MỤC LỤC

Chương I: Phần mở đầu

CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC PHỐI HỢP CÁC PHƯƠNG PHÁP VÀ PHƯƠNG TIỆN DẠY

HỌC ĐỂ PHÁT TRIỂN HỨNG THÚ VÀ NĂNG LỰC 1

TỰ LỰC HỌC TẬP CỦA HỌC SINH QUA HOẠTĐỘNG GIẢI BÀI TẬP.6

1.1 Tổng quan….…. 6

1.1.1 Những vấn đề đổi mới giáo dục phổ thông 6

1.1.2 Xu thế đổi mới phương pháp dạy học ở THPT. 7

1.1.2.1 Lý do phải đổi mới phương pháp dạy học .. 7

1.1.2.2 Xu hướng đổi mới PPDH hiện nay…. 8

1.1.3 Các nghiên cứu về phối hợp các PP và PTDH hiện đại… 10

1.1.4 Các nghiên cứu về bài tập Vật lí. 11

1.2 Vấn đề phát triển hứng thú học tập của học sinh .. 12

1.2.1 Hứng thú và những biểu hiện của hứng thú…. 12

1.2.1.1 Khái niệm hứng thú …. 12

1.2.1.2 Cấu trúc của hứng thú 14

1.2.1.3 Vai trò và các biểu hiện của hứng thú trong học tập ... 15

1.2.2 Các biện pháp phát triển hứng thú trong học tập….. 15

1.3 Vấn đề phát triển năng lực tự lực học tập của học sinh 18

1.3.1 Năng lực tự lực học tập và những biểu hiện của nănglực tự lực học tập …...

1.3.1.1 Khái niệm…. 18

1.3.1.2 Những biểu hiện của năng lực tự lực học tập…... 18

1.3.2 Các biện pháp phát triển năng lực tự lực học tập .... 18

Những điều kiện cần thiết để phát triển năng lực tự lực họctập của học sinh… 18

Những biện pháp cụ thể phát triển năng lực học tập chohọc sinh. 21

Phối hợp các phương pháp và phương tiện dạy họchiện đại trong dạy học Vật lí ….… 24

Phương pháp dạy học….… 24

Khái niệm phương pháp dạy học….… 24

Các PPDH Vật lí được vận dụng ở các nhà trường phổthông.… 24

Các phương pháp dạy học tích cực… 26

Phương pháp dạy học tích cực… 26

Đặc trưng của các phương pháp dạy học tích cực … 27

Các phương pháp dạy học tích cực…. 30

Các phương tiện dạy học hiện đại… 36

Phương tiện dạy học.… 36

Phương tiện dạy học hiện đại trong dạy học Vật lí… 39

Ưu điểm và nhược điểm của phương tiện dạy học hiệnđại.….... 42

Các biện pháp phối hợp các phương pháp và phương

tiện hiện đại trong dạy học Vật lí để phát triển hứng thú

và năng lực tự lực học tập của học sinh . 43

Các căn cứ lí luận và thực tiễn lựa chọn phương pháp và phương tiện dạy học hiện đại trong dạy học 43

Các biện pháp phối hợp các phương pháp và phương tiệndạy học hiện đại trong dạy học Vật lí . 46

Chương II:

Bài tập trong dạy học Vật lí .… 47

Khái niệm và phân loại bài tập Vật lí 47

Khái niệm bài tập Vật lí .…. 47

Vai trò của bài tập Vật lí.…. 47

Phân loại bài tập Vật lí.….. 49

Các hoạt động giải bài tập Vật lí 50

Các biện pháp phối hợp các phương pháp và phươngtiện dạy học hiện đại khi giải bài tập Vật lí … 51

Phối hợp các phương pháp và PTDH hiện đại trong cácbài tập kiểm tra, đánh giá ….. 51

Sử dụng phương pháp thí nghiệm lí tưởng với sự hỗ trợcủa PTDH hiện đại khi giải các bài tập thí ngiệm… 52

Sử dụng phương pháp tương tự trong dạy học BTVL vớisự hỗ trợ của PTDH hiện đại….. 53

Sử dụng phương pháp mô hình trong dạy học BTVL vớisự hỗ trợ của PTDH hiện đại. …..…. 53

Nghiên cứu thực trạng dạy học bài tập Vật lí với sự hỗtrợ của thiết bị dạy học hiện đại 54

Mục đích….. 54

Phương pháp..…. 54

Kết quả điều tra.. 55

Những nguyên nhân cơ bản và biện pháp khắc phục….. 57

Kết luận chương I 60

PHỐI HỢP CÁC PHƯƠNG PHÁP VÀ PHƯƠNGTIỆN DẠY HỌC HIỆN ĐẠI ĐỂ TỔ CHỨC CÁCHOẠT ĐỘNG GIẢI BÀI TẬP PHẦN CƠ HỌC 61

2.1 Vị trí và vai trò của phần cơ học (Vật lí 10) … 61

2.1.1 Vị trí và vai trò của phần cơ học (Vật lí 10) 61

2.1.2 Cấu trúc nội dung phần cơ học - Vật lí 10... 62

2.2 Xây dựng các chủ đề bài tập Vật lí phần cơ học

(chương trình tự chọn nâng cao - lớp 10)

64

2.2.1 Các chủ đề về động học chất điểm…. 64

2.2.1.1 Bài tập định tính... 64

2.2.1.2 Bài tập định lượng 68

2.2.1.3 Bài tập đồ thị 70

2.2.1.4 Bài tập thí nghiệm 71

2.3 Phối hợp các phương pháp và phương tiện dạy họchiện đại để tổ chức các hoạt động giải bài tập theo một số chủ đề phần cơ học (chương trình tự chọn nâng cao- lớp 10)

71

Bài 1: Bài tập về động lượng của một vật chuyển động 75

Bài 2: Bài tập về cơ năng của một vật chuyển động 87

Bài 3: Bài tập về năng lượng của một vật chuyển động 97

KẾT LUẬN CHƯƠNG II 106

Chương III THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM 107

3.1 Mục đích, nhiệm vụ, đối tượng và phương pháp của

thực nghiệm sư phạm 107

3.1.1 Mục đích của thực nghiệm sư phạm….... 107

3.1.2 Nhiệm vụ của thực nhiệm sư phạm….... 107

3.1.3 Đối tượng và cơ sở TNSP…...… 107

3.1.4 Phương pháp thực nghiệm sư phạm….... 108

3.1.5 Ước lượng các đại lượng đặc trưng cho TNSP…... 109

3.1.6 Cách đánh giá, xếp loại…....…........ 110

3.2 Tiến hành thực nghiệm sư phạm …...… 111

3.3 Kết quả và xử lí kết quả …...... 112

3.3.1 Các kết quả về mặt định tính của việc phát triển hứng

thú và năng lực ….….

112

3.3.2 Kết quả định lượng …. 114

3.3.2.1 Kết quả bài kiểm tra lần 1 ... 114

3.3.2.2 Kết quả bài kiểm tra lần 2 .. 117

3.3.2.3 Kết quả bài kiểm tra lần 3 .. 120

3.4 Đánh giá chung về thực nghiệm sư phạm …. 123

KẾT LUẬN CHUNG 125

Tài liệu tham khảo….. 128

Phụ lục 131

I. LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI

PHẦN MỞ ĐẦU

Hiện nay, đất nước đang bước vào thời kì công nghiệp hoá, hiện đại hoá, mở cửa và hội nhập quốc tế. Bối cảnh lịch sử đặt ra những yêu cầu mới về nhân tố con người và đặt ra những thách thức mới cho ngành giáo dục.

Thực hiện theo những định hướng đổi mới đã được xác định trong các nghị quyết Trung ương được thể chế hoá trong Luật giáo dục và được cụ thể hoá trong trong các chỉ thị của Bộ Giáo dục và Đào tạo. Luật Giáo dục, điều28.2 đã ghi “Phương pháp giáo dục phổ thông phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của học sinh; phù hợp với đặc điểm của từng lớp học, môn học; bồi dưỡng phương pháp tự học, khả năng làm việc theo nhóm, rèn luyện kĩ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn, tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho học sinh”. Một trong những giải pháp hữu hiệu nhằm thực hiện những mục tiêu trên là đổi mới phương pháp dạy học theo hướng tích cực. Vì vậy, dạy học phát huy tính tích cực của học sinh là một nhiệm vụ rất quan trọng của giáo dục phổ thông hiện nay.

Bài tập vật lý là một phần hữu cơ của quá trình dạy học vật lý vì nó cho phép hình thành, làm phong phú các khái niệm Vật lý và thói quen vận dụng kiến thức Vật lý vào thực tiễn. Về phương diện giáo dục, giải các bài tập Vật lý sẽ giúp hình thành các phẩm chất cá nhân của học sinh. Giải các bài tập Vật lý cũng là một phương pháp đơn giản để kiểm tra, hệ thống hoá kiến thức, kĩ năng và thói quen thực hành, cho phép mở rộng, làm sâu sắc các kiến thức đã học. Với những lí do cơ bản trên, hiện nay, chương trình và sách giáo khoa Vật lý ở các cấp học đã đưa vào khá nhiều dạng bài tập có nội dung mang tính thực tiễn, tính ứng dụng khoa học cao. Tuy nhiên ở cấp THPT, đối tượng học sinh phần lớn còn chưa xác định được mục tiêu, phương pháp học tập một cách rõ ràng, tính tự giác, tự lực còn yếu. Về phía giáo viên, chủ yếu sử dụngcác giờ bài tập để hướng dẫn học sinh cách giải bài tập theo dạng, rèn kĩ năng vận dụng kiến thức vào các bài toán cụ thể mà chưa quan tâm đến vai trò thực sự của bài tập Vật lý trong quá trình dạy học Vật lý.

Trong giảng dạy Bài tập Vật lý đã có rất nhiều công trình nghiên cứu của nhiều tác giả trong và ngoài nước đề cập đến các biện pháp tích cực hoá hoạt động nhận thức của học sinh như lựa chọn và phân dạng bài tập, xây dựng hệ thống bài tập, các phương pháp giải bài tập... Tuy nhiên, việc tổ chức các hoạt động dạy và học bài tập Vật lý như thế nào để đáp ứng những yêu cầu mới của giáo dục thì còn chưa được nghiên cứu một cách đầy đủ.

Hiện nay, với sự tiến bộ khoa học kĩ thuật, hệ thống các nhà trường đã được trang bị khá nhiều các phương tiện dạy học hiện đại như máy vi tính, máy chiếu, camera kĩ thuật số, đầu đĩa CD, VCD, phần mềm dạy học... Các thiết bị này có vai trò hỗ trợ rất lớn trong việc nâng cao hiệu quả, chất lượng các hoạt động dạy học.

Với những lí do trên, chúng tôi mong muốn có thể đưa ra một số biện pháp tổ chức hoạt động dạy học trong các giờ học bài tập Vật lý nhằm nâng cao hiệu quả giáo dục, góp phần thực hiện tốt mục tiêu giáo dục phổ thông qua việc lựa chọn và nghiên cứu đề tài:

Phối hợp các phương pháp và phương tiện dạy học hiện đại để phát triển hứng thú và năng lực tự lực học tập cho học sinh qua các hoạt động giải bài tập Vật lý phần cơ học (chương trình Vật lí 10 nâng cao).

II. MỤC ĐÍCH CỦA ĐỀ TÀI

Nghiên cứu phối hợp các phương pháp và phương tiện dạy học hiện đạinhằm phát triển hứng thú và năng lực tự lực học tập cho học sinh lớp 10THPT qua các hoạt động giải bài tập Vật lý.

III. KHÁCH THỂ VÀ ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU

- Hoạt động dạy và học bài tập Vật lý của giáo viên và học sinh ở trườngTHPT (Ban cơ bản - Học tự chọn nâng cao môn Vật lí).

- Đối tượng nghiên cứu:

+ Tổ chức các hoạt động dạy và học giải bài tập Vật lý cho học sinh lớp 10.

+ Vấn đề phối hợp các PP và PTDH trong dạy học BTVL.

IV. GIẢ THUYẾT KHOA HỌC

Nếu thiết kế được phương án phối hợp các phương pháp và phương tiện dạy học hiện đại để tổ chức tốt các hoạt động dạy và học trong các giờ bài tập vật lý thì sẽ phát huy được hứng thú và năng lực tự lực học tập của học sinh từ đó góp phần nâng cao chất lượng nắm vững kiến thức.

V. NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU

Để đạt được mục đích đề ra, đề tài có nhiệm vụ chủ yếu sau:

- Nghiên cứu lý luận và thực tiễn về phối hợp các phương pháp và phương tiện dạy học hiện đại.

- Nghiên cứu lý luận về phát về vấn đề phát triển hứng thú và năng lực tựlực học tập của học sinh.

- Nghiên cứu lý luận về bài tập Vật lý.

- Điều tra thực trạng về dạy học bài tập Vật lý theo chương trình sách giáo khoa ở một số trường THPT.

- Nghiên cứu về sử dụng phương tiện dạy học hiện đại trong dạy học ởtrường phổ thông .

- Soạn một số giáo án theo hướng của đề tài.

- Thực nghiệm sư phạm.

VI. GIỚI HẠN CỦA ĐỀ TÀI

Nghiên cứu việc phối hợp các phương pháp và phương tiện dạy học(máy vi tính, máy chiếu Projecter, máy chiếu đa vật thể) nhằm phát triển hứngthú và năng lực tự lực học tập của học sinh lớp 10 thông qua hoạt động giải

bài tập Vật lý phần cơ học.

VII. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

a. Phương pháp nghiên cứu lý luận

- Tham khảo sách báo, tạp chí chuyên ngành về tính tích cực hoạt động

nhận thức và các phương pháp dạy học tích cực.

- Tham khảo một số tài liệu về bài tập Vật lý và vai trò của bài tập Vật lý trong dạy học.

b. Phương pháp tổng kết kinh nghiệm, điều tra quan sát

- Tổng kết kinh nghiệm qua nhiều năm trực tiếp giảng dạy, qua dự giờ, trao đổi kinh nghiệm với một số giáo viên giàu kinh nghiệm ở một số trường THPT.

- Phỏng vấn giáo viên và học sinh để nắm tình hình dạy học bài tập Vật lý và sử dụng các phương tiện dạy học hiện đại ở một số trường THPT.

Qua đó thống kê những khó khăn và nhược điểm, hạn chế, từ đó đề xuấtphương hướng khắc phục tích cực.

c. Phương pháp thực nghiệm

- Làm thực nghiệm sư phạm để kiểm tra, đánh giá giả thuyết khoa học đãđề ra.

- Ứng dụng các phương pháp thống kê toán học để xử lý và phân tích các số liệu thực nghiệm.

VIII. NHỮNG ĐÓNG GÓP CỦA LUẬN VĂN

- Luận văn đã thực hiện việc tổng hợp được các cơ sở lý luận về việc phát triển hứng thú và năng lực tự lực học tập cho học sinh, đề xuất được vấn đề phối hợp các phương pháp và phương tiện dạy học trong quá trình dạy học Bài tập Vật lí.

- Tìm hiểu thực trạng dạy học Bài tập Vật lý ở trường THPT hiện nay.

- Xây dựng phương án phối hợp các phương pháp và phương tiện dạy học để tổ chức hoạt động dạy và học bài tập Vật lý phát huy hứng thú, tính tự lực học tập của học sinh. Luận văn cũng đóng góp một hệ thống các dạng bài tập phần cơ học (Vật lí 10).

- Vận dụng cơ sở lý luận, luận văn đã thiết kế và thực nghiệm tiến trình dạy học 3 bài học giải bài tập cụ thể thực hiện mục đích đề tài đặt ra.