1. Tính cấp thiết của đề tài luận án

Mấy thập kỷ qua, làn sóng công nghiệp hóa, hiện đại hóa (CNH, HĐH) đã và đang

diễn ra ở nhiều nước đang phát triển. Ngày nay, khi toàn cầu hoá nền kinh tế thế giới diễn

ra sâu rộng do tác động của cách mạng khoa học - công nghệ thời đại thì CNH, HĐH chỉ

có thể thành công và được rút ngắn khi có chiến lược đúng đắn, gắn với các chính sách,

giải pháp điều hành phù hợp với những biến động của tình hình kinh tế trong nước và

quốc tế. Thực tế, một số quốc gia và lãnh thổ đã sớm thành công trong công nghiệp hoá

và gia nhập hàng ngũ NIEs, trong đó có Đài Loan. Sự thành công của Đài Loan có

nguyên nhân rất quan trọng là sự định hướng và điều tiết của nhà nước. Điều đó đã để lại

những bài học kinh nghiệm về vai trò của nhà nước đối với CNH, HĐH trong hội nhập

kinh tế quốc tế.

Ở nước ta, sự nghiệp CNH, HĐH theo đường lối đổi mới của Đảng ta đạt được

những thành tựu quan trọng. Đất nước đã ra khỏi khủng hoảng về kinh tế - xã hội và bước

sang giai đoạn đẩy mạnh CNH, HĐH nhằm mục tiêu đưa nước ta cơ bản trở thành một

nước công nghiệp theo hướng hiện đại vào năm 2020. Tuy nhiên, trong xu thế toàn cầu

hoá kinh tế đang diễn ra ngày một mạnh mẽ thì yêu cầu tăng trưởng kinh tế nhanh và bền

vững ở nước ta đang đứng trước những thời cơ và thách thức to lớn đối với CNH, HĐH

trong điều kiện phát triển kinh tế thị trường và hội nhập kinh tế quốc tế. Điều đó càng

khẳng định vai trò cần thiết của nhà nước trong định hướng, điều hành CNH, HĐH ở

nước ta.

Đó là lý do nghiên cứu sinh chọn đề tài nghiên cứu: “Vai trò của nhà nước đối với

công nghiệp hoá, hiện đại hoá ở Đài Loan trong quá trình hội nhập kinh tế quốc tế (thời

kỳ 1961 - 2003) - Bài học kinh nghiệm và khả năng vận dụng vào Việt Nam”.

2. Tổng quan các công trình đã nghiên cứu có liên quan đến luận án

Về vai trò của nhà nước đối với quá trình CNH, HĐH trong hội nhập kinh tế quốc tế

đã được nhiều nhà nghiên cứu đi sâu phân tích. Nghiên cứu về Đài Loan ở nước ngoài, có

thể nêu ra các công trình như: Chính sách và thể chế trong quá trình tăng trưởng nhanh

của Dahlman & Ousa (1997); Vai trò của nhà nước trong phát triển kinh tế Đài Loan của

Jocl (1994); Sự can thiệp của nhà nước trong phát triển hướng ngoại: Lý thuyết tân cổ

điển và thực tiễn Đài Loan của Wade (1988); Điều tiết thị trường: Lý thuyết kinh tế và vai

trò của chính phủ ở các nền kinh tế công nghiệp hoá mới Đông Á của Wade (1990); Một

số nghiên cứu được tập hợp trong công trình Suy ngẫm lại sự thần kỳ Đông Á của Ngân

hàng thế giới (2002) có đề cập đến vấn đề kinh nghiệm về vai trò của nhà nước đối với

công nghiệp hóa, hiện đại hóa ở một số nước Đông Á. Gần đây, công trình Nghịch lý của

chiến lược đuổi kịp – Tư duy lại mô hình phát triển kinh tế dựa vào nhà nước của Li Tan

(2008) đã tập trung nghiên cứu mô hình phát triển kinh tế dựa vào nhà nước để luận giải

2

về vai trò quan trọng của nhà nước đối với công nghiệp hoá ở một số nước như Liên Xô

và các nền kinh tế mới nổi ở khu vực Đông Á, trong đó có Đài Loan

Ở trong nước, một số nghiên cứu có đề cập đến vai trò của nhà nước với tư cách là

một nhân tố tác động đến tiến trình công nghiệp hoá, hiện đại hoá ở một số nước và vùng

lãnh thổ ở Đông Á như: Kinh tế Đài Loan - Tình hình và chính sách của Phạm Thái Quốc

(1997); Công nghiệp hoá ở NIEs Đông Á và bài học kinh nghiệm đối với Việt Nam của Lê

Bàn Thạch & Trần Thị Tri (2000). Đặc biệt, nhiều công trình nghiên cứu của Viện Khoa

học xã hội Việt Nam như: Nhà nước trong kinh tế thị trường các nước đang phát triển

châu Á của Đỗ Đức Định (1991); Công nghiệp hoá, hiện đại hoá: Những bài học thành

công của Đông Á do Nguyễn Thị Luyến chủ biên (1998); Công nghiệp hoá, hiện đại hoá:

Phát huy lợi thế so sánh - Kinh nghiệm của các nền kinh tế đang phát triển ở châu Á của Đỗ

Đức Định (1999); Lựa chọn sản phẩm và thị trường trong ngoại thương thời kỳ công

nghiệp hoá của các nền kinh tế Đông Á do Nguyễn Trần Quế chủ biên (2000); Một số vấn

đề về công nghiệp hoá, hiện đại hoá ở Việt Nam của Đỗ Hoài Nam (2004); Kinh tế học

phát triển về công nghiệp hoá và cải cách nền kinh tế của Đỗ Đức Định (2004) đã đề

cập và nghiên cứu về các chính sách của nhà nước nhằm thúc đẩy CNH, HĐH trong hội

nhập kinh tế quốc tế ở một số nước Đông Á, trong có có Đài Loan và rút ra những bài học

kinh nghiệm cho Việt Nam.

Tuy nhiên, đến nay vẫn chưa có công trình nghiên cứu toàn diện, có tính hệ thống về

vai trò của nhà nước Đài Loan đối với CNH, HĐH trong hội nhập kinh tế quốc tế theo

giác độ lịch sử kinh tế.

3. Mục tiêu của đề tài luận án

- Làm rõ vai trò của nhà nước đối với CNH, HĐH ở Đài Loan trong quá trình hội

nhập kinh tế quốc tế.

- Rút ra một số bài học kinh nghiệm về vai trò của nhà nước đối với CNH, HĐH

trong hội nhập kinh tế quốc tế ở Đài Loan có ý nghĩa thực tiễn với nước ta hiện nay.

4. Những đóng góp mới của luận án

- Làm rõ hơn cơ sở lý luận về vai trò của nhà nước đối với CNH, HĐH trong hội

nhập kinh tế quốc tế, đặc biệt với những nước có nền kinh tế ở điểm xuất phát thấp đang

thực hiện CNH, HĐH nhằm đẩy nhanh tiến trình phát triển.

- Tập trung nghiên cứu làm rõ thực trạng về vai trò nhà nước đối với CNH, HĐH ở

Đài Loan trong quá trình hội nhập kinh tế quốc tế (thời kỳ 1961 - 2003) để rút ra một số

bài học kinh nghiệm về vai trò của nhà nước trong CNH, HĐH.

- Luận giải khả năng vận dụng một số kinh nghiệm về vai trò của nhà nước đối với

CNH, HĐH trong quá trình hội nhập kinh tế quốc tế của Đài Loan với nước ta hiện nay.

Đồng thời, đề xuất một số kiến nghị để tăng thêm tính khả thi trong vận dụng các kinh

nghiệm đó.

3

4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của luận án

- Đối tượng nghiên cứu của luận án là vai trò của nhà nước đối với CNH, HĐH ở

Đài Loan.

- Phạm vi nghiên cứu: Vai trò của nhà nước với CNH, HĐH trong hội nhập kinh tế

quốc tế bao hàm nhiều vấn đề nhưng luận án chỉ tập trung nghiên cứu về việc lựa chọn

chiến lược CNH, HĐH và các chính sách, giải pháp của nhà nước tác động vào tiến trình

CNH, HĐH. Thời gian nghiên cứu từ năm 1961 đến năm 2003. Luận án lựa chọn thời

gian nghiên cứu như vậy vì từ đầu những năm 1960, Đài Loan đã chuyển sang thực hiện

chiến lược công nghiệp hoá hướng về xuất khẩu và từng bước hội nhập vào đời sống kinh

tế quốc tế. Đến năm 2003, Đài Loan chính thức là thành viên của Tổ chức Thương mại

thế giới (WTO) được khoảng 2 năm (Đài Loan trở thành thành viên chính thức của WTO

từ 01/01/2002). Mục đích của luận án là làm rõ những điều chỉnh trong chính sách, giải

pháp của nhà nước Đài Loan cho phù hợp với những quy định của WTO và tác động của

nó đến tình hình kinh tế - xã hội. Điều này tương đồng với Việt Nam khi Việt Nam mới

trở thành thành viên của WTO từ 01/01/2007. Tuy nhiên, về vai trò của nhà nước Đài

Loan từ sau năm 2003 đến nay cũng được luận án nghiên cứu để làm rõ vai trò tích cực

của nhà nước đối với sự phát triển của nền kinh tế tri thức trong hội nhập.

5. Phương pháp nghiên cứu

Trong nghiên cứu, luận án sử dụng phương pháp luận của chủ nghĩa duy vật biện

chứng và duy vật lịch sử. Luận án đã kết hợp sử dụng các phương pháp lịch sử, phương

pháp lôgic, phương pháp đối chứng so sánh và phương pháp phân tích kinh tế để làm rõ

nội dung nghiên cứu. Đồng thời trong nghiên cứu, tác giả đã kế thừa có chọn lọc những

kết quả nghiên cứu của một số học giả trong nước và quốc tế, chủ yếu là kết quả phân tích

kinh tế lượng.

6. Kết cấu của luận án

Ngoài lời mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, phụ lục, luận án được kết

cấu thành 3 chương:

Chương 1: Cơ sở lý luận về vai trò của nhà nước đối với công nghiệp hoá, hiện đại

hoá trong hội nhập kinh tế quốc tế.

Chương 2: Vai trò của nhà nước đối với công nghiệp hoá, hiện đại hoá trong hội

nhập kinh tế quốc tế ở Đài Loan (thời kỳ 1961 - 2003) và bài học kinh nghiệm.

Chương 3: Khả năng vận dụng một số kinh nghiệm về vai trò của nhà nước đối

với công nghiệp hoá, hiện đại hoá trong hội nhập kinh tế quốc tế ở Đài Loan vào nước

ta hiện nay