I. Lí do chọn đề tài

Nhật Bản từ lâu đã có mối quan hệ chặt chẽ với các nước trong

hiệp Hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN). Kể từ thập niên 70 thế

kỉ XX, khi Nhật Bản trở thành siêu cường kinh tế thế giới và ASEAN

hiện lên là một nhóm nước được cố kết bền vững và có những tiến

triển mới về kinh tế thì quan hệ Nhật Bản - ASEAN được tăng cường

cả về chiều rộng lẫn chiều sâu.

Đối với Nhật Bản, ASEAN luôn hiện lên là một khu vực có ý

nghĩa chiến lược quan trọng. Đây là thị trường thu nhiều lợi nhuận

kinh tế và là địa bàn phát huy vai trò chính trị của Nhật Bản.Vì thế,

trong chiến lược đối ngoại của mình, Nhật Bản đánh giá rất cao vị trí,

vai trò của ASEAN.

Đối với ASEAN, Nhật Bản là nguồn cung cấp vốn, công nghệ

hiện đại hết sức quan trọng, đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế. Xuất

phát từ nhận thức về vai trò và vị trí của nhau trong khu vực và trên

trường quốc tế, từ sự thống nhất về mục tiêu coi sự liên kết hợp tác là

yêu cầu phát triển nên việc duy trì củng cố và đẩy mạnh quan hệ Nhật

Bản - ASEAN là hết sức cần thiết.

Việt Nam là một thành viên chính thức của ASEAN, mọi diễn

biến trong quan hệ Nhật Bản - ASEAN đều tác động trực tiếp đến Việt

Nam. Vì vậy, nghiên cứu đề tài này càng có ý nghĩa quan trọng nhất là

trong bối cảnh chúng ta đang thực hiện hội nhập khu vực và quốc tế.

Với ý nghĩa khoa học và thực tiễn nêu trên, chúng tôi chọn vấn

đề “Quan hệ Nhật Bản - ASEAN (1975 - 2000)” làm đề tài cho luận

án tiến sĩ thuộc chuyên ngành lịch sử thế giới cận đại và hiện đại.

II . Lịch sử nghiên cứu vấn đề

Trên cơ sở những tài liệu tiếp xúc được chúng tôi tạm thời

chia chúng thành ba nhóm như sau:

1. Nhóm các công trình nghiên cứu chung Đây là nhóm công trình đa dạng nhất, điều này có thể tìm thấy ở

một số công trình sau đây: Vũ Dương Ninh “Một số vấn đề về sự phát

triển của các nước ASEAN”(1993), Nguyễn Duy Quý “Tiến tới một

ASEAN hòa bình, ổn định và phát triển bền vững” (2001) ., Qua các

công trình nghiên cứu nêu trên, các tác giả đã đề cập đến nhiều vấn đề

2

rộng lớn từ kinh tế đến an ninh chính trị, ngoại giao, văn hóa, cả ở tầm

vĩ mô lẫn vi mô, song những vấn đề liên quan đến quan hệ Nhật Bản -

ASEAN chưa được các nhà nghiên cứu đề cập nhiều. Những vấn đề

được đề cập thì cũng chỉ dừng lại ở giác độ khái quát, những gợi ý và

phần nhiều nghiêng về khía cạnh kinh tế.

2. Nhóm công trình có tính chất chuyên khảo

Đây là những công trình nghiên cứu tương đối tập trung vào vấn

đề quan hệ Nhật Bản - ASEAN. Có thể nêu ra một số công trình tiêu

biểu như “Quan hệ Nhật Bản - ASEAN tình hình và triển vọng”

(1989),“Kinh tế học chính trị Nhật Bản” (1993), “Quan hệ Nhật Bản -

ASEAN: Chính sách và tài trợ ODA”(1999), “Chính sách đối ngoại

của Nhật Bản thời kì sau chiến tranh lạnh”(2000), “Japan and

Southeast Asia” (2003) ., các công trình nêu trên, đã có những nghiên

cứu tương đối có hệ thống về quan hệ Nhật Bản - ASEAN trên nhiều

phương diện kinh tế, an ninh, chính trị, văn hóa xã hội. Đưa ra những

nhận xét tương đối xác đáng về sự tương tác qua lại giữa Nhật Bản và

các nước ASEAN trên nhiều lĩnh vực đã đề cập. Như công trình “Quan

hệ Nhật Bản - ASEAN: chính sách và tài trợ ODA”, các tác giả đã

trình bày một cách chi tiết chính sách và dòng chảy ODA của Nhật

Bản tới các nước ASEAN qua từng giai đoạn lịch sử, phân tích những

tác động của nó đối với các nước ASEAN và Nhật Bản; hay công trình

“Kinh tế học chính trị Nhật Bản” có một phần đề cập đến quan hệ

Nhật Bản với các nước ASEAN trên các lĩnh vực chính trị, kinh tế,

văn hóa, và sự gia tăng vai trò của Nhật Bản đối với khu vực .Tuy

nhiên, vấn đề quan hệ Nhật Bản với các nước ASEAN nhất là giai

đoạn sau năm 1975 thì các công trình đề cập vẫn còn sơ lược, chưa

làm rõ mối quan hệ vốn rất phong phú và đang diễn ra sôi động giữa

Nhật Bản với ASEAN.

Mặc dù còn có những hạn chế song từ quan điểm tiếp cận riêng

của mình, tác giả vẫn xem các công trình trình nêu trên là những tư

liệu tham khảo hết sức quý báu và bổ ích cho việc thực hiện luận án.

3. Nhóm các bài nghiên cứu

Bao gồm những bài nghiên cứu được công bố trong các hội thảo

khoa học và đăng trên các tạp chí chuyên ngành như: Nghiên cứu Lịch

sử; Nghiên cứu Đông Nam Á; Nghiên cứu Nhật Bản và Đông Bắc Á;

Nghiên cứu Quan hệ quốc tế; Tạp chí Kinh tế thế giới . Ưu điểm nổi

bật nhất của các công trình này là tập trung nghiên cứu vào nội dung

3

cụ thể của quan hệ Nhật Bản với ASEAN, lại cập nhật được những

thông tin, phản ánh kịp thời những chuyển biến mới nhất trong mối

quan hệ Nhật Bản - ASEAN.

Tóm lại, vấn đề “Quan hệ Nhật Bản - ASEAN (1975 – 2000)”

đã được nhiều nhà nghiên cứu trong và ngoài nước đề cập ở dưới

nhiều góc độ khác nhau. Cho đến nay, vấn đề này đã thu được những

thành quả đáng kể trên các lĩnh vực lịch sử, kinh tế, ngoại giao, an

ninh chính trị, văn hoá xã hội. Tuy nhiên, vẫn thiếu vắng một công

trình nghiên cứu có tính tổng hợp về vấn đề được đặt ra. Từ tình hình

trên cho thấy việc nghiên cứu “Quan hệ Nhật Bản - ASEAN (1975 -

2000)” là rất quan trọng vừa có ý nghĩa khoa học, vừa có ý nghĩa thực

tiễn nhất là đối với Việt Nam trong giai đoạn hiện nay