Tóm tắt. Ô nhiễm do dầu trên biển gây thiệt hại nặng nề, thảm khốc và ảnh hưởng rất lâu dài. Nhận thức được điều đó, việc phòng chống, xử lý và bồi thường thiệt hại do sự cố ô nhiễm dầu trên biển được các quốc gia rất quan tâm. Chính vì vậy, nhiều quy pham pháp lý quốc tế về phòng, chống và bồi thường thiệt hại do ô nhiễm dầu đã lần lượt được ban hành. Việt Nam là một quốc gia biển và đang trong quá trình tự hoàn thiện chính sách, pháp luật về phòng, chống và đòi bồi thường thiệt hại do ô nhiễm dầu, việc nghiên cứu pháp luật quốc tế về phòng chống và bồi thường thiệt hại do ô nhiễm dầu trên biển là hết sức cấp thiết. Trong bài viết này, tác giả sẽ tập trung nghiên cứu các điều ước quốc tế chính về phòng, chống và bồi thường thiệt hại do ô nhiễm dầu trên biển, từ đó khuyến nghị cho việc gia nhập các điều ước quốc tế của Việt Nam, đồng thời, rút ra những bài học kinh nghiệm hỗ trợ quá trình xây dựng chính sách, pháp luậ Việt Nam trong lĩnh vực đặc biệt quan trọng này.

1. Bức tranh về ô nhiễm dầu trên thế giới *

Trong lịch sử hiện đại, nhân loại đã từng chứng kiến những vụ tràn dầu lớn, để lại hậu quả nặng nề cho môi trường biển. Có thể điểm qua một số vụ ô nhiễm dầu điển hình trên thế giới từ 1967- 2010 như sau :

Ngày 18/3/1967, tại vùng eo biển La Manche (Đại Tây Dương). Tàu chở dầu Torrey Canyon đã mắc cạn ở bờ biển của nước Anh, hệ quả là làm tràn 38 triệu gallon dầu.

Ngày 15/12/1976, tại Vịnh Buzzards, bang Massachusetts, Mỹ, tàu Argo Merchant va vào đất liền và vỡ tại đảo Nantucket, làm tràn 7,7 triệu gallon dầu

Ngày 16/3/1976, tại biển Portsall, Pháp, siêu tàu chở dầu Amoco Cadiz làm tràn 68 triệu gallon.

Tháng 4/1977 xảy ra vụ nổ giếng dầu tại dàn khoan dầu Ekofisk khiến 81 triệu gallon dầu thô tràn ra Biển Bắc.

Ngày 19/7/1979 hai tàu Atlantic Empress và Aegean Captain đâm nhau tại Tobago, Barbados làm tràn 46 triệu gallon dầu thô và 41 triệu gallon dầu (khi lai dắt tàu A.E.).

Ngày 1/11/1979, tại vịnh Mexico, khoảng 2,6 triệu gallon dầu tràn ra biển khi tàu Burmah Agate va chạm với tàu chở hàng Mimosa.

Ngày 4/2/1983, dàn khoan dầu Nowruz bị rò rỉ khiến 80 triệu gallon dầu tràn ở Vịnh Ba Tư, Iran.

Ngày 23/3/1989, tại eo biển Prince William, Alaska, Hoa Kỳ, tàu chở dầu Exxon Valdez va vào rặng san hô và làm tràn 10 triệu gallon dầu vào nước biển, gây nên vụ tràn dầu nghiêm trọng nhất lịch sử nước Mỹ.

Ngày 19/12/1989, tại biển Las Palmas, đảo Canary, nổ siêu tàu chở dầu của Iran Kharg-5 làm tràn 19 triệu gallon dầu thô ra biển Đại Tây Dương.

Ngày 8/6/1990, tại biển Galveston, Texas, Hoa Kỳ, tàu mega Borg khiến 5,1 triệu gallon dầu tràn ra biển sau khi xảy ra một vụ nổ trong phòng bơm.

Ngày 10/8/993, tại Vịnh Tampa, xà lan Bouchard B155, tàu chở hàng Balsa 37 và xà lan Ocean 255 va vào nhau, làm tràn khoảng 336 gallon dầu.

Ngày 15/2/1996, tại biển xứ Wales, siêu tàu chở dầu Sea Empress va vào đất liền tại vịnh Milford Haven, làm tràn 70 triệu lít dầu thô.

Ngày 12/2/ 1999, tại bờ biển Đại Tây Dương thuộc Pháp, tàu chở dầu Erika bị vỡ và chìm ngoài khơi Britanny, làm tràn 3 triệu gallon dầu nặng.

Ngày 18/1/2000, đường ống dẫn dầu (thuộc doanh nghiệp Nhà nước Brazil) bị vỡ làm 343.200 gallon dầu nặng tràn ra Vịnh Guanabara, ngoài khơi bờ biển Rio de Janeiro

Ngày 28/7/2003, tàu chở dầu Tasman Spirit mắc cạn và nứt làm đôi, làm một trong số 4 bồn chứa dầu bị vỡ, tràn 28.000 tấn dầu thô, tại cảng Karachi, Pakistan.

Tháng 8-9/2005, Bão Katrina làm vỡ nhiều đường ống dẫn dầu, bồn chứa và nhà máy công nghiệp khiến 7 triệu gallon tràn trên biển, tại bang Louisiana của Hoa Kỳ.

Ngày 7/12/2007, Tàu Hebei Spirit đụng phải một dây thép nối giữa một tàu kéo và một xà lan làm tràn 2,8 triệu gallon dầu thô tại 5 dặm ngàoi khơi bò biển phía tây Hàn Quốc

Ngày 20-24/4/2010, dàn khoan dầu Deepwater Horizon (BP) bị nổ và chìm khiến 60.000 thùng dầu thô bị tràn mỗi ngày tại vịnh Mexico, Hoa Kỳ.

Như vậy, có thể nhận thấy, nguồn gây ô nhiễm dầu trên biển rất đa dạng, phong phú, không chỉ do các tai nạn đâm va tàu chở dầu mà còn có thể do hoạt động của chính bản thân con tàu, từ sự cố tại các dàn khoan, thậm chí nhiều trường hợp nguồn gây ô nhiễm xuất phát từ đất liền