LỜI MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của việc nghiên cứu

Khi cạnh tranh trong thương mại trở thành vấn đề toàn cầu thì pháp luật điều tiết

cạnh tranh cũng không còn là vấn đề nội bộ của các quốc gia. Vì thế, các chế định về

phòng vệ thương mại đã trở thành nội dung quan trọng trong khuôn khổ pháp luật về

thương mại quốc tế của Tổ chức thương mại thế giới (WTO). Trong đó, chế định pháp

luật về chống bán phá giá luôn có vị trí quan trọng và được các nước áp dụng khá phổ

biến để bảo vệ các ngành sản xuất trong nước trước áp lực cạnh tranh từ hàng hóa

nhập khẩu bán phá giá. Tại Việt Nam, pháp luật về chống bán phá giá đã có những

bước phát triển nhất định với việc ban hành Pháp lệnh chống bán phá giá hàng hóa

nhập khẩu vào Việt Nam năm 2004. Lần đầu tiên các quy định về bán phá giá và

chống bán phá giá được ghi nhận trong một văn bản pháp luật có giá trị pháp lý cao là

Pháp lệnh.

Tuy nhiên, do vấn đề chống bán phá giá còn mới trong khoa học pháp lý và việc

nghiên cứu kinh nghiệm của các nước, việc tiếp nhận pháp luật của WTO vào pháp

luật nội địa còn nhiều hạn chế nên các quy định trong Pháp lệnh chống bán phá giá

còn nhiều điểm chưa hợp lý, các quy định còn đơn giản và mang tính nguyên tắc,

nhiều nội dung quan trọng chưa được quy định hoặc chưa được giải quyết triệt để. Sự

đơn giản và thiếu hoàn chỉnh của pháp luật là một trong những nguyên nhân lớn làm

giảm khả năng thực thi của pháp luật chống bán phá giá hàng hóa nhập khẩu. Từ khi

được ban hành cho đến nay, Pháp lệnh chống bán phá giá chưa được áp dụng trong

thực tiễn. Nghị quyết 08/NQ/TW ngày 05 tháng 02 năm 2007 của Ban chấp hành

trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam về một số chủ trương, chính sách lớn để nền

kinh tế phát triển nhanh, bền vững khi Việt Nam là thành viên của Tổ chức Thương

mại thế giới có nhận định một trong những thách thức lớn đối với Việt Nam là nước ta

phải chịu sức ép cạnh tranh gay gắt hơn trên cả ba cấp độ: sản phẩm, doanh nghiệp

và quốc gia. Các sản phẩm và doanh nghiệp của Việt Nam sẽ phải cạnh tranh với các

sản phẩm và doanh nghiệp nước ngoài không chỉ trên thị trường thế giới mà ngay trên

thị trường trong nước [2, tr 1]. Vì vậy, việc xây dựng và hoàn thiện các công cụ pháp

lý cần thiết và phụ hợp với các nguyên tắc, quy định của WTO nhằm bảo vệ sản phẩm,

doanh nghiệp Việt Nam ngay trên thị trường trong nước trước những hành vi cạnh

tranh không công bằng của doanh nghiệp nước ngoài là một trong những nội dung

quan trọng đảm bảo cho hội nhập kinh tế quốc tế thành công.

Việt Nam đã chính thức trở thành thành viên của WTO vào năm 2007. Yêu cầu

về sự tương thích giữa pháp luật nội địa và các chuẩn mực pháp lý của WTO là một

trong những đòi hỏi buộc chúng ta phải cam kết và triệt để tuân thủ. Hiệp định chống

bán phá giá của WTO năm 1994 (ADA) đã quy định những căn cứ xác định hiện

tượng bán phá giá, xác định thiệt hại vật chất và đặt ra những nguyên tắc cho việc điều

tra, xử lý vụ việc chống bán phá giá. Các quy định này đã và đang trở thành chuẩn

mực chung cho pháp luật của các quốc gia thành viên. Các quốc gia có quyền xây

dựng quy trình điều tra, xử lý vụ việc và xây dựng bộ máy thực thi pháp luật dựa trên

những nguyên tắc đã được ghi nhận trong ADA. Hiện nay, các vấn đề pháp lý về

chống bán phá giá đang được các quốc gia thành viên WTO đề xuất sửa đổi và hoàn

thiện trong các vòng đàm phán Doha. Dù kết quả đàm phán chưa đạt được sự thống

nhất cần thiết để sửa đổi pháp luật song cũng cho thấy khả năng phát triển của lĩnh vực

pháp luật này. Việc nghiên cứu và tiếp thu pháp luật của WTO vào pháp luật Việt Nam

và định hướng cho sự phát triển của lĩnh vực pháp luật này trong tương lai là cần thiết

không chỉ nhằm bảo đảm sự tương thích mà còn đảm bảo khả năng thực thi của pháp

luật trên thực tế.

Nghiên cứu về bản chất pháp lý của hành vi bán phá giá hàng hóa nhập khẩu và

chống bán phá giá tại Việt Nam đặt ra nhiều vấn đề phức tạp cả về lý luận và thực tiễn

do chúng ta tiếp cận lĩnh vực pháp luật này trong bối cảnh đặc biệt. Các quy định trong

Pháp lệnh chống bán phá giá hàng hóa nhập khẩu vào Việt Nam năm 2004 được xây

dựng từ kết quả tiếp thu một cách đơn giản và chưa đầy đủ pháp luật WTO cũng như

pháp luật các nước nên các vấn đề lý luận về vấn đề này vẫn còn bỏ ngỏ trong khoa

học pháp lý.

Từ những lý do trên tác giả đã lựa chọn đề tài “Pháp luật chống bán phá giá

hàng hóa nhập khẩu và cơ chế thực thi tại Việt Nam” làm đề tài luận án. Việc

nghiên cứu cơ sở lý luận và các vấn đề đặt ra từ thực tiễn pháp luật chống bán phá giá

không chỉ có ý nghĩa về mặt lý luận mà còn có giá trị thực tiễn sâu sắc.

2. Mục đích nghiên cứu của đề tài

Mục đích chính của luận án là nghiên cứu một cách có hệ thống các vấn đề lý

luận để làm rõ bản chất pháp lý và kinh tế của bán phá giá hàng hóa nhập khẩu; nghiên

cứu các quy định của pháp luật chống bán phá giá hàng hóa nhập khẩu vào Việt Nam

nhằm đưa ra những đánh giá có cơ sở khoa học và thực tiễn về thực trạng pháp luật;

3

luận án phân tích những yếu tố ảnh hưởng đến việc thực thi pháp luật nhằm lý giải về

tình trạng pháp luật đã không được áp dụng trong thời gian có hiệu lực vừa qua và dự

báo những khó khăn cần giải quyết khi tổ chức thực thi pháp luật. Thông qua luận án,

tác giả mong muốn góp phần hoàn thiện một bước lý luận, các quy định của pháp luật

và đưa ra một số giải pháp nhằm nâng cao năng lực áp dụng pháp luật chống bán phá

già hàng hóa nhập khẩu vào Việt Nam. Theo đó, đề tài có các nhiệm vụ sau:

1. Nghiên cứu các cơ sở kinh tế - pháp lý về bán phá giá, phân tích bản chất của

hiện tượng bán phá giá và tác động nhiều mặt của nó đến sự phát triển thị trường của

quốc gia nhập khẩu, đồng thời nghiên cứu về nhu cầu điều chỉnh của pháp luật chống

bán phá giá tại Việt Nam.

2. Trên cơ sở nghiên cứu hiện trạng pháp luật chống bán phá giá bao gồm các

quy định về căn cứ xác định bán phá giá, xác định thiệt hại đáng kể và quan hệ nhân

quả; các quy định về thủ tục điều tra, xử lý vụ việc và áp dụng các biện pháp chống

bán phá giá, luận án sẽ nêu lên những nội dung chưa được pháp luật giải quyết hoặc

giải quyết chưa triệt để cũng như các nội dung chưa phù hợp với pháp luật WTO để

đưa ra các giải pháp khắc phục.

3. Nghiên cứu bộ máy thực thi pháp luật chống bán phá giá tại Việt Nam. Trên

cơ sở phân tích và đối chiếu với định hướng hoàn thiện bộ máy nhà nước hiện nay,

luận án có những phân tích về đặc trưng và những bất cập của hệ thống cơ quan chống

bán phá giá hiện nay để đưa ra những kiến nghị hoàn thiện pháp luật chống bán phá

giá và cơ chế thực thi tại Việt Nam và các kiến nghị nhằm nâng cao nâng lực áp dụng

pháp luật trong lĩnh vực này.

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

Đối tượng nghiên cứu của luận án là cơ sở kinh tế- pháp lý về bán phá giá, thực

trạng pháp luật và những vấn đề đặt ra từ thực tiễn có ảnh hưởng đến khả năng áp

dụng pháp luật chống bán phá giá nhằm hoàn thiện về mặt lý luận và các quy định của

pháp luật về chống bán phá giá hàng hóa nhập khẩu vào Việt Nam.

Luận án giới hạn nghiên cứu việc ứng dụng các nguyên lý kinh tế vào khoa học

pháp lý để xác định bản chất pháp lý của hiện tượng bán phá giá, theo đó đặt ra giới

hạn điều chỉnh của pháp luật, nghiên cứu thực trạng pháp luật chống bán phá giá tại

Việt Nam trên cơ sở so sánh với các quy định tương ứng của ADA và pháp luật của

một số quốc gia tiên phong trong lĩnh vực pháp luật này là Canađa, EU và Hoa Kỳ. Do

pháp luật chống bán phá giá Việt Nam chưa được áp dụng trên thực tế nên luận án

không có điều kiện nghiên cứu thực tiễn xử lý vụ việc mà chỉ tập trung phân tích các

4

vấn đề đặt ra từ thực tiễn có ảnh hưởng đến năng lực áp dụng pháp luật và đưa ra các

kiến nghị nhằm hoàn thiện pháp luật và tăng cường khả năng thi hành của pháp luật

trên thực tế.

Về cơ chế thực thi pháp luật chống bán phá giá tại Việt Nam, do giới hạn về

dung lượng của Luận án nên tác giả chỉ tập trung phân tích hệ thống và mối quan hệ

về thẩm quyền giữa các cơ quan điều tra, xử lý vụ việc chống bán phá giá theo pháp

luật hiện hành. Trên cơ sở đó, tác giả đưa ra những đánh giá về tính hợp lý, hiệu quả

và đề xuất phương hướng hoàn thiện bộ máy thực thi pháp luật.

4. Tình hình nghiên cứu

Bán phá giá và áp dụng các biện pháp chống bán phá giá là đề tài đã được một số

nhà khoa học nghiên cứu. Đã có một số sách và một số đề tài chuyên khảo về vấn đề

này, như “Bán phá giá và biện pháp chống bán phá giá hàng nhập khẩu” của tác giả

Đoàn Văn Trường do Nhà xuất bản thống kê xuất bản năm 1998; Đề tài nghiên cứu

khoa học cấp bộ của Vụ chính sách đa biên - Bộ thương mại “ cơ sở khoa học áp dụng

thuế chống bán phá giá đối với hàng nhập khẩu ở Việt Nam trong bối cảnh hội nhập

kinh tế quốc tế” được nghiệm thu năm 2000; đề tài nghiên cứu khoa học cấp bộ do

VCAD chủ trì “ Các giải pháp ứng phó của Việt Nam đối với việc chống bán phá giá

trong thương mại quốc tế” đã được nghiệm thu năm 2005. Ngoài ra, trong quá trình

soạn thảo Pháp lệnh chống bán phá giá, Bộ thương mại tổ chức nhiều cuộc hội thảo về

vấn đề này, như cuộc hội thảo về pháp luật chống bán phá giá của Hoa Kỳ và EU vào

cuối năm 2003; hội thảo về nâng cao năng lực chống bán phá giá cho Việt Nam trong

quá trình hội nhập kinh tế thế giới do Quỹ xây dựng năng lực quản lý quốc gia có hiệu

quả Việt Nam- Australia năm 2005; Hội thảo về Pháp luật và thực tiễn chống bán phá

giá tại Liên minh Châu Âu do Nhà pháp luật Việt - Pháp tổ chức tại Hà Nội và Thành

phố Hồ Chí Minh vào năm 2004 .

Bên cạnh các sách chuyên khảo và các đề tài khoa học, còn có một số bài viết

của các nhà luật học cũng như kinh tế về phá giá trong thương mại quốc tế như: Tác

giả Lê Xuân Trường Trường và Nguyễn Đình Chiến với bài viết “Để áp dụng thành

công thuế đối kháng, thuế chống bán phá giá ở Việt Nam” đăng trên Tạp chí Tài chính

số 4 năm 2003; “Bàn về chống phá giá trong nền kinh tế thị trường” của tác giả Đoàn

Văn Trường đăng trên Tạp chí Nghiên cứu kinh tế số 227 tháng 4 năm 1997; “Góp ý

dự thảo Pháp lệnh chống bán phá giá đối với hàng nhập khẩu vào Việt Nam” của Vũ

Thái Hà đăng trên Tạp chí Nghiên cứu lập pháp số 9 năm 2003; “Bán phá giá trong

thương mại quốc tế và thực tiễn Việt Nam của tác giả Nguyễn Quốc Thịnh, “Cam kết

theo pháp lệnh chống bán phá giá của EU” đăng trên Tạp chí Cộng sản số 9 năm 2004;

“Các vụ kiện chống bán phá giá - một chẳng đường nhìn lại”; “Các vụ kiện chống bán

phá giá- những đặc điểm cần lưu ý đối với các DN Việt Nam” của tác giả Đinh Thị

Mỹ Loan trên Tạp chí Thương mại các số 44/2005, số 1+2/2006 và Tạp chí Cộng sản

điện tử 2006.

Ngoài ra, vấn đề bán phá giá cũng được đề cập trong một số công trình nghiên

cứu về cạnh tranh như : “Cạnh tranh và xây dựng pháp luật cạnh tranh ở Việt Nam

hiện nay” của Viện nghiên cứu Nhà nước và pháp luật do PGS. Nguyễn Như Phát và

PGS. Trần Đình Hảo chủ biên do Nhà xuất bản Công an nhân dân xuất bản năm 2001;

“Tiến tới xây dựng pháp luật về cạnh tranh và chống độc quyền trong điều kiện

chuyển sang nền kinh tế thị trường” của PGS Nguyễn Như Phát và Thạc sỹ Bùi

Nguyên Khánh do Nhà xuất bản Công an Nhân dân xuất bản năm 2001. Về đề tài cao

học luật, có hai đề tài nghiên cứu về vấn đề này là: 1) “Pháp luật về chống bán phá giá

trong ngoại thương một số vấn đề lý luận và thực tiễn” của tác giả Nguyễn Văn Niêm

đã bảo vệ thành công năm 2003 tại Trường Đại học Luật Thành phố Hồ Chí Minh; và

2) “Pháp luật chống bán phá giá hàng nhập khẩu tại Việt Nam - những vấn đề lý luận

và thực tiễn” của NCS thực hiện năn 2004.

Vấn đề pháp luật chống bán phá giá của WTO và của các nước còn được nghiên

cứu tương đối sâu và toàn diện trong các tác phẩm của các tác giả nước ngoài như:

Policy makers dumping on trade của Casey J.Lartigue Jr được công bố năm 2002 tại

cato Institutes, Washington D.C; Trade remedies and WTO disputes settlement:why

are so few challenged của Chad P.Bown được công bố năm 2004; The politics behind

the Application of antidumping Laws to nonmarket economies: Distrust and informal

constraints của Cythia Horne được công bố năm 2001; Legal and economic interfaces

between antidumping and competition policy của Joses Tavares de Araujo Jr được

công bố năm 2001; Antidumping: how it works and who gets hurt của J Michael

Finger được công bố năm 1993, Cải cách hiệp định chống bán phá giá: con đường cho

các đàm phán WTO của các tác giả Lindsey Brink và Dan Ikensoon đăng trên tạp chí

phân tích chính sách thương mại của Viện Casto số 21 năm 2002; Luật chống bán phá

giá mới trong quá trình đàm phán của M. Koulen được công bố năm 1995; Hệ thống

thương mại thế giới của John H.Jackson được dịch sang tiếng Việt do Nhà xuất bản

Thanh niên xuất bản năm 2001 .

Các công trình nghiên cứu trên của các tác giả đã tiếp cận vấn đề pháp luật chống

bán phá giá ở nhiều góc độ khác nhau và là những tài liệu quí báu cho chúng tôi trong

quá trình nghiên cứu đề tài của mình. Tuy nhiên, đề tài mà chúng tôi lựa chọn chỉ tập

trung nghiên cứu các quy định của pháp luật Việt Nam về bán phá giá và chống bán

phá giá. Cho đến nay, vấn đề chống bán phá giá hàng hóa nhập khẩu vào Việt Nam nói

chung và pháp luật về vấn đề này nói riêng là mảng đề tài chưa được nghiên cứu ở bậc

nghiên cứu sinh tại Việt Nam.

Đề tài mà tác giả nghiên cứu là sự phát triển một bước của luận văn cao học của

mình. Ở luận văn cao học tác giả tập trung nghiên cứu những nội dung cơ bản của

pháp luật Việt Nam về chống bán phá giá. Luận án được nghiên cứu một cách có hệ

thống và toàn diện cơ sở kinh tế và pháp lý để xác định bản chất của hiện tượng bán

phá giá; nghiên cứu tổng thể và sâu về các chế định cụ thể trong pháp luật chống bán

phá giá làm cơ sở đánh giá về sự tương thích của pháp luật Việt Nam với pháp luật

WTO, đánh giá khả năng áp dụng của pháp luật trong thực tiễn và đưa ra những đề

xuất nhằm hoàn thiện pháp luật và cơ chế thực thi.

5. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu

Luận án được trình bày trên cơ sở lý luận của chủ nghĩa Mác - Lê nin về Nhà

nước và Pháp luật, quan điểm của Đảng và Nhà nước về phát triển kinh tế và hội nhập

kinh tế quốc tế. Nội dung của luận án được nêu và phân tích dựa trên cơ sở các văn

bản pháp luật của Nhà nước, các văn bản hướng dẫn áp dụng pháp luật và các tài liệu

pháp lý.

Luận án sử dụng phương pháp nghiên cứu chủ yếu là phương pháp duy vật biện

chứng và duy vật lịch sử. Ngoài ra còn sử dụng các phương pháp như: tổng hợp, phân

tích, so sánh, đối chiếu lịch sử .

6. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của luận án

Về mặt lý luận: đây là luận án nghiên cứu một cách có hệ thống, toàn diện về

pháp luật chống bán phá giá hàng hóa nhập khẩu vào Việt Nam. Các kiến nghị, kết

luận nêu ra trong luận án là những luận cứ khoa học của tác giả. Có thể nói đây là

công trình khoa học được nghiên cứu một cách nghiêm túc, có hệ thống và đề cập đến

nhiều vấn đề về pháp luật chống bán phá giá tại Việt Nam mà từ trước đến nay chưa

được giải quyết hoặc giải quyết chưa triệt để. Đó là vấn đề về quá trình nhận thức về

bán phá giá trong khoa học pháp lý của Việt Nam, cơ sở kinh tế - pháp lý cho việc xác

định bản chất của hiện tượng bán phá giá hàng hóa nhập khẩu, những thành tựu và tồn

tại trong pháp luật chống bán phá giá của Việt Nam .

Nội dung và kết quả nghiên cứu của luận án có thể sử dụng làm tài liệu tham

khảo hữu ích trong việc nghiên cứu về lý luận và pháp luật chống bán phá giá, làm tài

liệu giảng dạy và học tập cho sinh viên đại học chuyên ngành luật học hoặc kinh tế đối

ngoại.

Về thực tiễn: những nghiên cứu, kết luận, đề xuất của luận án còn có ý nghĩa

trong việc hoàn thiện pháp luật chống bán phá giá tại Việt Nam và nâng cao hiệu quả

áp dụng pháp luật trong lĩnh vực này.

7. Cơ cấu của luận án

Cơ cấu của luận án được quyết định bởi mục đích, nhiệm vụ và phạm vi nghiên

cứu. Luận án bao gồm các phần sau:

- Lời nói đầu

- Phần nội dung gồm bốn chương:

Chương 1: Những vấn đề lý luận về bán phá giá hàng hóa nhập khẩu và pháp

luật chống bán phá giá hàng hóa nhập khẩu tại Việt Nam.

Chương 2: Các căn cứ xác định hàng hóa nhập khẩu bán phá giá, xác định thiệt

hại thực tế của ngành sản xuất trong nước theo pháp luật Việt Nam.

Chương 3: Thủ tục điều tra, xử lý vụ việc chống bán phá giá theo Pháp luật Việt

Nam.

Chương 4: Các cơ quan thực thi pháp luật và một số đề xuất hoàn thiện pháp

luật chống bán phá giá tại Việt Nam.

- Kết luận

- Danh mục tài liệu tham khảo.