Mở đầu

Phát triển Hợp tác xã thương mại (HTXTM) ở nông thôn đáp ứng với yêu cầu xây dựng nền kinh tế nhiều thành phần định hướng xã hội chủ nghĩa luôn

được Đảng và Nhà nước ta quan tâm chỉ đạo, HTX đã và đang có đóng góp quan trọng trong xây dựng và phát triển kinh tế nông thôn. Quá trình đổi mới cơ chế quản lý kinh tế ở nước ta đã có tác động mạnh đến sự đổi mới nội dung hoạt

động, mô hình tổ chức và các chính sách khuyến khích phát triển HTXTM, đặc biệt là sau khi có luật Hợp tác xã năm 1996. Nhiều HTXTM được chuyển đổi và thành lập mới, bước đầu đã có những chuyển biến phù hợp với cơ chế kinh tế thị trường, hoạt động của chúng đã góp phần hỗ trợ sự phát triển của kinh tế hộ và kinh tế trang trại ở nông thôn. Đặc biệt ở các tỉnh Tiền Giang, Thừa thiên Huế, Cần Thơ, Nghệ An đã xuất hiện nhiều HTXTM hoạt động thành công, cần có sự tổng kết kinh nghiệm phát triển để nhân rộng cho các địa bàn khác. Tuy nhiên, do nhiều nguyên nhân khác nhau, hiện tại HTXTM ở nông thôn còn ít về số lượng, yếu về chất lượng và kém về tác dụng, nhất là khả năng tiêu thụ nông sản cho kinh tế hộ nông dân.

Trước sức ép cạnh tranh ngày càng mạnh mẽ và yêu cầu phát triển nền kinh tế hàng hoá lớn theo hướng công nghiệp hoá, hiện đại hoá, trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế, kinh tế hộ nông dân với qui mô còn nhỏ bé, trình độ sản xuất còn lạc hậu, năng lực kinh doanh và tiếp cận thị trường thấp đang bộc lộ nhiều hạn chế trước những thách thức mới. Đặc biệt, yêu cầu chuyển dịch cơ cấu sản xuất ở nông thôn định hướng theo nhu cầu thị trường đang đặt ra những

đòi hỏi mới cho sự phát triển của các HTXTM để chúng thực sự trở thành những cầu nối dẫn dắt các hộ sản xuất nông nghiệp tiếp cận và thâm nhập vững chắc vào thị trường, góp phần chuyển dịch cơ cấu kinh tế và nâng cao thu nhập của dân cư ở các vùng nông thôn nước ta. Mặt khác phát triển HTXTM là một trong những giải pháp nhằm mở rộng việc thực hiện ký kết hợp đồng tiêu thụ sản phẩm cho nông dân theo quyết định 80/ QĐ - TTg ngày 24 tháng 6 năm 2002 và

Đề án tổ chức thị trường nội địa theo quyết định số 311/2003/QĐ-TTg ngày

20/3/2003 của Thủ tướng Chính phủ.

Nhiệm vụ của Bộ Thương mại trong thời gian tới cũng đã xác định, việc phát triển các HTXTM ở nông thôn để tập hợp lực lượng thương mại tư nhân (cá nhân và hộ kinh doanh) làm nhiệm vụ cung ứng các vật tư đầu vào và tiêu thụ sản phẩm đầu ra cho sản xuất nông nghiệp, làm tiền đề để tổ chức thực hiện ký kết hợp đồng cung ứng vật tư và tiêu thụ sản phẩm cho nông dân. Đổi mới tổ chức và hoạt động của HTXTM ở nông thôn theo hướng tổ chức lại thành các hợp tác xã chủ yếu hoạt động trong lĩnh vực dịch vụ “hai đầu” cho kinh tế hộ

1

nông dân bằng phương thức đại lý hoặc hợp đồng tiêu thụ nông sản, cung ứng vật tư nông nghiệp và hàng công nghiệp tiêu dùng; đồng thời, đổi mới các cơ chế góp vốn, quản lý, sử dụng lao động và phân phối của hợp tác xã cho phù hợp với cơ chế thị trường.

Từ thực tiễn chuyển đổi HTX kiểu cũ (trước khi có luật HTX, năm 1996)

sang HTX kiểu mới, trong quá trình hoạt động và phát triển của HTXTM đang

đặt ra những vấn đề vướng mắc cần tháo gỡ. Hầu hết các HTX không chỉ kinh doanh các lĩnh vực đã đang ký theo điều lệ mẫu mà còn mở rộng sang các lĩnh vực khác, ví dụ các HTXNN, tiểu thủ công nghiệp đều kinh doanh thương mại . Mặt khác xuất hiện xu hướng liên doanh liên kết các loại hình HTX. Thực tiễn cũng đang đặt ra nhiều vấn đề mà luật HTX cần phải sửa đổi và bổ sung. Trước

đây, do quan niệm tách sản xuất khỏi kinh doanh thương mại nên có 2 HTX : sản xuất và mua bán. Ngày nay hoạt động của HTXTM bao hàm cả các dịch vụ sản xuất và tiêu dùng, kinh doanh cả hàng hoá và dịch vụ. Vì vậy, cần phải định hướng hoạt động cho HTXTM rộng và đầy đủ hơn để chúng có thể phát triển.

Sau khi luật HTX được ban hành năm 1996 và nghị quyết TW 5 về “tiếp tục đổi mới, phát triển và nâng cao hiệu quả kinh tế tập thể, nhiều chính sách của nhà nước đã ra đời nhằm củng cố và phát triển HTX. Nhưng đến nay kinh tế HTX vẫn chưa có sự phát triển đáng kể, nhất là ở nông thôn, đặc biệt là HTXTM. Vì vậy cần tiếp tục nghiên cứu để tìm ra các giải pháp có tính đột phá nhằm phát triển HTXTM, trước hết là các giải pháp về tổ chức quản lý HTXTM, các biện pháp hỗ trợ của nhà nước cho sự phát triển của chúng.

Trước những yêu cầu nêu trên, việc nghiên cứu đề tài: "Một số giải pháp hoàn thiện tổ chức và phát triển hợp tác x∙ thương mại ở nông thôn nước ta hiện nay” là cần thiết, đáp ứng những đòi hỏi cấp bách của thực tiễn quản lý thương mại ở Việt Nam, trong điều kiện nền kinh tế thị trường định hướng XHCN và trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế, góp phần hỗ trợ nâng cao hiệu quả kinh doanh và nhờ vậy, nâng cao đời sống của nông dân, thực hiện mục tiêu công nghiệp hoá, hiện đại hóa nông nghiệp và nông thôn trong thời gian tới, góp phần triển khai "chương trình hành động của chính phủ thực hiện Nghị quyết Hội nghị lần thứ 5 Ban chấp hành TW Đảng khoá IX."

Sau 6 tháng triển khai nghiên cứu đề tài (từ tháng5/2003) trước yêu cầu

đòi hỏi bức bách của thực tiễn, tháng 11/2003 luật HTX đã được Quốc hội nước ta thông qua (trên cơ sở chỉnh lý và bổ xung luật HTX năm 1996). Như vây, việc triển khai nghiên cứu đề tài được đặt trong điều kiện mới, đáp ứng những yêu cầu của luật HTX năm 2003.

2

thôn.

* Mục tiêu nghiên cứu của đề tài :

- Làm rõ một số vấn đề lý luận về tổ chức và phát triển HTXTM ở nông

- Đánh giá hiện trạng tổ chức và tác động của khung khổ pháp lý đến sự

phát triển HTXTM ở nông thôn nước ta thời gian qua .

- Đề xuất một số giải pháp về tổ chức và phát triển HTXTM ở nông thôn nước ta trong thời gian tới.

* Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của đề tài:

- Đối tượng nghiên cứu của đề tài là tổ chức quá trình hình thành và phát triển HTXTM ở nông thôn (vĩ mô ) và mô hình tổ chức quản lý hoạt động của các HTXTM ở nông thôn (vi mô ) .

- Phạm vi nghiên cứu:

+ Các HTXTM (thành lập theo điều lệ mẫu HTXTM ) ở nông thôn và các hoạt động kinh doanh thương mại (bao gồm cả dịch vụ thương mại) của các loại hình HTX khác ở nông thôn (chủ yếu là HTXNN vì nó chiếm tỷ lệ lớn trong tổng số các HTX)

+ Nội dung nghiên cứu tập trung vào mô hình tổ chức quản lý, cơ chế huy

động vốn, góp vốn, sử dụng lao động, phân phối của HTXTM và các giải pháp chủ yếu từ phía Nhà nước nhằm phát triển các HTXTM ở nông thôn.

+ Địa bàn nghiên cứu: Tập trung nghiên cứu chọn mẫu địa bàn nông thôn

(đồng bằng và miền núi) của một số tỉnh đại diện miền Bắc và miền Nam

+ Thời gian nghiên cứu: Phân tích thực trạng từ năm l997 đến nay. Các

đề xuất về giải pháp phát triển cho trước mắt và đến năm 2010

* Phương pháp nghiên cứu:

Đề tài sử dụng các phương pháp nghiên cứu sau: 1. Khảo sát điển hình; 2. Sử dụng chuyên gia; 3. Tổng hợp và phân tích

* Nội dung nghiên cứu của đề tài được trình bày trong 3 chương:

- Chương 1: Một số vấn đề lý luận cơ bản về tổ chức và phát triển hợp tác xã thương mại ở nông thôn

- Chương II : Thực trạng tổ chức và phát triển HTXTM ở nông thôn Việt

Nam từ 1997 đến nay.

- Chương III: Một số giải pháp hoàn thiện tổ chức và phát triển HTXTM

ở nông thôn nước ta.

Kết luận

Kinh tế hợp tác nói chung, HTXTM nói riêng là sản phẩm tất yếu của sản xuất hàng hoá. Nông nghiệp nước ta cơ bản đã chuyển sang kinh tế hàng hoá. Sự cạnh tranh gay gắt trên thị trường yêu cầu những người lao động riêng lẻ phải liên kết, hợp tác với nhau để tồn tại và phát triển.

Với sự cố gắng, nỗ lực của ban chủ nhiệm, đề tài “Một số giải pháp hoàn thiện tổ chức và phát triển HTX thương mại ở nông thôn nước ta” đã được hoàn thành.

1. Đề tài đã làm rõ một số vấn đề lý luận về tổ chức và phát triển hợp tác xã thương mại ở nông thôn như: Sự tồn tại tất yếu khách quan của HTXTM; Những nhân tố ảnh hưởng đến sự hình thành và phát triển của HTXTM; Nội dung tổ chức và phát triển HTXTM ở nông thôn; Quan điểm của Đảng và Nhà nước về phát triển HTXTM…

2. . Đề tài đã đánh giá thực trạng tổ chức và tác động của khung khổ pháp lý

đến sự phát triển của HTX thương mại ở nông thôn trong thời gian vừa qua; Đánh giá quá trình chuyển đổi và thành lập mới HTXTM (sau khi có Luật Hợp tác xã

1996) …

HTXTM vẫn tiếp tục khẳng định vị trí vai trò của nó trong nền kinh tế quốc dân. Trên địa bàn nông thôn hiện nay, các HTX đã hỗ trợ đắc lực cho sự phát triển kinh tế hộ gia đình ở hai lĩnh vực sản xuất-dịch vụ và kinh doanh thương mại. Tuy nhiên trước yêu cầu của thực tiễn, sự phát triển của các HTXTM ở nông thôn còn gặp nhiều khó khăn, yếu kém cần phải tháo gỡ, khắc phục.

3. Đề tài đã đưa ra được hệ thống giải pháp về tổ chức và phát triển HTX TM ở nông thôn nước ta trong thời gian tới như: Hoàn thiện mô hình tổ chức HTXTM; hoàn thiện nội dung, phương thức hoạt động của các HTXTM; hoàn thiện mô hình pháp lý; hoàn thiện chính sách và biện pháp hỗ trợ của Nhà nước nhằm phát triển HTXTM ở nông thôn, trong điều kiện triển khai thực hiện Luật HTX năm 2003.

Cùng với Nghị quyết về “đẩy nhanh công nghiệp hoá, hiện đại hoá nông nghiệp nông thôn giai đoạn 2001-2010”; Nghị quyết “Tiếp tục đổi mới, phát triển và nâng cao hiệu quả kinh tế tập thể” do Hội nghị trung ương 5 khoá IX thông qua thể hiện sự quan tâm sâu sắc của Đảng ta đến sự phát triển toàn diện nông nghiệp, nông thôn. Với sự phối hợp của các bộ ngành, Liên minh các hợp tác xã thực hiện tốt cương lĩnh hành động của chính phủ về thực hiện Nghị quyết hội nghị lần thứ 5 BCH trung ương Đảng khoá IX và thực hiện tốt Luật HTX năm2003 chúng ta sẽ đưa nông thôn Việt Nam tiến nhanh theo con đường xã hội chủ nghĩa.