DẪN ĐỀ

Các mục tiêu khó dung hòa về chế định con nuôi có yếu tố nước ngoài

và những vấn đề về xây dựng quy phạm xung đột cân bằng

Các xung đột pháp luật về con nuôi có yếu tố nước ngoài bắt nguồn từ sự khác biệt

trong những quan niệm cơ bản về chế định. Thực vậy, trong khi ở một số nước, vấn đề

con nuôi không được quy định trong pháp luật thì ở một số nước khác, ví dụ các nước

theo pháp luật Hồi giáo truyền thống, vấn đề con nuôi bị nghiêm cấm tuyệt đối. Ngoài

ra, một số quốc gia lại chỉ chấp nhận các trường hợp con nuôi trong nước và nghiêm

cấm nuôi con nuôi có yếu tố nước ngoài; trong khi ở một số nước khác, pháp luật lại

chỉ cho phép nhận nuôi các trẻ em tàn tật, mồ côi, bị bỏ rơi hoặc có quan hệ họ hàng,

thân thích với người xin nhận con nuôi (ví dụ các Điều 35 và 36 khoản 2b Nghị định số

68/2002/NĐ-CP ngày 10 tháng 7 năm 2002 của Việt Nam). Như vậy, các xung đột

pháp luật trong trường hợp này liên quan cụ thể đến điều kiện nuôi con nuôi.

Tương tự, liên quan đến hệ quả pháp lý của việc nuôi con nuôi, cũng tồn tại nhiều

quan niệm khác nhau. Một số nước chấp nhận chế định "con nuôi không đầy đủ" theo

đó, không cắt đứt quan hệ cha mẹ - con cái giữa con nuôi với cha mẹ đẻ, để con nuôi

vẫn có quyền thừa kế trong gia đình huyết thống. Trong khi một số nước khác lại quy

định chế định "con nuôi đầy đủ", với hệ quả là cắt đứt quan hệ cha mẹ - con cái giữa

con nuôi với gia đình gốc. Québec và Việt Nam (dường như) thuộc vào nhóm nước thứ

hai, còn Pháp lại cho phép cả hai chế định. Trên đây chỉ là hai loại hệ quả pháp lý, trên

thực tế, còn có rất nhiều loại hệ quả pháp lý khác liên quan đến vấn đề con nuôi. Ví

dụ, một số quốc gia còn cho phép cha mẹ đẻ, con nuôi hoặc cha mẹ nuôi chấm dứt

việc nuôi con nuôi (Điều 76 Luật Hôn nhân và Gia đình năm 2000 của Việt Nam) hoặc

rút lại quyết định nuôi con nuôi trong khi đây lại là điều mà một số quốc gia khác

không chấp nhận.

Các xung đột pháp luật về con nuôi cần được giải quyết trên cơ sở tuân thủ các mục

tiêu cơ bản như: Đảm bảo lợi ích tốt nhất cho trẻ em (Điều 35 Nghị định số

68/2002/NĐ-CP ngày 10 tháng 7 năm 2002 của Việt Nam); trong một số trường hợp,

đặc biệt là đối với trẻ mồ côi hoặc bị bỏ rơi, mục tiêu này đồng nghĩa với việc tạo điều

kiện thuận lợi cho việc nuôi con nuôi. Đảm bảo lợi ích cho trẻ em còn được thể hiện

qua việc bảo vệ trẻ em có hoàn cảnh đặc biệt khó khăn trước những đối tượng trung

gian, những người trong một số trường hợp chỉ hành động vì mục đích lợi nhuận hoặc

thậm chí là mục đích phạm pháp như lạm dụng tình dục Như vậy, cần quy định các

điều kiện nuôi con nuôi chặt chẽ để hạn chế tình trạng tất cả mọi người đều có thể

được nhận con nuôi. Ngoài ra, cũng cần tôn trọng nguyện vọng của cha mẹ đẻ khi họ

còn sống và thực sự muốn bảo đảm cho con mình một tương lai tốt đẹp hơn.

Để thực hiện các mục tiêu này, tư pháp quốc tế của một quốc gia có hai sự lựa chọn:

Một là, đi theo hướng tạo điều kiện thuận lợi cho việc nuôi con nuôi, chẳng hạn bằng

cách quy định cho phép áp dụng pháp luật của một trong số các nước có liên quan.

Hai là, quy định rất chặt chẽ về nuôi con nuôi, bằng cách bắt buộc áp dụng kết hợp

quy định pháp luật của tất cả các nước có liên quan (Việt Nam đi theo lựa chọn thứ

hai; xem thêm Điều 37 Nghị định số 68/2002/NĐ-CP ngày 10 tháng 7 năm 2002 của

Việt Nam theo đó người nước ngoài xin nhận trẻ em Việt Nam làm con nuôi phải có đủ

điều kiện để nuôi con nuôi theo quy định của pháp luật Việt Nam và pháp luật của

nước nơi người đó thường trú). Như vậy, xây dựng quy phạm xung đột cân bằng là

một điều rất khó thực hiện.

Ở đây, chúng ta có hai hệ thuộc: 1/ Hệ thuộc luật nhân thân (bao gồm luật quốc tịch,

luật nơi cư trú hoặc nơi thường trú) của con nuôi (đồng thời cũng chính là hệ thuộc

luật của cha mẹ đẻ). Hệ thuộc này quy định các điều kiện đối với con nuôi và cha mẹ

đẻ (ví dụ điều kiện về quyết định đồng ý cho con nuôi ). 2/ Hệ thuộc luật nhân thân

của người nhận con nuôi, quy định các điều kiện đối với người nhận con nuôi (ví dụ

điều kiện về tài chính ). Tuy nhiên, ngoài các vấn đề nêu trên, một số vấn đề khác

khó quy chiếu về một hệ thuộc cụ thể, ví dụ vấn đề về khoảng cách tuổi tác giữa con

nuôi và người xin nhận con nuôi, hệ quả pháp lý của việc nuôi con nuôi đối với những

người có liên quan (ví dụ vấn đề cắt đứt quan hệ cha mẹ - con cái giữa cha mẹ đẻ với

con nuôi)