Văn học dân gian xứng đáng là một niềm tự hào lớn lao của nền văn học dân tộc. Đó là kết tinh tâm hồn sáng trong, trí tuệ và tấm lòng hướng đến giá trị chân- thiện- mỹ của dân tộc Việt.Trong kho tàng văn học dân gian, truyền thuyết là một thể loại có vị trí vô cùng quan trọng, với cách huyền thoại hóa lịch sử để lưu giữ những kí ức của cộng đồng dân tộc. Truyền thuyết dân gian đã có những đặc điểm nội dung và nghệ thuật hết sức đặc biệt. Đúng như giáo sư Kiều Thu Hoạch đã nhận định rằng “Truyền thuyết là một thể tài truyện kể bằng miệng, nằm trong loại hình tự sự dân gian, nội dung cốt truyện của nó là kể lại truyền tích các nhân vật lịch sử hoặc giải thích nguồn gốc các phong vật địa phương theo quan điểm của nhân dân. Biện pháp nghệ thuật chủ yếu là khoa trương phóng đại, sử dụng nhiều yếu tố thần kỳ”.

Trước đây người ta cho rằng đặc trưng lớn nhất của thể loại truyền thuyết là chuyện kể dân gian và các nhân vật, sự kiện lịch sử để phân biệt ranh giới với các thể loại khác. Nhưng qua nghiên cứu gần đây, tiêu chí đó chỉ dừng lại ở hình thức bên ngoài, chưa chỉ ra được đặc trưng về nội dung, nghệ thuật của thể loại truyền thuyết và chưa phân biệt rõ rang với các thể loại tự sự dân gian như thần thoại, cổ tích. Vì vậy, truyền thuyết phải là những câu chuyện luôn hướng về những vấn đề trọng đại của lịch sử khi phản ánh thực tại. Tác giả Phan Trần đã nhận xét rằng “ Phân biệt thần thoại và truyền thuyết không phải là dễ dàng. Đại thể truyền thuyết là những sáng tác dân gian, những câu truyện dân gian có dựa trên cơ sở những sự kiện lịch sử nào đó, còn thần thoại theo đúng nghĩa của chữ đó là những câu chuyện không có một nền tảng lịch sử nào cả”. Bùi Quang Thanh cũng cho rằng “ xét các đặc tính của thể tài truyền thuyết ở Việt Nam, chúng ta dễ nhận thấy tính lịch sử là đặc tính trung tâm, là cơ sở sản sinh các đặc tính khác”.

Tuy nhiên ở Việt Nam cũng như ở một số nước trên thế giới, việc nghiên cứu truyền thuyết còn gặp rất nhiều khó khăn trong việc phân biệt giữa truyền thuyết với các loại thể loại tự sự dân gian gần gũi khác như: thần thoại và cổ tích. Nhưng với nỗ lực của các nhà nghiên cứu, truyền thuyết đã được công nhận là một thể loại văn học dân gian. Trên các loại văn bản, truyền thuyết dân gian có vai trò khác nhau tùy theo vai trò tương ứng, trong sử và thần tích, truyền thuyết dân gian đóng vai trò nội dung chính. Nhưng với văn học trung đại, truyền thuyết dân gian lại có vai trò xác lập những truyền thống, nghệ thuật để xây dựng một thể loại của văn học viết. Dù trong thể loại văn bản nào, truyền thuyết dân gian vẫn giữ được những đặc trưng cơ bản của nó. Truyền thuyết là một bộ phận của nền văn học dân tộc, đời sống đích thực của truyền thuyết là môi trường diễn xướng, mà môi trường đặc trưng của truyền thuyết dân gian là lễ hội, lễ hội chủ yếu được khôi phục bằng những ký ức của những người dân vùng đó, đặc biệt là ở những người cao tuổi. Nghiên cứu truyền thuyết qua văn bản cũng là một hướng để tìm hiểu rõ lễ hội dân gian, đời sống tâm linh của người dân, nơi thể hiện những nét độc đáo của bản sắc dân tộc Việt.