THI PHÁP LỜI THƠ ĐỐI ĐÁP TRONG CÁC LÀN ĐIỆU DÂN CA

VERIFICATION'S CHARATERIZATION PEOTRY PROFIT

TO ANSWER IN FOLH-SONG MELODY

SVTH: Hoàng Chân Phương

Lớp 07CVH1, Khoa Ngữ Văn, Trường Đại học Sư phạm

GVHD: TS. Lê Đức Luận

Khoa Ngữ Văn, Trường Đại học Sư phạm

TÓM TẮT

Trong kho tàng ca dao người Việt, lối hát đối đáp luôn giữ một vai trò quan trọng trong việc

thể hiện tình cảm của con người. Bên cạnh những lời thơ có nội dung ngọt ngào, sâu sắc thì thi

pháp lời thơ đối đáp cũng rất phong phú và đa dạng. Chính vì vậy, mục đích chính của bài báo này

chúng tôi đi sâu vào nghiên cứu các khía cạnh của thi pháp lời thơ đối đáp như: thể thơ, cấu trúc

ngữ nghĩa, ngôn ngữ, cách thức tổ chức và hình thức diễn xướng, nhân vật, biểu tượng. Tìm hiểu

về những đặc trưng của thi pháp lời thơ đối đáp là một việc làm thiết thực. Qua đó, phần nào ta có

thể hiểu được sự sáng tạo và cách bày tỏ tình cảm của nhân dân ta ngày trước. Với đề tài này,

chúng tôi xin góp phần tìm hiểu một số cách tiếp cận về thi pháp lời thơ đối đáp nói riêng, dân ca

nói chung.

ABSTRACT

In the treassure of Vietnamese folk-song, in the way people sang answer in tracditiol

always play an important role in express people's emotion. Besides a sweet, profound poem's

lyrics, versification's charateriation poetry profit to answer also are abudent and diversity. So the

main aim of this reseach, we study deely in the fìeld of: style of poetry, semantic, construction,

language, style of organization and oratio form, character, symbol. To fathom about versification's

charactrization peotry profit to ansew its be expedience deed. Here, we can somewhat understand

how to express creativity and emotional days of our people. With this theme, we can fild out some

approaches to implement reply poetry profit versification in particalar, folk-song in general.

1. Đặt vấn đề

Hát đối đáp thể hiện một cách chân thực và sinh động mọi mặt của đời sống lao

động cũng như tư tưởng, tình cảm của người dân, đặc biệt là tình yêu đôi lứa. Nó làm cho

các bài trao đổi kiến thức về tự nhiên và xã hội tăng thêm vẻ nhẹ nhàng, tươi vui. Giúp cho

chúng ta rèn luyện khả năng về ứng khẩu và nhạy hơn về cảm hứng. Hát đối đáp cũng là

một hình thức để tạo ra sự hài hoà giữa những tâm hồn cá nhân và tình cảm của tập thể,

qua một cách thức thể hiện thật trữ tình.

Lối hát đối đáp sinh ra từ cuộc sống lao động và nghệ thuật tập thể, từ yêu cầu trao

đổi tình cảm giữa cá nhân và xã hội. Nó khơi dòng, lựa lọc và truyền đi nguồn thơ của dân

gian. Bởi vậy, hát đối đáp trở thành nhịp cầu, nối liền ca dao dân ca với thơ trữ tình cổ điển

và hiện đại.

Việc nghiên cứu và tìm hiểu về hát đối đáp trong các làn điệu dân ca là một việc

làm thiết thực, góp phần bảo tồn và phát huy bản sắc của dân tộc ta.

2. Sơ lược về thi pháp văn học dân gian và lời thơ đối đáp

2.1. Khái niệm về thi pháp học

"Thi pháp học là khoa học về cách thức, các dạng thức, các phương tiện, phương

thức tổ chức tác phẩm của sáng tác ngôn từ, về các kiểu cấu trúc và các thể loại tác phẩm

văn học. Nó muốn bao quát không chỉ là các hiện tượng của ngôn từ mà còn là các khía

cạnh khác nhau của tác phẩm văn học và sáng tác dân gian" - V.Vinogradov -

2.2. Vài nét về thi pháp văn học dân gian

Thi pháp văn học dân gian là toàn bộ các đặc điểm hình thức nghệ thuật sáng tác

diễn xướng dân gian của tập thể nhân dân vừa có đặc điểm ngôn từ văn học, vừa có đặc

điểm văn bản thực hành giao tiếp, là loại hình văn học phản ánh bằng ngôn ngữ giới hạn

trong những khuôn mẫu định sẵn mang phong cách dân tộc, phong cách khu vực và địa

phương rõ rệt, được thể hiện trong một hệ thống thể tài riêng biệt, đặc thù [16, tr12].

2.3. Sơ lược vài nét về mối quan hệ "ca dao" và "dân ca"

Dân ca là một loại hình sáng tác dân gian mang tính chất tổng hợp bao gồm lời

nhạc, động tác, điệu bộ kết hợp với nhau trong diễn xướng.

Ca dao là lời của các câu hát dân gian và những sáng tác ngâm vịnh được lưu

truyền trong dân gian và gọi chung là lời ca dân gian.

2.4. Vài nét về hát đối đáp

Hát đối đáp là một hình thức sinh hoạt giao duyên tập thể hoặc các cặp hát lẻ. Hát

lẻ là hát bất cứ khi nào và không quy định cách thức hát. Hát tập thể là phải tuân theo quy

trình hát, cách thức hát cụ thể tuỳ theo từng loại dân ca, các cuộc hát tập thể thường chia

hai phe nam nữ, đối đáp theo từng chặng hát.

3. Một số đặc điểm về nội dung và cách phân loại lời thơ đối đáp

3.1. Nguồn gốc và quá trình phát triển của hát đối đáp

Cũng như hầu hết các thể loại khác nhau của hình thức ca hát dân gian, các bài hát

đối đáp ra đời ngay từ thời kì phát triển rất sớm của cộng đồng người Việt, gắn liền với sự

ra đời của âm nhạc và nhảy múa. Và cũng như các thể loại chính của văn nghệ dân gian,

trong những giai đoạn đầu mới phát triển, các bài hát đã ra đời và tồn tại trong mối quan hệ

hữu cơ giữa hoạt động tinh thần và hoạt động vật chất của người Việt.

3.2. Nội dung hát đối đáp và cách phân loại

Dựa vào thái độ của đối thoại, ta có thể chia nội dung của lời thơ đối đáp thành: Lời

kêu gọi; Khuyên bảo nhau; Hỏi, đố nhau; Than thở, thổ lộ, mong ước có nhau; Tự giới

thiệu cho nhau, trách móc, diễu cợt nhau.

3.3. Tiến trình một cuộc hát đối đáp

Tiến trình một cuộc hát đối đáp của dân gian nói chung có những nét giống nhau

như hát Phường Vải ở Nghệ Tĩnh, hát trống quân ở Thanh Hoá, hò khoan ở Quảng Nam -

Đà Nẵng, hò khoan xứ Huế . đều được diễn ra theo ba bước: hát chào-mời, hát vào cuộc,

hát hẹn-hát tiễn