TRONG NHẬN THỨC VÀ QUAN ĐIỂM CỦA VIỆT NAM

PGS.TS. Nguyễn Thu Mỹ

Viện Nghiên cứu Đông Nam Á, VASS

Tháng 11/2003, tại Hội nghị Thượng đỉnh ASEAN lần thứ 9 họp ở Bali, Inđônêxia,

các nhà lãnh đạo ASEAN đã thông qua Tuyên bố Hoà hợp ASEAN II, trong đó đề ra mục

tiêu thành lập Cộng đồng ASEAN dựa trên ba trụ cột là Cộng đồng An ninh ASEAN (ASC),

Cộng đồng Kinh tế ASEAN (AEC) và Cộng đồng Văn hoá- Xã hội ASEAN (ASCC).

Với việc xây dựng thành công AC, Tầm nhìn ASEAN năm 2020 về một cộng đồng

các quốc gia Đông Nam Á gắn kết với nhau bằng quan hệ đối tác trong phát triển năng

động, một khu vực kinh tế phát triển và một cộng đồng các xã hội đùm bọc lẫn nhau, mà các

nhà lãnh đạo ASEAN đã đề ra từ tháng 12/1997 tại Kuala Lumpur, sẽ được hiện thực hoá.

Xây dựng Cộng đồng ASEAN là lợi ích và trách nhiệm chung của tất cả các nước thành

viên, trong đó có Việt Nam. Nhận thức rõ điều đó, trong những năm qua, nước ta đã tích cực

tham gia và có nhiều đóng góp vào quá trình xây dựng AC. Những đóng góp đó của Việt

Nam xuất phát từ những nhận thức và quan điểm tích cực của nước ta về AC và các trụ cột

của nó. Vậy Việt Nam đã nhận thức về AC như thế nào ? Những nhận thức đó có gì khác so

với nhận thức của các nước thành viên khác ? Đó là những nội dung mà bài viết này sẽ đề

cập tới.

1. Khái quát về kế hoạch xây dựng Cộng đồng ASEAN

Bước vào thế kỷ XXI, ASEAN đứng trước những cơ hội phát triển mới nhưng cũng

phải đối phó với những thách thức không nhỏ. Sự trỗi dậy của Trung Quốc và cạnh tranh

quyền lực giữa họ với Nhật Bản và Mỹ ở Đông Nam Á, vấn đề biển Đông và hàng loạt

thách thức an ninh phi truyền thống (xung đột tôn giáo sắc tộc, buôn bán ma tuý, vũ khí

xuyên biên giới, tội phạm có tổ chức), các căng thẳng song phương giữa các nước thành

viên đã khiến cho môi trường an ninh khu vực trở nên rất bấp bênh. Về phương diện kinh

tế, nguy cơ tái bùng nổ khủng hoảng vẫn tiếp tục tiềm ẩn. Tiến trình hội nhập kinh tế khu

vực được chính thức khởi động từ đầu 1993 chưa đưa lại kết quả mong đợi. Mặc dù buôn

bán nội khối tăng lên, nhưng tỷ trọng buôn bán nội khối trong tổng buôn bán quốc tế của

ASEAN vẫn chỉ khoảng 25 %, tức là cao hơn không đáng kể so với trước khi AFTA được

xây dựng.

Nếu tình hình trên không được cải thiện, ASEAN có thể bị tụt hậu về kinh tế và mất

vai trò chính trị trong khu vực.

Nhận thức được điều đó, ngay từ khi mới bước vào thế kỷ XXI, Tổng thống Philippin

Gloria Macapagal Arroyo đã khẳng định: “Trong một thế giới bất ổn về an ninh và biến

động liên tục về kinh tế, chúng ta biết rằng, từng nước riêng rẽ Đông Nam Á, ngay dù rộng

lớn như Inđônêxia hay tiên tiến về kinh tế như Xingapo, không thể có hoà bình, không thể

phát triển, không thể hy vọng có thịnh vượng, không thể có niềm tin vào tương lai, trừ khi

chúng ta cùng sát cánh bên nhau, góp chung của cải, chia sẻ ngày càng nhiều các mối quan

tâm chung, tin tưởng lẫn nhau và ngày càng nói chung một tiếng nói trên các diễn đàn của

thế giới.”

Nhận thức trên của Tổng thống Philippin đã nhận được sự chia sẻ của các nhà lãnh

đạo các nước thành viên khác của ASEAN. Chính nhận thức đó đã thúc đẩy họ tổ chức Hội

nghị Thượng đỉnh ASEAN lần thứ 9 ở Bali tháng 11/2003. Tại hội nghị, các nhà lãnh đạo

khu vực đã tập trung thảo luận về những vấn đề thuộc mối quan ngại chung của tất cả các

nước thành viên, kể cả những phát triển chính trị và kinh tế, đặc biệt là tình hình mới nhất ở

bán đảo Triều Tiên, những nguy cơ mới về chủ nghĩa khủng bố và vấn đề Irắc, vấn đề Trung

Đông . Những cuộc thảo luận đã dẫn tới một nhận thức chung rằng Đông Nam Á "đang

phải đối mặt với những thách thức do sự thay đổi cơ bản trên sân khấu chính trị toàn cầu."2

Để ứng phó với những thay đổi đó cũng như những thách thức hiện nay và trong tương lai,

các nhà lãnh đạo ASEAN đã "nhấn mạnh tới tầm quan trọng của sự gắn kết ở mức độ cao

hơn bằng những nỗ lực để hoàn thành được những mục tiêu của Tầm nhìn ASEAN 2020."3

Để đạt được các mục tiêu trên, Hội nghị đã thông qua Tuyên bố Hoà hợp ASEAN II

(DAC II). Mục đích của DAC II là nhằm "tái khẳng định ASEAN với tư cách là một sự hoà

hợp giữa các quốc gia Đông Nam Á, được bao bọc với nhau bằng quan hệ đối tác trong sự

phát triển năng động và trong một cộng đồng các xã hội chăm lo lẫn nhau