ĐẠO GIÁO VÀ VĂN HOÁ VIỆT NAM

Đạo giáo được hình thành trong phát triển nông dân khởi nghĩa vùng Nam Trung Hoa vào thế kỷ II sau công nguyên, cơ sở lý luận của nó là Đạo gia, đó là triết thuyết do Lão Tử và Trang Tử đề xướng và hoàn thiện. Bởi vậy còn gọi là học thuyết Lão - Trang.

Công lao của Lão Tử chính là đã học thuyết hoá những tư tưởng triết lý của truyền thống văn hoá nông nghiêp phương Nam. Đạo của Lão Tử là một khái niệm trừu tượng chỉ cái tự nhiên, cái có sẵn một cách tự nhiên “người bắt chước đất, đất bắt chước trời, trời bắt chước Đạo, Đạo bắt chước tự nhiên”. Nó là nguồn gốc của vạn vật. Đức là biểu hiện cụ thể của Đạo trong từng sự vật. Đạo sinh ra vạn vật, nhưng làm cho vật nào thành ra vật ấy là tồn tại được trong vũ trụ là do Đức. Sự sinh hoá từ Đạo ra Đức, từ Đức trở về ở Lão Tử thấm nhuần sâu sắc tinh thần biện chứng âm dương của triết lý nông nghiêp. Được chi phối bởi luật quân bình âm dương, vạn vật tồn tại theo lẽ tự nhiên một cách hợp lý, công bằng, chu đáo và do vậy mà màu nhiệm. Từ đây, Lão tử suy ra triết lý sống tối ưu là muốn làm việc gì, phải đi từ điểm đối lập, phải vô vi (không làm). Vô vi không có nghĩa là hoàn toàn không làm gì, mà là hoà nhập với tự nhiên đừng làm gì thái quá. Vì làm gì thái quá thì theo luật âm đương “vật cực tác phẩm” kết quả thu được còn tệ hại hơn là hoàn toàn không làm gì.

Mãi đến Trang Tử (khoảng 369 - 286 TCN) học thuyết của Lão Tử mới lại được người đời chú ý. Trong lĩnh vực nhận thức và lĩnh vực xã hội, Trang Tử đã phát triển tư tưởng biện chứng của Lão Tử. Nhưng điều quan trọng là ông đã đề xuất biện pháp đẩy phép vô vi với chủ trương sống hoà mình với tự nhiên của Lão Tử tới mức cực đoan thành chủ yếu thoát thế tục, trở về xã hội nguyên thuỷ “núi không đường đi, đầm không cầu thuyền, muôn vật chung sống, làng xóm liên tiếp cùng ở với cầm thú”.

Trong hoàn cảnh loạn li cuối thời Đông Hán (thế kỷ II) tư tưởng của Lão Tử cộng với chất duy tâm mà Trang Tử đưa vào đã trở thành cơ sở cho việc thần bí hoá đạo gia thành đạo giáo. Đạo giáo trong những thế kỷ sau đã tạo thêm nhiều kinh sách, đoàn hội, nghi lễ và pháp thuật mới nhưng vai trò cơ bản của đạo giáo trong lịch sử Trung Hoa vẫn dựa vào triết học của Đạo học và các nghi lễ, các thần tiện, đạo sĩ và công cuộc tìm kiếm sự trường sinh bất tử.