2. Chính sách tiền lương tối thiểu tại Việt Nam :

2.1 Chính sách tiền lương tối thiểu tại Việt Nam :

Quan niệm về tiền lương tối thiểu đã được chỉ rõ ở Điều 56 bộ luật lao động của nước cộng hòa XHCN Việt Nam như sau :

“ Mức lương tối thiểu được ấn định theo giá sinh hoạt, bảo đảm cho người lao động làm công việc giản đơn nhất trong điều kiện lao động bình thường bù đắp sức lao động giản đơn và một phần tích lũy tái sản xuất sức lao động mở rộng và được dùng làm căn cứ để tính các mức lương cho các loại lao động khác.

Chính phủ quyết định và công bố mức lương tối thiểu chung, mức lương tối thiểu vùng, mức lương tối thiểu ngành cho từng thời kỳ sau khi lấy ý kiến Tổng Liên Đồn Lao Động Việt Nam và đại diện của người sử dụng lao động.

Khi chỉ số giá sinh hoạt tăng lên làm cho tiền lương thực tế của người lao động bị giảm sút, thì Chính Phủ điều chỉnh mức lương tối thiểu để đảm bảo tiền lương thực tế”

Mục tiêu đặt ra của chế độ tiền lương tối thiểu ban hành ngày 23 tháng 5 năm 1993 nhằm đáp ứng yêu cầu của nền kinh tế thị trường, trong đó có sự luân chuyển tự do của lao động và khả năng thỏa thuận của các bên liên quan : đồng thời là lưới an tồn chung cho cả xã hội, không chỉ bó hẹp trong khu vực Nhà Nước. Đây là các mục tiêu có tính khái quát của hệ thống trả công lao động.

Quá trình xây dựng và hồn thiện chính sách tiền lương tối thiểu trong thời gian qua được diễn ra như sau :

Đối với khu vực nhà nước, 4 phương pháp xác định mức lương tối thiểu chung là: nhu cầu tiêu dùng tối thiểu tính theo định lượng và giá bình quân chung của cả nước; mức lương tối thiểu hiện hành cộng thêm các khoản tiền tệ hóa mà Nhà Nước xóa bỏ bao cấp; kết quả điều tra tiền công và thu nhập trên thị trường ở một số vùng trong cả nước và kết quả phúc tra; từ phân tích thực trạng, cơ cấu thu nhập quốc dân sản xuất với quan hệ tiền lương bình quân dự kiến. Qua đó Quốc hội đã quyết định mức tiền lương tối thiểu chung áp dụng từ tháng 12/1993 là 120.000 đồng/tháng. Ngồi ra còn quy định 5 mức phụ cấp đắt đỏ theo vùng từ 0.1 đến 0.3 so với mức lương tối thiểu chung.

Sau đó do giá cả sinh hoạt tăng lên : năm 1994 là 14.4%; năm 1995 : 12.7%; năm 1996: 4.5%; năm 1997: 3.6%; năm 1998: 9.2%; năm 1999: 0.1% và năm 2000 : 0.4% nên Chính Phủ đã điều chỉnh lại mức lương tối thiểu chung nhằm bảo đảm tiền lương tối thiểu : từ tháng 01/1997: 144.000 đồng/tháng; từ tháng 01/2000: 180.000 đồng/tháng và từ tháng 01/2001: 210.000 đồng/tháng, năm 2003 : 290.000 đồng/tháng. Trong những năm tới có thể vẫn phải tiếp tục nâng mức lương tối thiểu, chẳng hạn : năm 2005, mức lương này có thể là 320.000 đồng /tháng, năm 2006 là 360.000 đồng/tháng, năm 2007 là 400.000 đồng/tháng…. Sở dĩ phải nâng mức lương tối thiểu một các liên tục để bù sự trượt giá vào lương nhằm bảo đảm lương thực tế cho người lao động.

Đối với doanh nghiệp nhà nước từ 01/01/1997, ngồi việc áp dụng mức lương tối thiểu chung, Nhà Nước cho phép điều chỉnh tăng thêm mức lương tối thiểu theo hệ số ngành và vùng để tính vào đơn giá tiền lương, cụ thể : hệ số điều chỉnh theo ngành: 0.8; 1.0 và 1.2 và hệ số điều chỉnh theo vùng : 0.1; 0.2 và 0.3. Như vậy, từ tháng 01/2001 các doanh nghiệp nhà nước tùy vào lợi nhuận và năng suất lao động được quyền lựa chọn mức lương tối thiểu trong khoảng từ 210.000 đến 525.000 đồng/tháng. Trường hợp có mức tăng lợi nhuận cao và sử dụng nhiều lao động có trình độ chuyên môn, kỹ thuật thì mức lương tối thiểu được áp dụng đến 630.000 đồng/tháng.

Đối với các doanh nghiệp hoạt động theo Luật doanh nghiệp : theo quy định của bộ luật lao động, người sử dụng lao động không được trả lương cho người lao động thấp hơn mức lương tối thiểu do Nhà Nước công bố : Năm 2001 mức lương tối thiểu không được trả thấp hơn 210.000 đồng/tháng, năm 2003 : 290.000 đồng/tháng.

Đối với doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngồi, cơ quan, tổ chức nước ngồi hoặc quốc tế tại Việt Nam: mức lương tối thiểu tính theo vùng, ngành có gốc ngoại tệ là 30-35-40-45 USD/tháng. Từ ngày 01/07/1999 quy định bằng đồng Việt Nam với các mức không thấp hơn 417.000 – 487.000 – 556.000 – 626.000 đồng/tháng.

Như vậy, đến năm 2003 trong khu vực sản xuất kinh doanh có rất nhiều mức lương tối thiểu, thấp nhất là 290.000 đồng/tháng và không giới hạn mức cao nhất, trừ doanh nghiệp nhà nước.

2.2 Ưu nhược điểm của chính sách tiền lương tại Việt Nam :

* Ưu điểm :

Đánh giá việc thực hiện chính sách tiền lương tối thiểu trong 10 năm, từ 1993 tới nay, có thể thấy những điều chúng ta đã làm được :

Một là, từng bước hồn thiện cơ sở lý thuyết về lương tối thiểu, đã xây dựng được hệ thống khung lý thuyết tạo điều kiện cho việc xây dựng, áp dụng và quản lý lương tối thiểu ở Việt Nam trong giai đoạn đổi mới. Hai là, đã xây dựng được mức lương tối thiểu ngày càng khoa học qua các thời kỳ. Tiền lương tối thiểu chung, tiền lương tối thiểu theo ngành, theo vùng, lương tối thiểu cho khu vực có vốn đầu tư nước ngồi …Hệ thống tiền lương tối thiểu này ở chừng mực nhất định đã trở thành cơ sở cho việc hoạch định chính sách tiền lương mang đặc thù của Việt Nam trong giai đoạn hiện nay, bước đầu làm cơ sở cho việc điều tiết quan hệ lao động trong xã hội cũng như trong tổ chức các doanh nghiệp. Ba là, hồn thiện dần cơ chế quản lý tiền lương tối thiểu. Từ chỗ chỉ có một mức lương duy nhất, được mở rộng theo ngành, theo vùng theo khu vực, từ chỗ quy định việc điều chỉnh tiền lương tối thiểu thuộc quyền của Nhà Nước đến chỗ cho phép các doanh nghiệp có thể nâng mức lương tối thiểu trong điều kiện khuôn khổ nhất định. Từ chỗ quy định mức lương tối thiểu cố định đến chỗ điều chỉnh theo sự biến động giá cả trên thị trường…..

Với kết quả như trên, từng bước phát huy vai trò của tiền lương tối thiểu như là một công cụ của Nhà Nước nhằm bảo vệ quyền lợi cho người lao động, điều tiết thu nhập giữa người lao động và người sử dụng lao động, thu hút và điều tiết nguồn nhân lực giữa các ngành, các vùng…. Đã thực hiện “tiền tệ hóa” tiền lương và loại bỏ được các khoản bao cấp, phân phối ngồi tiền lương từ ngân sách nhà nước, đây là điểm thay đổi cơ bản nhất trong cải cách chính sách tiền lương năm 1993. Lần đầu tiên mức lương tối thiểu do nhà nước công bố được áp dụng trong cả khu vực nhà nước và khu vực ngồi quốc doanh, làm thay đổi nội dung và bản chất của chế độ tiền lương. Việc cho phép các doanh nghiệp nhà nước ( từ năm 1997 ) được áp dụng hệ số điều chỉnh tăng thêm ngành, theo vùng so với mức lương tối thiểu chung đã thúc đẩy các doanh nghiệp sắp xếp lại tổ chức sản xuất, tổ chức lao động, tính đúng chi phí tiền lương, tiết kiệm chi phí, tăng tiền lương gắn với tăng lợi nhuận, và cũng là một bước tách tiền lương khu vực sản xuất, kinh doanh tự lo nguồn trang trải với khu vực tiền lương và trợ cấp chi từ ngân sách nhà nước.