ĐỂN, CHÙA, ĐÌNH LÀNG Ở HUYỆN ĐỒNG HỶ

TỈNH THÁI NGUYÊN TRưỚC NĂM 1945

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC LỊCH SỬ

Chuyên ngành: Lịch sử Việt Nam

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC LỊCH SỬ

MỤC LỤC

Trang

Trang phụ bìa

Lời cảm ơn

Lời cam đoan

Mục lục i

Danh mục bảng iii

MỞ ĐẦU . 1

Chương 1. KHÁI QUÁT VỀ HUYỆN ĐỒNG HỶ TỈNH THÁI

NGUYÊN TRưỚC NĂM 1945 . 7

1.1. Vị trí địa lý và điều kiện tự nhiên . 7

1.2. Các thành phần dân tộc . 9

1.2.1. Dân tộc kinh . 10

1.2.2. Dân tộc Tày, Nùng . 10

1.2.3. Dân tộc Sán Dìu . 11

1.2.4. Dân tộc Sán Chay . 11

1.2.5. Dân tộc Dao 11

1.3. Khái quát về lịch sử hành chính 12

1.4.1. Về kinh tế . 13

1.4.2. Tình hình văn hóa xã hội 15

TIỂU KẾT 21

Chương 2. ĐỀN, CHÙA, ĐÌNH LÀNG Ở HUYỆN ĐỒNG HỶ, TỈNH

THÁI NGUYÊN TRưỚC NĂM 1945 23

2.1. Hệ thống đền, chùa, đình làng ở Đồng Hỷ . 23

2.1.1. Số lượng và sự phân bố 23

2.1.2. Niên đại của đền, chùa, đình làng 30

2.1.3. Các vị Thần, Phật được thờ cúng trong đền, chùa, đình làng

huyện Đồng Hỷ 33

2.2. Cảnh quan địa lý và kiến trúc, điêu khắc của đền,chùa,đình làng 39

2.2.1. Cảnh quan địa lý 39

2.2.2. Kiến trúc . 40

2.2.3. Điêu khắc . 47

2.3. Thần sự, Phật sự 49

2.4. Khảo tả một số ngôi đền, chùa, đình làng tiêu biểu ở huyện Đồng Hỷ 52

2.4.1. Đền Gốc Sấu (Kim Sơn Từ) . 52

2.4.2. Chùa Hang 54

TIỂU KẾT. . 65

Chương 3. GIÁ TRỊ LỊCH SỬ,VĂN HOÁ, XÃ HỘI CỦA ĐỀN, CHÙA,

ĐÌNH LÀNG Ở HUYỆN ĐỒNG HỶ, TỈNH THÁI NGUYÊN . 67

3.1. Giá trị kiến trúc . 67

3.2. Giá trị văn hóa tâm linh . 70

3.3. Đình, chùa là nơi lưu giữ nhiều hoài niệm lịch sử 72

3.4. Giá trị du lịch, gắn kết khối cộng đồng xã hội 74

TIỂU KẾT. . 77

KẾT LUẬN . 79

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 82

PHỤ LỤC 86

DANH MỤC BẢNG

Trang

Bảng 1.1. Các thành phần dân tộc của huyện Đồng Hỷ năm 2006 . 12

Bảng 2.1. Hệ thống đền và sự phân bố 27

Bảng 2.2. Số lượng và sự phân bố của đình làng ở huyện Đồng Hỷ 28

Bảng 2.3. Hệ thống chùa ở huyện Đồng Hỷ 30

Bảng 2.4. Hệ thống đình làng và các vị thần được thờ cúng ở huyện Đồng Hỷ 37

Bảng 2.5. Hệ thống đền ở huyện Đồng Hỷ và các vị thần được thờ cúng 38

MỞ ĐẦU

1. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI

Đất nước ta có một nền văn hóa đa dạng phong phú, nó như một bức

tranh sống động bởi sự hòa quện nhiều màu sắc mà ở đó đền, chùa, đình làng

ở nông thôn là một gam màu chủ đạo để làm nên bức tranh đó. Ai xa xứ về

quê tới đầu làng những ngôi đền, chùa, đình làng rêu phong văng vẳng

chuông ngân đã tạo nên sự hối thúc mãnh liệt, đầy sức sống cho mỗi con

người, để ai đi xa cũng mong sớm có ngày trở lại.

Người xưa có câu "Dĩ nông vi bản" là một nước nông nghiệp chính vì

thế hệ thống đền, chùa, đình làng luôn gắn bó mật thiết với đời sống tinh thần

của mỗi người dân nông thôn. Nó không chỉ có vị trí đặc biệt trong văn hóa

làng mà còn có tác động sâu sắc, toàn diện đến xã hội cổ truyền. Đền, chùa,

đình làng của người Việt không chỉ là không gian tôn giáo, nơi phục vụ các

hoạt động thờ cúng, tâm linh, thể hiện lòng hiếu mộ của con người, là nơi sinh

hoạt cộng đồng, in dấu những hương ước, lệ làng, những thiết chế lâu đời. Vì

thế, đã từ lâu chủ đề này đã được các nhà khoa học xã hội đặc biệt quan tâm

nghiên cứu, đặc biệt là ở vùng đồng bằng Bắc Bộ chủ đề này đã khá quen

thuộc, và đã có nhiều công trình nghiên cứu thành công.

Tuy nhiên, tìm hiểu về một địa bàn cụ thể như huyện Đồng Hỷ, tỉnh

Thái Nguyên trước năm 1945 từ tước đến nay chưa được thực hiện bởi sự

khan hiếm các nguồn tư liệu và đi lại khó khăn.

Bởi vậy tác giả chọn đề tài: “Đền, chùa, đình làng ở huyện Đồng Hỷ

tỉnh Thái Nguyên trước năm 1945”, làm luận văn thạc sỹ với hy vọng nghiên

cứu một cách hệ thống về hệ thống đền, chùa, đình làng ở địa phương. Qua đó

làm rõ được những giá trị văn hoá, lịch sử tích cực để giáo dục thế hệ trẻ

Đồng Hỷ biết trân trọng văn hoá truyền thống ngay trên mảnh đất quê hương.

2. LỊCH SỬ NGHIÊN CỨU VẤN ĐỀ

Hình ảnh các ngôi đền, chùa, đình làng đã rất đỗi quen thuộc ở làng quê

Việt Nam. Là một trong những biểu tượng của làng xã Việt Nam truyền thống.

Chùa gắn liền với một cơ sở lý luận, là nơi thờ tự của đạo Phật. Một tôn

giáo gắn bó với nhân dân ta từ lâu đời, nó có sự ảnh hưởng đáng kể đến đời

sống tinh thần.

Đình làng là nơi thờ cúng thành hoàng - người có công khai phá lập làng

và đình làng đôi khi cũng là nơi thể hiện quyền uy của giai cấp trên ở địa

phương thông qua hương ước, lệ làng. Nhưng quan trọng hơn đình làng thường

xuyên là nơi tổ chức lễ hội, nơi giao lưu văn hóa của người dân thôn xã.

Đền là nơi thờ tự các bậc quân vương thánh hiền qua các thời kỳ lịch sử

với công lao to lớn làm cho quốc thịnh dân an, được nhân dân tôn kính.

Vì thế đã từ lâu: Đền, chùa, đình làng đã trở thành đối tượng nghiên

cứu dưới nhiều góc độ văn hóa dân gian, kiến trúc, điêu khắc, tôn giáo, khảo

cổ học, dân tộc học, lịch sử học, .

+ "Lệ làng, phép nước", nhà xuất bản Quốc gia 1985, của Bùi Xuân

Đình, hệ thống khá chân thực về lệ làng và phép nước, cũng như mối quan hệ

giữa 2 phạm trù này, đâu là mặt tích cực cũng như hạn chế của lệ làng.

+ "Hương ước lệ làng", nhà xuất bản chính trị Quốc gia 1998, của luật

gia Lê Đức Tiết chủ yếu phản ánh những giá trị tích cực gắn liền với biến cố

thăng trầm về kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội, .

+ "Một số vấn đề làng xã Việt Nam", nhà xuất bản Quốc gia 2009,

của Nguyễn Quang Ngọc khái quát lại một cách phong phú về làng xã Việt

Nam cổ truyền với nếp sống linh hoạt cả về vật chất lẫn tinh th ần từ đó

giúp ta có cái nhìn toàn cảnh về những nét biểu trưng của văn hóa làng xã

Việt Nam xưa và nay.

+ "Chùa Việt" (Trần Lâm Biên), xuất bản 1996, đã khái quát về những

chuyển biến của chùa Việt, phân tích văn hóa, hướng bố cục chung và khảo tả

về hệ thống tượng thờ trong chùa.

+ "Chùa Việt Nam" (Hà Văn Tấn) khảo tả khá đầy đủ toàn cảnh chùa

Việt Nam.

+ " Đình chùa lăng tẩm nổi tiếng ở Việt Nam" (Nguyễn Mạnh Thường"

xuất bản 1999, giới thiệu các công trình kiến trúc cổ được xếp hạng cấp quốc

gia trên phạm vi cả nước.

Bên cạnh đó các tài liệu bổ xung như các cuốn dư địa chí hoặc từ điển:

"Từ điển di tích văn hóa Việt Nam" (Ngô Đức Thọ chủ biên - xuất bản 2003)

cuốn "Địa chỉ tôn giáo - lễ hội Việt Nam" (Mai Thanh Hải xuất bản năm

2004); "Thái Nguyên đất và người" (Sở văn hóa thông tin xuất bản 2003).

Ngoài ra còn có một số công trình nghiên cứu khoa học về địa bàn

huyện Đồng Hỷ nói riêng và về Thái Nguyên nói chung như:

+ “ Tình hình ruộng đất và kinh tế nông nghiệp huyện Đồng Hỷ (Thái

Nguyên) nửa đầu thế kỷ XIX” (Mai Thị Hồng Vĩnh – Khoá luận tốt nghiệp

năm 2009).

+ “Tiềm năng du lịch Thái Nguyên nhìn từ góc độ lịch sử, văn hoá” (Tạ

Thị Kim Niên – Luận văn thạc sỹ năm 2009).

+ “Tìm hiểu hệ thống đền, chùa, đình làng ở huyện Phú Lương tỉnh

Thái Nguyên trước năm 1945” (Đinh Thị Thắm – Luận văn thạc sỹ năm

2005).

+ “Hệ thống chùa huyện Phú Bình tỉnh Thái Nguyên”, (Đỗ Hằng Nga -

Luận văn thạc sỹ năm 2010).

Các tác phẩm trên đã khai thác dưới nhiều góc độ về ruộng đất, văn hoá

dân tộc. Tuy nhiên tìm hiểu hệ thống về “Đền, chùa, đình làng ở huyện Đồng

Hỷ tỉnh Thái Nguyên” thì vẫn chưa có công trình nào nghiên cứu một cách hệ

thống. Song kết quả nghiên cứu của các nhà khoa học đi trước là những ý

kiến gợi mở để tác giả hoàn thành công trình nghiên cứu của mình.

3. ĐỐI TưỢNG, PHẠM VI, MỤC ĐÍCH VÀ NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU

3.1. Đối tượng nghiên cứu

Đối tượng nghiên cứu của đề tài luận văn là hệ thống đền, chùa, đình

làng của Đồng Hỷ tỉnh Thái Nguyên trước cách mạng tháng 8/1945.

Về khía cạnh: niên đại các di tích, các vị thần, phật thành hoàng, các vị

quan tướng vua chúa qua các thời đại các câu chuyện truyền thuyết, những

điển tích, sắc phong . Cũng như nghệ thuật kiến trúc điêu khắc hội họa. Từ

đó thấy được mối quan hệ giữa đền, chùa, đình làng và vai trò của nó đối với

đời sống tinh thần của cư dân Đồng Hỷ - Thái Nguyên.

3.2. Phạm vi nghiên cứu

Phạm vi nghiên cứu gồm các di sản hiện hữu, còn dấu ấn trong nhân

dân hoặc những công trình đang được tôn tạo trên địa bàn.

3.3. Mục đích

Tôi mong muốn rằng qua đề tài luận văn này sẽ phản ánh được một

cách khái quát về hệ thống đền, chùa, đình làng Ở Đồng Hỷ - Thái Nguyên

trước 1945 .

Từ đó tôi và cư dân trên địa bàn sẽ có sự hiểu biết đầy đủ hơn về những

nét văn hóa truyền thống tết đẹp của làng xã Việt Nam xưa và nay. Qua đó

cũng cung cấp thêm cho giáo viên và học sinh những nhận thức sâu sắc hơn

về văn hóa làng để phục vụ thiết thực cho công tác dạy và học từ đó nhân dân

có được sự nhận thức đúng đắn khách quan, tết đẹp về tín ngưỡng và tôn giáo

trên quan điểm chủ trương của Đảng và Nhà nước.

3.4. Nhiệm vụ nghiên cứu

- Khái quát điều kiện tự nhiên, tình hình kinh tế - văn hóa - xã hội của

huyện Đồng Hỷ.

- Tìm hiểu đền, chùa, đình làng huyện Đồng Hỷ.

- Tình hiểu về mối quan hệ, sự tương đồng và khác biệt giữa đền, chùa,

đình làng và vai trò của nó đối với đời sống cư dân.

4. NGUỒN Tư LIỆU

- Bao gồm một số sử sách và địa chí được viết dưới các triều đại

phong kiến : "Đại nam nhất thống chí"; "Đồng khánh địa chí"; . các sách

chuyên khảo về chùa, đình, đền ở Việt Nam nói chung và Thái Nguyên

nói riêng.

5. PHưƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

Kết hợp các phương pháp: lôgic - lịch sử, giám định miêu tả, thống kê,

tổng hợp, hệ thống hóa, phân loại, đối sách, điều tra xã hội học, dân tộc học, .

6. ĐÓNG GÓP CỦA LUẬN VĂN

Qua đề tài luận văn này tôi mong muốn được đóng góp những cố gắng

hiểu biết còn hạn chế của mình vào việc khơi dậy và phát huy những giá trị

văn hóa tốt đẹp của địa phương. Từ đó khơi dậy lòng tự hào đối với quê

hương đất nước và góp thêm phần cơ sở để xây dựng Đồng Hỷ ngày càng

giàu đẹp mà vẫn giữ vững và phát huy được những giá trị văn hóa của quê

hương truyền thống cách mạng.

7. CẤU TRÚC LUẬN VĂN

Ngoài phần mở đầu, phần kết luận, phần nội dung được chia

thành 3 chương:

Chương 1: Khái quát về huyện Đồng Hỷ, tỉnh Thái Nguyên

Chương 2: Đền, chùa, đình làng huyện Đồng Hỷ trước năm 1945

Chuơng 3: Giá trị lịch sử,văn hoá, xã hội của đền, chùa,đình làng ở

huyện Đồng Hỷ, tỉnh Thái Nguyên.

Ngoài ra, trong luận văn còn có phần: Tài liệu tham khảo, Phụ lục và

Mục lục