh, sinh viên Sài Gòn - Gia Định trong cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước.

1. Trích trong “Chung một bóng cờ” (1993), Nhiều tác giả, NXB Chính trị quốc gia, Hà Nội. 2. Xuất bản trong cuốn sách “Các chuyên đề lịch sử Việt Nam” (2000), Trần Bá Đệ chủ biên, NXB Quốc gia, Hà Nội.

Khóa luận tốt nghiệp GVHD: Th.S Nguyễn Thanh Tiến

SVTH: Lê Thị Tuyết Trang 9

3. Phương pháp nghiên cứu Các phương pháp được sử dụng chủ yếu trong khóa luận là phương pháp lịch sử và phương pháp lô gic. Ngoài ra, trong quá trinh thực hiện đề tài này các phương pháp phân tích, tổng hợp, so sánh và liên ngành cũng được sử dụng. 4. Bố cục đề tài Khóa luận gồm ba phần:

Mở đầu:

1. Lý do khoa học

2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề

3. Phương pháp nghiên cứu 4. Bố cục đề tài Nội dung

Chương 1: Vị trí của Sài Gòn – Gia Định trong cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước 1. Sơ nét về lịch sử Sài Gòn – Gia Định

2. Sài Gòn – Gia Định trung tâm chính trị, quân sự, kinh tế của Chính quyền Việt Nam Cộng hòa

3. Vị trí của Sài Gòn - Gia Định đối với cách mạng miền Nam Việt Nam

Chương 2: Phong trào đấu tranh của học sinh, sinh viên ở Sài Gòn – Gia Định (1965 – 1968)

1. Sơ nét về phong trào học sinh, sinh viên Sài Gòn – Gia Định trước 1965

1.1 Âm mưu của Mỹ và chính quyền Sài Gòn đối với học sinh, sinh viên Miền Nam

1. 2 Phong trào đấu tranh của học sinh, sinh viên ở Sài Gòn - Gia Định trước 1965

2. Phong trào đấu tranh của học sinh, sinh viên ở Sài Gòn – Gia Định (1965 – 1968)

2.1 Mục đích đấu tranh

2.2 Lực lượng lãnh đạo

2.3 Các hình thức đấu tranh

2.4 Các phong trào đấu tranh tiêu biểu

3. Phản ứng của Mỹ và chính quyền Sài Gòn đối với phong trào học sinh, sinh viên

3.1 Nhận định của Mỹ và chính quyền Sài Gòn đối với phong trào học sinh, sinh viên.

3.2 Biện pháp đối phó của Mỹ và Chính quyền Sài Gòn

Chương 3: Đóng góp của phong trào học sinh, sinh viên ở Sài Gòn – Gia Định trong cuộc kháng chiến chống Mỹ

1. Những đóng góp của phong trào

1.1 Đóng góp trên phương diện đấu tranh chính trị

1.2 Đóng góp trên phương diện văn hóa – giáo dục

1.3 Tăng cường sức mạnh cho Mặt trận giải phóng miền Nam Việt Nam

2. Tính chất và đặc điểm của phong trào Kết luậ