MỤC LỤC

Lời cảm ơn 1

1. Bối cảnh nghiên cứu. 2

1.1. Những vấn đề thực tiễn đang đặt ra ở vùng Đồng bằng sông Hồng. 2

1.2 Kinh tế hộ nông dân và vấn đề nghiên cứu hệ thống sản xuất nông nghiệp ở ĐBSH 4

2. Giới thiệu một số nét chính về báo cáo 6

3. Mục đích nghiên cứu 8

4. Giả thiết nghiên cứu 9

5. Các câu hỏi nghiên cứu 9

PHẦN II: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 11

2.1. Phương pháp tiếp cận phát triển hệ thống canh tác 11

2.1.1.Lý thuyết hệ thống 11

2.1.2. Hệ thống nông nghiệp 11

2.1.3. Hệ thống canh tác 12

2.1.4. Phát triển hệ thống canh tác 14

2.1.5. Vấn đề chuyển đổi hệ thống canh tác 16

2.1.6. Những nhân tố ảnh hưởng đến chuyển đổi hệ thống canh tác 16

2.2.Kinh tế hộ nông dân 17

2.2.1.Hộ nông dân và kinh tế hộ nông dân 17

2.2.2.Động thái kinh tế hộ nông dân 19

2.3. Thu nhập và cách tính thu nhập của hộ nông dân 20

2.3.1 Cách tính thu nhập 20

2.3.2 Các loại thu nhập ở hộ nông dân 24

2.3.3. Yếu tố ảnh hưởng tới thu nhập của hộ nông dân 25

2.3.4. Ứng xử của các nông hộ 31

2.4. Phương pháp triển khai nghiên cứu 33

2.4.1. Phân vùng và chọn điểm nghiên cứu 33

2.4.2. Lựa chọn hộ điều tra và phương pháp điều tra phỏng vấn 37

2.4.3. Các công cụ nghiên cứu chính 37

3.1. Tổng quan về địa bàn bàn nghiên cứu 38

3.1.1. Khái quát về đặc điểm nhiên, kinh tế - xã hội vùng ĐBSH 38

3.1.2. Một số đặc điểm của hệ thống canh tác tại địa bàn nghiên cứu 41

3.1.2.2. Tỉnh Hà Tây 44

3.1.2.3. Tỉnh Thái Bình 45

3.1.2.4. Tỉnh Nam Định 47

3.2. Hiện trạng thu nhập của các hộ nông dân ĐBSH 55

3.2.1. Tình trạng chung của các hộ nông dân trong các vùng nghiên cứu 56

3.2.2. Thu nhập của hộ phân theo hệ thống canh tác 62

PHẦN IV: PHÂN TÍCH CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN THU NHẬP 72

4.1. Phân tích định lượng 72

4.1.1. Phương pháp mô phỏng 72

4.1.2. Kết quả mô phỏng 73

4.2. Phân tích định tính những ảnh hưởng đến thu nhập của hộ nông dân do thay đổi hệ thống canh tác 81

4.2.1. Phương pháp nghiên cứu định tính SWOT 81

4.2.2. Kết quả nghiên cứu định tính 82

PHẦN V. KẾT LUẬN VÀ ĐỀ XUẤT GIẢI PHÁP 90

5.1. Kết quả nghiên cứu về thu nhập của hộ nông dân do biến động hệ thống sản xuất ở ĐBSH 90

5.1.1. Hệ thống canh tác của hộ nông dân ĐBSH rất phong phú đa dạng và có sự khác biệt giữa các tiểu vùng 90

5.1.2.Thu nhập của hộ tăng dần theo sự phát triển của hệ thống canh tác 91

Thu nhập của hộ nông dân ở ĐBSH hiện nay nhìn chung vẫn ở mức trung bình so với các vùng trên cả nước. Theo kết quả điều tra của chúng tôi, bình quân thu nhập của hộ nông dân ở ĐBSH hiện nay khoảng 28 đến 30 triệu đồng/năm. 91

Trước sự giảm thiểu đất canh tác và áp lực tăng dân số ngày càng lớn, các hộ nông dân ở ĐBSH nói chung đều có xu hướng đa dạng hoá các hoạt động kinh tế, nhưng đồng thời vẫn giữ các hoạt động sản xuất nông nghiệp như là cơ sở cho mọi hoạt động kinh tế hộ gia đình. Xu hướng chuyển dịch cơ cấu kinh tế hộ nông dân ở ĐBSH đã dần dần hình thành 3 loại hộ chủ yếu, đó là: hộ thuần nông, hộ kiêm (sản xuất nông nghiệp kết hợp các ngành nghề phi nông nghiệp) và hộ chuyên kinh doanh phi nông nghiệp. 91

5.1.3. Mức độ phân hoá thu nhập giữa các nhóm hộ của các vùng ngày càng gia tăng Error! Bookmark not defined.

Khoảng cách chênh lệch giữa nhóm hộ có thu nhập cao nhất với có hộ thu nhập thấp nhất chênh lệch nhau là khá lớn, đặc biệt là ở vùng ven đô thị 24,7 lần, sau đó đến vùng thuỷ sản ven biển, và mức chênh lệch thấp nhất là vùng nông nghiệp đa dạng 5,5 lần; vùng thuần lúa 12,7 lần; và vùng thuỷ sản ven biển 8,1 lần. Tính trung bình thì một hộ phi nông nghiệp có mức thu nhập cao gấp 8 lần so với một hộ nông nghiệp thuần tuý. Error! Bookmark not defined.

Qua hệ số gini cho thấy xu hướng bất bình đẳng trong thu nhập và tiêu dùng giữa các nhóm hộ ngày càng lớn có nghĩa là khoảng cách chênh lệch về chi cho tiêu dùng của người nghèo và người giàu trong vùng ĐBSH ngày càng doãng ra. Hệ số gini đặc biệt cao ở vùng ven đô và vùng thuần lúa (0,53). Error! Bookmark not defined.

5.1.4. Các yếu tố ảnh hưởng đến thu nhập của hộ theo hệ thống canh tác tại các vùng ở ĐBSH 91

5.2. Đề xuất giải pháp tăng thu nhập của các hộ nông dân ĐBSH 96

5.2.1.Quan điểm 96

5.2.2. Trao đổi về định hướng và giải pháp chuyển đổi hệ thống sản xuất của vùng nhằm nâng cao thu nhập cho hộ nông dân 97

PHỤ LỤC 102

DANH SÁCH TÀI LIỆU THAM KHẢO 106

Danh mục các bảng

Bảng I-1: Thu nhập bình quân đầu người tháng (1000 đồng) 3

Bảng I-2: Tỷ lệ hộ gia đình ở nông thôn không có đất (%) 3

Bảng II-1. miêu tả vùng nghiên cứu 36

Bảng II-2. chọn các điểm nghiên cứu ở Đồng bằng sông Hồng 37

Bảng III-1.Tình hình phân bổ sử dụng đất của vùng ĐBSH 2000-2004 38

Biều III-2. Giá trị sản xuất vùng ĐBSH và tốc độ tăng trưởng bình quân giai đoạn 2000-2004 (Giá so sánh 1994) 41

Bảng III-3. Phân loại hộ ở các vùng điều tra theo định hướng kinh doanh (hộ) 49

Bảng III-4.Cơ cấu hộ phân theo hệ thống canh tác của nhóm hộ thuần nông năm 2004 của các vùng trong ĐBSH (%) 50

Bảng III-5.Cơ cấu nhóm hộ kiêm phân theo hệ thống sản xuất ở các vùng (%) 50

Bảng III-6.Cơ cấu nhóm hộ phi nông nghiệp phân theo các ngành sản xuất (%) Error! Bookmark not defined.

Bảng III-7. Thu nhập thuần trên ha của một số cây trồng chính ở các vùng năm 2004 52

Bảng III-8.Thu nhập của các phương thức chăn nuôi của các hộ năm 2004 53

Bảng III-9. Thu nhập thuần trên ha nuôi trồng thuỷ sản năm 2004 (trđ) * 54

Bảng III-10. Quy mô ruộng đất và lao động bq/hộ ở các vùng năm 2004 56

Bảng III-11: Thu nhập bình quân/hộ ở các vùng năm 2004 57

Bảng III-12. Mức chi tiêu của hộ ở các vùng năm 2004 Error! Bookmark not defined.

Bảng III-13. Hệ số Gini tính cho chi tiêu theo năm Error! Bookmark not defined.

Bảng III- 14. Hệ số Gini chi tiêu và thu nhập của hộ nông dân ở ĐBSH năm 2004 Error! Bookmark not defined.

Bảng III – 15. Khoảng cách thu nhập giữa các nhóm hộ ở ĐBSH năm 2004 61

Bảng III – 16. Khoảng cách thu nhập đầu người giữa các nhóm hộ năm 2004 Error! Bookmark not defined.

Bảng III – 17. Tăng thu nhập trung bình ở ĐBSH qua một số năm Error! Bookmark not defined.

Bảng III -18. Thu nhập nông nghiệp và phi nông nghiệp của hộ nông dân ở Error! Bookmark not defined.

Bảng III – 19. Tỷ lệ việc làm chính của chủ hộ ở ĐBSH (%) Error! Bookmark not defined.

Bảng III – 20. Hệ số Gini tính cho thu nhập và ruộng đất qua các năm Error! Bookmark not defined.

Bảng III – 21. Cơ cấu hộ theo hoạt động sản xuất kinh doanh ở ĐBSH năm 2004 Error! Bookmark not defined.

Bảng III – 22. Mức thu nhập của hộ phân theo loại hình sản xuất năm 2004 62

Bảng III-23. Cơ cấu thu nhập của hộ ở các vùng năm 2004 60

Bảng III – 24. Thu nhập của hộ thuần nông theo hệ thống canh tác năm 2004 65

Bảng III – 25. Cơ cấu nhóm hộ kiêm phân theo hệ thống canh tác ở ĐBSH năm 2004 Error! Bookmark not defined.

Bảng III-26. Cơ cấu thu nhập của nhóm hộ kiêm ở ĐBSH năm 2004 67

Bảng III-27. Thu nhập của nhóm hộ kiêm phân theo hệ thống canh tác năm 2004 71

Bảng III-28. Thu nhập của nhóm hộ phi nông nghiệp năm 2004 Error! Bookmark not defined.

Bảng IV-1. Hệ số tương quan giữa tổng thu nhập hộ với các yếu tố đầu vào năm 2004 74

Bảng IV-2. Hệ số tương quan giữa thu nhập nông nghiệp với các yếu tố cơ bản tác động đến thu nhập của hộ năm 2004 76

Bảng IV- 3. Hệ số co dãn (hồi quy) giữa thu nhập nông nghiệp với các yếu tố cơ bản tác động đến thu nhập của hộ năm 2004 78

Bảng IV-4. Hệ số tương quan giữa thu nhập thành phần với vốn đầu tư của các hộ năm 2004 78

Bảng IV-5: Hệ số co dãn giữa thu nhập thành phần với vốn đầu tư của hộ năm 2004 79

Bảng IV-6. Một số chỉ tiêu bình quân của hộ nông dân năm 2004 79

Bảng IV-7. Hệ số tương quan giữa thu nhập nông nghiệp với các yếu tố thành phần tác động đến thu nhập của hộ năm 2004 81

Bảng IV-8 : Một số hạn chế trong sản xuất nông nghiệp của hộ nông dân 82

Bảng IV-9. Tỷ lệ hộ điều tra được thụ hưởng một số chính sách nhà nước các cấp tính đến 12/2004 (%) 84

Bảng IV-10. Kế hoạch phát triển của hộ nông dân 86

Bảng IV-11. Một số khuyến nghị của hộ nông dân 87

Bảng IV-12. Nguyên nhân dẫn đến thu nhập thấp và hậu quả của nó 8