Thông thường khi xác định x• hội nông thôn, người ta vẫn lấy x• hội đô thị để so sánh sự khác biệt, đối lập, nhằm tìm hiểu các đặc trưng, tính chất của nó. Từ góc độ kinh tế, người ta thường khái quát x• hội nông thôn là x• hội nông nghiệp, từ góc độ chính trị- x• hội người ta thường khái quát đó là x• hội có giai cấp nông dân chiếm ưu thế. X• hội nông thôn có tính tự quản cộng đồng cao, nhưng còn nặng về chế độ gia trưởng. Xem xét về góc độ phát triển kinh tế - x• hội, thì ở nông thôn còn phát triển chậm và lạc hậu, kết cấu hạ tầng kém tiện nghi. Từ góc độ văn hoá, thì ở đó có nền văn hoá dân gian truyền thống chiếm ưu thế. Từ góc độ pháp luật, thì ở nông thôn lệ làng vẫn tồn tại song song với phép nước và luật pháp.

Thực tế nông thôn và đô thị là hai khái niệm về mặt nội dung có hàng loạt các đặc điểm có tính đối lập nhau. Các nhà x• hội học đ• đưa ra rất nhiều cơ sở khác nhau để phân biệt nông thôn và đô thị. Sự phân chia đó dựa trên cơ sở các lĩnh vực hoạt động sống của x• hội như lĩnh vực công nghiệp, nông nghiệp, thủ công nghiệp, thương nghiệp, giao thông vận tải, dịch vụ, thông tin … hoặc dựa trên các thiết chế kinh tế, văn hoá, giáo dục, chính trị, gia đình … hoặc nữa: theo các nhóm, các giai cấp, tầng lớp x• hội hay căn cứ theo bình diện l•nh thổ. Cũng có một số nhà x• hội học cho rằng nên phân biệt nông thôn và đô thị theo sự khác biệt giữa chúng về các mặt kinh tế, x• hội và môi trường.

Nếu nhấn mạnh từ góc độ x• hội học thì cả nông thôn và đô thị đều được coi là những hệ thống x• hội, những cộng đồng x• hội có những đặc trưng riêng biệt như những x• hội thu nhỏ, trong đó cũng có đầy đủ các yếu tố, các vấn đề x• hội và các thiết chế x• hội. Vì vậy trước hết nông thôn và đô thị cần được xem xét như một hệ thống x• hội, trong đó có hàng hoạt các yếu tố, các lĩnh vực nằm trong mối quan hệ chặt chẽ với nhau.

Một trong những cách xác định nông thôn và đô thị có thể dễ dàng được chấp nhận là việc coi nông thôn và đô thị như các hệ thống x• hội được phân biệt theo 3 đặc trưng cơ bản sau:

- Về nhóm, giai cấp, tầng lớp x• hội thì ở nông thôn, đặc trưng chủ yếu là nông dân, ngoài nông dân ra ở từng x• hội còn có các tầng lớp, giai cấp khác: địa chủ, phú nông hoặc nhóm thợ thủ công nghiệp, buôn bán nhỏ. Còn ở đô thị thì đặc trưng chủ yếu ở đây là giai cấp công nhân, ngoài ra còn có các tầng lớp giai cấp khác như: tư sản, thợ thủ công, viên chức, trí thức.

- Về lĩnh vực sản xuất chủ yếu thì ở nông thôn đặc trưng rõ nét nhất là sản xuất nông nghiệp. Ngoài ra còn phải kể đến cấu trúc phi nông nghiệp bao gồm: dịch vụ, buôn bán, tiểu thủ công nghiệp mà có vai trò rất lớn đối với lĩnh vực sản xuất nông nghiệp. Còn với khu vực đô thị, trong lĩnh vực này được đặc trưng chủ yếu bởi sản xuất công nghiệp. Ngoài ra còn các lĩnh vực hoạt động khác dịch vụ, thông tin, thương nghiệp và sản xuất tinh thần.

- Đặc trưng thứ 3 gắn liền với lối sống, văn hoá của từng loại cộng đồng. Với nông thôn thường rất đặc trưng với lối sống văn hoá của cộng đồng làng x• mà được phân biệt rất rõ ràng với lối sống thị dân đặc trưng cho khu vực đô thị. ở đặc trưng này có rất nhiều khía cạnh để chỉ ra sự khác biệt giữa nông thôn và đô thị: Từ hệ thống dịch vụ, sự giao tiếp, đời sống tinh thần, phong tục tập quán, hệ giá trị, chuẩn mực cho hành vi đến các khía cạnh dân số, lối sống gia đình, lối sinh hoạt kinh tế, … ngay đến cả hệ thống đường xá, năng lượng, nhà ở đều nói lên đây là hai cộng đồng có các khía cạnh văn hoá, lối sống tách biệt nhau.

Phân tích sự khác biệt giữa nông thôn và đô thị phần đông các nhà x• hội học cho rằng đặc trưng thứ 3 là quan trọng nhất, cơ bản nhất. Chính đặc trưng này tạo ra bản sắc riêng, diện mạo riêng cho hai hệ thống x• hội nông thôn và đô thị.

Kết cấu đề tài:

1.Các khái niệm cơ bản.

2.Lịch sử nghiên cứu x• hội học nông thôn

3.Đối tượng nghiên cứu của x• hội học nông thôn

4.Phương pháp nghiên cứu x• hội học nông thôn