Mâu thuẫn là hiện tượng có trong tất cả các lĩnh vực: Tự nhiên, xã hội, và tư duy của con người. Trong hoạt động kinh tế mâu thuẫn cũng mang tính phổ biến, chẳng hạn cung - cầu, tích lũy tiêu dùng, tính kế hoạch hoá của từng xí nghiệp, công ty…

Mâu thuẫn chẳng những là hiện tượng khách quan, mà còn là hiện tượng phổ biến. Nó tồn tại khách quan trong mọi sự vật hiện tượng của giới tự nhiên, trong đời sống xã hội và trong tư duy của con người. Mâu thuẫn không chỉ tồn tại phổ biến ở mọi sự vật hiện tượng mà còn tồn tại phổ biến trong suốt quá trình phát triển của chúng. Không có một sự vật, hiện tượng nào không có mâu thuẫn và không có một giai đoạn nào trong sự phát triển của mỗi sự vật, hiện tượng lại không có mâu thuẫn. Mâu thuẫn này mất đi, mâu thuẫn khác lại được hình thành.

Trong sự nghiệp đổi mới đất nước do Đảng khởi xướng và lãnh đạo đã giành được những thắng lợi bước đầu mang tính quyết định, quan trọng trong việc chuyển nền kinh tế từ cơ chế tập trung quan liêu bao cấp sang cơ chế thị trường có sự quản lý của nhà nước theo định hướng xã hội chủ nghĩa. Những chuyển biến đó đã đạt được nhiều thành công to lớn. Nhưng trong thành công đó luôn luôn tồn tại những mâu thuẫn làm kìm hãm sự phát triển của công cuộc đổi mới. Nó đòi hỏi phải được giải quyết và những vấn đề ấy nếu được giải quyết sẽ thúc đẩy cho sự phát triển của nền kinh tế.

Mâu thuẫn là một hiện tượng khách quan phổ biến hình thành từ những cấu trúc và thuộc tính bên trong vốn có tự thân của tất cả các sự vật, hiện tượng trong bản thân thế giới khách quan. Do đó trong hoạt động thực tiễn phân tích từng mặt độc lập tạo thành mâu thuẫn cụ thể để nhận thức được bản chất khuynh hướng vận động, phát triển của sự vật hiện tượng .

Thừa nhận tính khách quan của mâu thuẫn để từ đó phân tích và nắm được bản chất, khuynh hướng vận động và phát triển của sự vật hiện tượng chính là phương pháp để chúng ta giải quyết các mâu thuẫn nảy sinh trong thời kì kinh tế thị trường hện nay. Hơn nữa, ta cũng cần phải xác định được đâu là mâu thuẫn cơ bản, đâu là mâu thuẫn không cơ bản. Những mâu thuẫn cơ bản cần được ưu tiên giải quyết trước. Một khi mâu thuẫn cơ bản đã được giải quyết, những mâu thuẫn không cơ bản từ đó cũng dần dần được giải quyết.

Cần nắm vững nguyên tắc để giải quyết mâu thuẫn. Đó là sự đấu tranh giữa hai mặt đối lập diễn ra theo quy luật phá vỡ cái cũ để thiết lập cái mới tiến bộ hơn. Bất kì mâu thuẫn nào, bất kì giai đoạn nào của mâu thuẫn, mâu thuẫn chỉ được giải quyết bằng đấu tranh giữa các mặt đối lập, chứ không phải bằng con đường điều hoà giữa chúng. Vì vậy, trong đời sống xã hội, mọi hành vi đấu tranh cần được coi là chân chính khi nó thúc đẩy sự phát triển .

Trong thời kỳ chuyển nền kinh tế ở Việt Nam từ kế hoạch hoá tập trung quan liêu bao cấp chuyển sang kinh tế thị trường có sự quản lý của nhà nước theo hướng XHCN, chủ chương lãnh đạo của Đảng là rất đúng đắn . Tuy nhiên trong thực hiện còn nhiều thiếu sót và mâu thuẫn giữa các vấn đề nảy sinh. Nhưng những mâu thuẫn đòi hỏi chúng ta giải quyết như thế nào đề nền kinh tế mới phát triển theo đúng nghĩa đổi mới của nó.

Tiểu luận này bao gồm hai phần chính:

I. Lí luận chung

II. Mâu thuẫn biện chứng trong quá trình xây dựng nền kinh tế định hướng XHCN