PHẦN MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài:

Sinh thời Ănghen viết: “Một dân tộc muốn đứng vững trên đỉnh cao của khoa học thì không thể không có tư duy lý luận” mà muốn có tư duy lý luận theo Ănghen phải thông hiểu phép biện chứng và lịch sử triết học. Bởi “chỉ có phép biện chứng mới có thể giúp cho khoa học tự nhiên vượt khỏi những khó khăn về lý luận”.

Chính vì vậy mà việc nghiên cứu và giảng dạy lịch sử triết học có ý nghĩa quan trọng đối với sự đổi mới tư duy lý luận nói chung và sự phát triển của các khoa học triết học nói riêng.

Xét từ góc độ tư duy, các khái niệm và phạm trù có vai trò đặc biệt quan trọng trong lý luận nhận thức và lôgic học. Chúng là kết quả của sự khái quát mối liên hệ giữa các sự vật - hiện tượng thế giới là chỗ dựa cho nhận thức của con người, đồng thời giúp cho con người hiểu và nắm bắt màng lưới liên hệ giữa các sự vật - hiện tượng trong thế giới. Nhờ đó các sự vật - hiện tượng muôn màu muôn vẻ của thế giới hiện ra trước mắt chúng ta không phải một cách tách biệt, hỗn độn mà trong tính quy luật - tất yếu - phổ quát của chúng. Hơn nữa các phạm trù triết học là hình thức tư duy của con người, vì tư duy luôn phản ánh hiện thực và biểu hiện trong mối liên hệ của sự vật, hiện tượng được lưu lại trong các phạm trù. Chúng ta không thể tiến hành tư duy về bất cứ điều gì nếu không có các phạm trù. Các phạm trù là chỗ dựa, là công cụ, là phương tiện của nhận thức. Nhờ có chúng mà con người có thể tiếp cận và nhận thức thế giới một cách gián tiếp, bao quát được các sự vật, hiện tượng đa dạng phong phú của thế giới.

Nghiên cứu triết học Aritốt mà cốt lõi của nó là học thuyết phạm trù giúp ta thấy được tính chất và vai trò to lớn của phạm trù trong lý luận nhận thức cũng như trong hoạt động thực tiễn. Đồng thời trang bị cho ta cơ sở lý luận về phạm trù nhằm tiếp thu quan niệm về phạm trù của Hêghen, hệ thống phạm trù của triết học Mác-Lênin .

Vì những lý do trên, nên tôi đã chọn đề tài “Học thuyết về phạm trù của Aritxtôt” làm đề tài nghiên cứu khoa học.

2. Tình hình nghiên cứu.

Trong lịch sử triết học Hilạp cổ đại, Aritxtốt là một trong số những triết gia lớn nhất và “trong suốt nhiều thế kỷ là người thầy của tất cả các nhà triết học” .(Trích theo :Hêghen. Các tác phẩm. T10. Matxơcơva, 1932. tr. 225.), ông đã để lại cho hậu thế một di sản triết học đồ sộ mà trong đó những luận giải của ông về các phạm trù đã được nhiều người coi là mọt học thuyết đặc biệt có giá trị. Hiện nay trong số bài giảng về lịch sử triết học trong các trường đại học ở nước ta. Mặc dù đã cố gắng trình bày hệ thống triết học của Aritxtôt, song học thuyết phạm trù của ông - học thuyết quan trọng nhất trong hệ thống triết học đó vẫn chưa được trình bày đầy đủ.

Triết học Aritxtốt nói chung và hệ thống phạm trù của ông nói riêng đã được nghiên cứu, diễn giải ngay từ thời cổ đại cho đến tận ngày nay ở nhiều nước khác nhau. Song lĩnh vực được quan tâm và nghiên cứu kỹ nhất trong hệ thống triết học của ông là logic học. Học thuyết phạm trù trong hệ thống triết học của ông vẫn còn là một đề tài cần nghiên cứu sâu hơn.

Ở Việt Nam, Aritxtốt là một trong những nhà triết học Hilạp cổ đại được quan tâm hơn cả. Ngoài những sách dịch các tác phẩm của Arixtốt và về Arixtốt có những chuyên khảo về Arixtốt.

-Năm 1944 ở Hà Nội xuất bản cuốn “Triết học Arixtốt” của tác giả Nguyễn Anh Nghĩa.

-Năm 1974 tại Sài Gòn xuất bản cuốn “ Triết học Arixtốt” của Đặng Phùng Quân.

-Năm 1950 triết học Arixtốt được đề cập đến trong “Lịch sử triết học phương Tây” của Đặng Thai Mai.

-Năm 1987 tại Hà Nội có cuốn “Lịch sử triết học” T1 do Nguyễn Hữu Vui chủ biên.

Nhìn chung trong các cuốn sách trên, khi trình bày về triết học Arixtốt các giả đều đề cập tới học thuyết phạm trù của ông, nhưng chỉ dừng lại ở mức độ giới thiệu sơ lược, chưa có sự phân tích đủ cặn kẽ.

Các chuyên gia về lịch sử triết học của Liên Xô (cũ) rất chú trọng nghiên cứu triết học Hilạp cổ đại nói chung và triết học Arixtốt nói riêng. Từ cuối những năm 30 đầu những năm 40 của thế kỷ XX nhiều tác phẩm của Arixtốt đã được dịch ra tiếng Nga. Nhiều bài viết và chuyên khảo về triết học Arixtốt lần lượt được công bố. Nhưng các công trình viết trong thời gian này chủ yếu giới thiệu các tác phẩm lớn của Arixtốt và phép biện chứng trong triết học của ông. Học thuyết phạm trù của Arixtốt chỉ mới được đề cập đến một cách sơ lược.

Từ cuối những năm 50 của thế kỷ XX các công trình nghiên cứu về Arixtốt của các nhà triết học Xô Viết được triển khai theo hướng chuyên sâu hơn. Đáng chú ý là có hai chuyên khảo cùng tên gọi và đều được xuất bản tại Erêvan (Ácmênia). “Phân tích các phạm trù của Arixtốt” của hai tác giả( của I. Vôrôtnexi xuất bản năm 1956 và của V.Rebuni xuất bản năm 1967). Tuy nhiên các tác giả này chỉ phân tích một số phạm trù trong số 10 phạm trù được Arixtốt nêu ra trong tác phẩm “Các phạm trù” và chỉ phân tích chúng trong khuôn khổ học thuyết về lôgic.

Các nhà kinh điển của chủ nghĩa Mác cũng rất quan tâm tới triết học Hilạp cổ đại nói chung và triết học Arixtốt nói riêng. Quan niệm của các ông về lịch sử triết học có ý nghĩa phương pháp luận quan trọng cho việc phân tích và đánh giá học thuyết phạm trù của Arixtốt. Lênin đã có một nhận xét rằng: “Ủng hộ tính lịch sử nghiêm khắc trong lịch sử triết học để khỏi gán cho những người thời cổ một sự “phát triển” nào đó của các ý niệm của họ, dễ hiểu đối với chúng ta, nhưng trên thực tế chưa thể có được ở họ” ( Trích theo:V.I. Lênin. Toàn tập. T29. Nxb tiến bộ- Matxơcơva 1981 trang 262).

3. Mục đích và nhiệm vụ của đề tài.

-Mục đích : Trình bày một cách có hệ thống về các phạm trù và mối quan hệ giữa chúng trong hệ thống phạm trù của Arixtốt.Từ đó chỉ ra ý nghĩa của học thuyết này với sự phát triển của lịch sử triết học.

-Nhiệm vụ:

+ Trình bày những điều kiện, tiền đề hình thành học thuyết phạm trù của Arixtốt.

+ Làm rõ những quan điểm của Arixtốt về phạm trù, mối quan hệ giữa chúng và phân tích vai trò của chúng đối với nhận thức và sáng tạo khoa học.

+ Nêu những thành công và chỉ ra những hạn chế trong học thuyết phạm trù của Arixtốt. qua đó làm rõ ảnh hưởng của nó đối với triết học Hêghen, triết học Mác-Lênin.

4. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu.

-Đề tài dựa trên nền tảng lý luận là quan điểm của các nhà sáng lập triết học Mác-Lênin về lịch sử triết học. Dựa vào các tác phẩm cơ bản của Arixtốt, các tác phẩm kinh điển của Mác, đồng thời kế thừa, tham khảo có chọn lọc các tư tưởng của những nhà khoa học có liên quan đến đề tài.

-Phương pháp nghiên cứu: vận dụng phương pháp của triết học Mác-Lênin:

. Phương pháp biện chứng và các nguyên tắc của nó.

. Phương pháp phân tích tổng hợp.

. Phương pháp so sánh.

5. Cái mới của đề tài.

Phân tích, trình bày những quan điểm của Aritốt về phạm trù thành một học thuyết triết học. Thông qua việc đánh giá quan niệm của Arixtốt về phạm trù theo tinh thần của tư duy mới, tôi mạnh dạn nêu lên một số vấn đề về tính năng động, sáng tạo của chủ thể nhận thức trong sáng tạo khoa học, nghệ thuật và góp phần làm rõ thêm cho quan điểm của triết học Mác về vai trò của thực tiễn với tính cách là cơ sở của nhận thức.

6. Ý nghĩa lý luận của đề tài.

-Về mặt lý luận, đề tài góp phần vào việc nghiên cứu tư tưởng triết học Hilạp cổ đại nói chung, triết học Arixtốt (cụ thể học thuyết phạm trù) nói riêng.

7. Kết cấu của đề tài:

Ngoài phần mở đầu, nội dung, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, đề tài gồm 2 chương, 5 tiết