LUẬN ÁN TIẾN SỸ

I. TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI

Ngành dược phẩm Việt Nam là một trong số các ngành có vị trí quan trọng trong nền kinh tế quốc dân và đời sống xã hội. Mặc dù có thị trường khá rộng nhưng dược phẩm là một trong số những ngành có mức độ cạnh tranh gay gắt, nhất là với các hãng dược phẩm nước ngoài. Ngành dược phẩm Việt Nam hiện nay đang ở mức độ phát triển tương đối thấp so với các nước trong khu vực và trên thế giới. Mặc dù Nhà nước ta có chủ trương bảo hộ hợp lý cho ngành dược phẩm Việt Nam, quá trình hội nhập AFTA và WTO đòi hỏi ngành dược phẩm phải có những đầu tư và phát triển mạnh mẽ để nâng cao năng lực cạnh tranh đối với các hãng dược phẩm nước ngoài. Khả năng cạnh tranh của các sản phẩm dược phụ thuộc vào rất nhiều yếu tố như giá cả, chất lượng, đặc tính của dược phẩm và các biện pháp marketing, các kênh phân phối trung gian. Chính vì vậy thông tin về chi phí trong các doanh nghiệp sản xuất dược phẩm đóng vai trò vô cùng quan trọng trong việc giúp các nhà quản trị kiểm soát chi phí để vừa có thể đưa ra các sản phẩm với giá rẻ, vừa có ngân sách để đầu tư cho hoạt động nghiên cứu để phát triển sản phẩm mới, đa dạng hoá cơ cấu sản phẩm sản xuất, lựa chọn các biện pháp marketing, từ đó tạo ra nhiều lợi nhuận.

Đóng vai trò quan trọng trong việc cung cấp thông tin về chi phí trong các doanh nghiệp chính là hệ thống kế toán chi phí. Kế toán chi phí luôn luôn tồn tại trong mỗi tổ chức, tuy nhiên tác dụng cung cấp thông tin cho các đối tượng khác nhau sẽ khác nhau, tuỳ thuộc vào việc xây dựng và khai thác hệ thống kế toán chi phí đó. Các doanh nghiệp ở các nước phát triển trên thế giới đã xây dựng hệ thống kế toán quản trị chi phí hiện đại, cung cấp thông tin hữu ích cho cho các nhà quản trị nội bộ để trợ giúp họ trong việc lập kế hoạch, tổ chức thực hiện kế hoạch và kiểm tra, đánh giá việc thực hiện kế hoạch.

Tuy nhiên, hệ thống kế toán chi phí trong các doanh nghiệp sản xuất dược phẩm Việt Nam hiện nay mới chỉ tập trung vào kế toán tài chính (để lập các báo cáo tài chính là chủ yếu). Hệ thống kế toán chi phí hướng vào việc cung cấp thông tin phục vụ cho việc lập kế hoạch, kiểm soát và đánh giá việc lập kế hoạch trong nội bộ doanh nghiệp còn rất hạn chế. Hệ thống kế toán chi phí hiện nay không thể cung cấp các thông tin phù hợp, kịp thời và tin cậy cho việc ra các quyết định kinh doanh của các nhà quản trị doanh nghiệp. Với hệ thống kế toán chi phí này các doanh nghiệp sản xuất dược phẩm Việt Nam sẽ khó có thể đứng vững trong môi trường cạnh tranh khu vực và thế giới khi chúng ta phải thực thi các cam kết gia nhập AFTA và WTO.

Điều đó cho thấy ngành sản xuất dược phẩm Việt Nam đang là một trong số các ngành cần khẩn trương xây dựng hệ thống kế toán quản trị chi phí để phục vụ cho việc quản lý các hoạt động kinh doanh của mình. Chính vì lý do đó, luận án chọn nghiên cứu đề tài xây dựng mô hình kế toán quản trị chi phí cho các doanh nghiệp sản xuất dược phẩm Việt Nam.

2. TỔNG QUAN

Các vấn đề về kế toán quản trị, trong đó có kế toán quản trị chi phí được các tác giả Việt Nam bắt đầu nghiên cứu từ đầu những năm 1990. Tác giả Nguyễn Việt (năm 1995) trong luận án “Vấn đề hoàn thiện kế toán Việt Nam” đã trình bày phương hướng và giải pháp xây dựng hệ thống kế toán tài chính và kế toán quản trị trong các doanh nghiệp Việt Nam, tuy nhiên những đề xuất về kế toán quản trị trong công trình này là những đề xuất mang tính cơ bản nhất của hệ thống kế toán quản trị, trong bối cảnh kế toán quản trị bắt đầu được nghiên cứu tại Việt Nam. Tác giả Phạm Văn Dược (năm 1997) đã nghiên cứu về “phương hướng xây dựng nội dung và tổ chức vận dụng kế toán quản trị vào các doanh nghiệp Việt Nam”. Trong công trình này, tác giả đã có những nghiên cứu cụ thể và đề xuất các biện pháp ứng dụng kế toán quản trị vào thực tiễn trong các doanh nghiệp Việt Nam, tuy nhiên những nghiên cứu này còn mang tính chất chung cho tất cả các loại hình doanh nghiệp, trong khi tính linh hoạt của kế toán quản trị lại rất cao, phụ thuộc vào đặc điểm hoạt động kinh doanh của từng ngành. Từ đầu những năm 2000, đã có nhiều nghiên cứu về một số vấn đề cụ thể của kế toán quản trị, hoặc nghiên cứu kế toán quản trị áp dụng riêng cho các doanh nghiệp kinh doanh dịch vụ và doanh nghiệp sản xuất. Tác giả Phạm Quang (năm 2002) nghiên cứu về “phương hướng xây dựng hệ thống báo cáo kế toán quản trị và tổ chức vận dụng vào các doanh nghiệp Việt Nam”, tác giả Trần Văn Dung (năm 2002) nghiên cứu về “Tổ chức kế toán quản trị và giá thành trong doanh nghiệp sản xuất ở Việt Nam”, tác giả Lê Đức Toàn (năm 2002) nghiên cứu về “kế toán quản trị và phân tích chi phí sản xuất trong ngành sản xuất công nghiệp ở Việt Nam”, tác giả Giang Thị Xuyến (năm 2002) nghiên cứu về “tổ chức kế toán quản trị và phân tích kinh doanh trong doanh nghiệp nhà nước”. Có một số công trình nghiên cứu ứng dụng kế toán quản trị trong các ngành cụ thể, như tác giả Phạm Thị Kim Vân (năm 2002) nghiên cứu về “tổ chức kế toán quản trị chi phí và kết quả kinh doanh ở các doanh nghiệp kinh doanh du lịch”, tác giả Nguyễn Văn Bảo (năm 2002) với luận án “nghiên cứu hoàn thiện cơ chế quản lý tài chính và kế toán quản trị trong doanh nghiệp nhà nước về xây dựng”, tác giả Nguyễn Thị Hằng Nga (năm 2004) nghiên cứu “hoàn thiện tổ chức kế toán quản trị trong các doanh nghiệp dầu khí Việt Nam”, tác giả Dương Thị Mai Hà Trâm (năm 2004) nghiên cứu “xây dựng hệ thống kế toán quản trị trong các doanh nghiệp Dệt Việt Nam”, tác giả Nguyễn Thanh Quí (năm 2004) nghiên cứu “xây dựng hệ thống thông tin kinh tế phục vụ quản trị doanh nghiệp kinh doanh bưu chính viễn thông”. Trong các công trình này, các tác giả đã hệ thống các nội dung cơ bản của hệ thống kế toán quản trị và đề xuất phương hướng ứng dụng kế toán quản trị vào các ngành cụ thể theo phạm vi nghiên cứu của các đề tài. Mặc dù vậy, tất cả các công trình nghiên cứu về kế toán quản trị đã công bố đều chưa nghiên cứu chuyên sâu về hệ thống kế toán quản trị chi phí áp dụng cho các doanh nghiệp sản xuất dược phẩm, trong khi ngành dược phẩm là ngành đang rất cần những thông tin kế toán quản chi phí và việc vận dụng từ những lý thuyết kế toán quản trị chi phí cơ bản vào thực tiễn hoạt động kinh doanh của từng ngành trong những hoàn cảnh kinh tế – pháp lý cụ thể không phải là đơn giản. Bên cạnh đó, các luận án đã công bố chưa đi sâu nghiên cứu về lịch sử hình thành và phát triển của kế toán quản trị trên góc độ mối quan hệ giữa nội dung của hệ thống kế toán quản trị với môi trường kinh doanh của các doanh nghiệp. Hơn nữa, mặc dù các luận án đã nghiên cứu về kinh nghiệm ứng dụng kế toán quản trị tại một số nước trên thế giới tuy nhiên chỉ ở mức độ khái quát nhất về kế toán quản trị, chưa đi sâu nghiên cứu về việc vận dụng cụ thể từng phương pháp kế toán quản trị ở từng nền kinh tế và hệ thống quản lý với các mức độ phát triển khác nhau, để từ đó rút ra những bài học kinh nhiệm trong việc xây dựng mô hình kế toán quản trị chi phí cho phù hợp với điều kiện phát triển kinh tế và hệ thống quản lý của Việt Nam.

Chính vì vậy, các vấn đề mà luận án cần tập trung nghiên cứu là xây dựng mô hình kế toán quản trị chi phí áp dụng đặc thù cho các doanh nghiệp sản xuất dược phẩm Việt Nam trên cơ sở nghiên cứu về lịch sử hình thành và phát triển của hệ thống kế toán quản trị chi phí trên thế giới gắn liền với các bối cảnh kinh tế cụ thể, kinh nghiệm vận dụng các phương pháp kế toán quản trị chi phí trong các nền kinh tế khác nhau, đặc biệt là các nền kinh tế có tính chất tương đồng với nền kinh tế Việt Nam.

3. MỤC ĐÍCH VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU

3.1. Mục đích nghiên cứu

Cùng với việc hệ thống hoá và phát triển các lý luận chung về hệ thống kế toán quản trị chi phí phục vụ hiệu quả cho quản trị nội bộ, luận án sẽ phân tích, đánh giá thực trạng hệ thống kế toán chi phí trong các doanh nghiệp sản xuất dược phẩm Việt Nam, từ đó xây dựng mô hình kế toán quản trị chi phí trong các doanh nghiệp sản xuất dược phẩm Việt Nam theo hướng hệ thống kế toán quản trị chi phí hiện đại, có thể cung cấp thông tin hữu ích cho các nhà quản trị trong việc ra các quyết định kinh doanh trong môi trường cạnh tranh khắc nghiệt.

3.2. Phạm vi nghiên cứu

Với đặc điểm hoạt động trong nền kinh tế thị trường, các doanh nghiệp sản xuất dược phẩm Việt Nam hiện nay ngoài việc tiến hành các hoạt động sản xuất và tiêu thụ dược phẩm của doanh nghiệp mình còn tiến hành kinh doanh dược phẩm của các hãng sản xuất trong và ngoài nước khác. Tuy nhiên luận án không nghiên cứu các hoạt động kinh doanh dược phẩm đó mà chỉ tập trung nghiên cứu và xây dựng mô hình kế toán quản trị chi phí cho các hoạt động sản xuất và tiêu thụ dược phẩm của chính bản thân các doanh nghiệp sản xuất dược phẩm Việt Nam.

Luận án sẽ nghiên cứu xây dựng mô hình kế toán quản trị chi phí linh hoạt phù hợp cho các doanh nghiệp sản xuất dược phẩm qui mô lớn và các doanh nghiệp sản xuất dược phẩm qui mô vừa và nhỏ.

4. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

4.1. Đối tượng nghiên cứu

Để đạt được mục tiêu nghiên cứu, luận án sẽ nghiên cứu các vấn đề về:

- Nguyên lý cơ bản về kế toán quản trị chi phí.

- Thực tế vận dụng kế toán quản trị chi phí ở một số nước trên thế giới và khả năng vận dụng kinh nghiệm của các nước này tại Việt Nam.

- Thực trạng kế toán chi phí trong các doanh nghiệp sản xuất dược phẩm Việt Nam.

- Xây dựng mô hình kế toán quản trị chi phí thích hợp và vận dụng có hiệu quả trong các doanh nghiệp sản xuất dược phẩm Việt Nam.

4.2. Phương pháp nghiên cứu

Phương pháp được sử dụng xuyên suốt trong luận án là phương pháp duy vật biện chứng kết hợp với duy vật lịch sử. Luận án trình bày, phân tích, đánh giá các vấn đề trong mối quan hệ giữa các sự vật hiện tượng và tính lịch sử cụ thể của chúng. Bên cạnh đó, luận án sử dụng các phương pháp tổng hợp, phân loại, hệ thống hoá để khái quát những vấn đề lý luận về kế toán quản trị chi phí. Luận án cũng sử dụng phương pháp điều tra thống kê để nghiên cứu thực trạng hệ thống kế toán chi phí trong các doanh nghiệp sản xuất dược phẩm Việt Nam. Tác giả đã tiến hành nghiên cứu trực tiếp một số các doanh nghiệp sản xuất dược phẩm, bao gồm Xí nghiệp dược phẩm Trung ương 1 (đại diện cho các doanh nghiệp sản xuất dược phẩm nhà nước có qui mô lớn), công ty cổ phần dược Traphaco (đại diện cho các doanh nghiệp sản xuất đông dược qui mô lớn) và công ty cổ phần dược Nghệ An (đại diện cho các doanh nghiệp sản xuất dược phẩm qui mô vừa và nhỏ). Bên cạnh đó, trong tháng 8 và tháng 9 năm 2005, tác giả đã tiến hành gửi phiếu điều tra tới 59 doanh nghiệp sản xuất dược thuộc Hiệp hội sản xuất kinh doanh dược phẩm Việt Nam và nhận được 21 phiếu trả lời, đạt 36%. Mẫu phiếu điều tra và tóm lược kết quả điều tra được trình ở phụ lục 01. Luận án cũng đã sử dụng kết quả của các cuộc điều tra tại một số nước trên thế giới để phân tích thực tế áp dụng các mô hình kế toán quản trị chi phí trên thế giới, để từ đó đưa ra các giải pháp xây dựng mô hình kế toán quản trị chi phí cho các doanh nghiệp sản xuất dược phẩm Việt Nam.

5. NHỮNG ĐÓNG GÓP CỦA LUẬN ÁN

- Về mặt lý luận, luận án hệ thống hoá và phát triển các lý thuyết về kế toán quản trị chi phí.

- Về mặt nghiên cứu thực tiễn, luận án khái quát các mô hình kế toán quản trị chi phí được vận dụng ở một số nước trên thế giới và phân tích thực trạng hệ thống kế toán chi phí trong các doanh nghiệp sản xuất dược phẩm Việt Nam hiện nay.

- Về tính ứng dụng của mô hình lý thuyết vào thực tiễn, luận án xây dựng một mô hình kế toán quản trị chi phí phù hợp với đặc điểm hoạt động sản xuất kinh doanh trong các doanh nghiệp sản xuất dược phẩm Việt Nam.

6. BỐ CỤC CỦA LUẬN ÁN

Ngoài phần mở đầu và kết luận, luận án được kết cấu thành ba chương:

Chương 1: Cơ sở lý luận về kế toán quản trị chi phí trong quản trị doanh nghiệp

Chương 2: Thực trạng kế toán chi phí trong các doanh nghiệp sản xuất dược phẩm Việt Nam

Chương 3: Phương hướng và giải pháp xây dựng mô hình kế toán quản trị chi phí trong các doanh nghiệp sản xuất dược phẩm Việt Nam

MỞ ĐẦU 1

Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ KẾ TOÁN QUẢN TRỊ CHI PHÍ TRONG QUẢN TRỊ DOANH NGHIỆP 7

1.1 Bản chất của kế toán quản trị chi phí 7

1.2 Vai trò của kế toán quản trị chi phí trong quản trị doanh nghiệp 13

1.3 Mô hình lý thuyết cơ bản của kế toán quản trị chi phí 16

1.4 Kinh nghiệm vận dụng mô hình kế toán quản trị chi phí ở một số nước trên thế giới 52

Chương 2 THỰC TRẠNG KẾ TOÁN QUẢN TRỊ CHI PHÍ TRONG CÁC DOANH NGHIỆP SẢN XUẤT DƯỢC PHẨM VIỆT NAM 63

2.1 Những đặc trưng cơ bản của ngành dược phẩm Việt Nam 63

2.2 Thực tế hệ thống kế toán chi phí trong các doanh nghiệp sản xuất dược phẩm Việt Nam 75

2.3 Đánh giá thực trạng kế toán chi phí trong các doanh nghiệp sản xuất dược phẩm Việt Nam 105

Chương 3 PHƯƠNG HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP XÂY DỰNG MÔ HÌNH KẾ TOÁN QUẢN TRỊ CHI PHÍ TRONG CÁC DOANH NGHIỆP SẢN XUẤT DƯỢC PHẨM VIỆT NAM 112

3.1 Sự cần thiết phải xây dựng mô hình kế toán quản trị chi phí trong các doanh nghiệp sản xuất dược phẩm Việt Nam 112

3.2 Yêu cầu của việc xây dựng mô hình kế toán quản trị chi phí trong các doanh nghiệp sản xuất dược phẩm Việt Nam 117

3.3 Xây dựng mô hình kế toán quản trị chi phí trong các doanh nghiệp sản xuất dược phẩm Việt Nam 119

3.4 Điều kiện cơ bản để thực hiện mô hình kế toán quản trị chi phí trong các doanh nghiệp sản xuất dược phẩm Việt Nam 154

KẾT LUẬN 162

DANH MỤC CÔNG TRÌNH CỦA TÁC GIẢ 163

TÀI LIỆU THAM KHẢO 164

PHỤ LỤC 17