Lịch sử áo dài

LỊCH SỬ ÁO DÀI

(trích từ "Chiếc Áo Dài Việt Nam và Đạo Làm Người")

Mỗi dân tộc trên thế giới đều có một loại y phục cá biệt, khi nhìn cách

phục sức của họ, chúng ta nhận biết họ thuộc quốc gia nào. Người Nhật

Bản có chiếc áo Kimono, người Trung Hoa đời Măn Thanh có chiếc áo

Thượng Hải mà quí bà quí cô thường gọi là áo "xường xám", người Đại

Hàn, người Phi, người Thái v.v. Người Việt Nam, chúng ta hănh diện về

chiếc áo dài, được trang trọng nâng lên ngôi vị quốc phục, cũng có người

gọi một cách hoa mỹ hơn: "chiếc áo dài quê hương".

Kẻ viết bài nầy cố gắng góp nhặt răi rác một số ít các tài liệu về chiếc áo

dài được ghi chép rất vắn tắt trong các sách sử. Ngoài ra, cũng cọ̀n có

một ít tài liệu tìm thấy trên sách báo cũ, nhưng không ghi rỡ xuất xứ. Tài

liệu ghi trong sách cũ tuy vắn tắt, nhưng đáng tin cậy.

Dân tộc Việt Nam có một chiều dài lịch sử trên bốn ngàn năm theo như

sử sách đă ghi, trong đó có một ngàn năm bị Bắc thuộc, tám mươi hai

năm bị Pháp đô hộ, tiếp theo là cuộc nội chiến tương tàn! Một dân tộc mà

bị dân tộc khác đô hộ trên ngàn năm quả là quá lâu. Bao nhiêu tài sản của

quốc gia, sử sách quí giá, tài liệu về lịch sử v.v . đă cướp đi hoặc tiêu hủy

hết. Mục đích của kẻ thống tri. là triệt tiêu nền văn hóa của ta để đồng

hóa. Mặc dầu bị ngoại xâm, chiến tranh tàn phá liên miên, nhưng dân tộc

ta luôn có sự đề kháng tinh vi để trường tồn. Sử gia Đào Duy Anh chép:

"Theo sách Sử ký chép thì người Văn Lang xưa, tức là tổ tiên ta, mặc áo

dài về bên tả (tả nhiệm). Sử lại chép rằng ở thế kỷ thứ nhất, Nhâm Điên

dạy cho dân quận Cửu chân dùng kiểu quần áo theo người Tàu. Theo

những lời sách chép đó thì ta có thể đoán rằng trước hồi Bắc thuộc dân ta

gài áo về tay trái, mà sau bắt chước người Trung quốc mới mặc áo gài về

tay phải." (Việt nam Văn Hóa Sử, Đào Duy Anh, trang 172). Mặc dầu

cuộc sống chung đụng và bắt chước theo người ngoại quốc, nhưng tổ tiên

ta vẫn khôn khéo duy trì nét đặc thù của nền văn hóa, không đánh mất

bản sắc dân tộc.

Không ai biết rõ chiếc áo dài nguyên thủy ra đời từ lúc nào và hình dáng

ra sao, vì thiếu tài liệu kiểm chứng. Mới đây, nhân đọc cuốn kể chuyện

"Chín Chúa Mười Ba Vua Triều Nguyễn" của ông Tôn Thất Bính, (Nhà

Xuất Bản Đà Nẵng, 1997) có bài "Những Trang Đầu của Lịch Sử Áo

Dài" tác giả chép như sau:

"Chiếc áo dài tha thướt xinh đẹp hiện nay phải qua một quá trình phát

triển. Nó được hình thành từ đời chúa Nguyễn Phúc Khoát. Nguyên chúa

Nguyễn Phúc Khoát nghe người Nghệ an truyền câu sấm: "Bát đại thời

hoàn trung nguyên" (tám đời trở về trung nguyên), thấy từ Đoan Quốc

Công đến nay vừa đúng tám đời bèn xưng hiệu lấy thể chế áo mũ trong

Tam tài đồ hội làm kiểu . lại hạ lệnh cho trai gái hai xứ đổi dùng áo quần

Bắc quốc để tỏ sự biến đổi, khiến phụ nữ bận áo ngắn hẹp tay như áo đàn

ông thời Bắc quốc không có thế.

Thế là do tinh thần độc lập, muốn dân chúng trong địa phận mình cai trị

mang y phục riêng để phân biệt với miền Bắc, Nguyễn Phúc Khoát hiểu

dụ:

"Y phục bản quốc vốn có chế độ, địa phương này từ trước cũng chỉ tuân

theo quốc tục, nay kính vâng thượng đức, dẹp yên cỡi biên, trong ngoài

như nhau, chính trị và phong tục cũng nên thống nhất. Nếu cọ̀n có người

mặc quần áo kiểu người khách (Trung quốc, TTB chú) thì nên đổi theo

thể chế của nước nhà. Đổi may y phục thì theo tục nước mà thông dụng

vải, lụa, duy có quan chức thì mới cho dùng xen the, là, trừu, đoạn, còn

gấm vóc và các thứ hoa rồng phượng nhất thiết không được quen thói cũ

dùng càn. Thường phục thì đàn ông, đàn bà dùng áo cổ đứng ngắn tay,

cửa ống tay hoặc rộng hoặc hẹp tùy tiện. Áo thì hai bên nách trở xuống

phải khâu kín liền không cho xẻ mớ. Duy đàn ông không muốn mặc áo cổ

tròn và hẹp tay cho tiện làm việc thì cũng được. Lễ phục thì dùng áo cổ

đứng tay dài, vải xanh chàm hoặc vải đen, hay vải trắng tùy nghi. Còn các

bức viền cổ và kết lót th́ì đều theo như điều hiểu dụ năm trước mà chế

dùng."

Như vậy từ thế kỷ XVIII, chiếc áo dài đă được ra đời, dù ban đầu còn thô

sơ, nhưng kín đáo. Nó là sản phẩm mang màu sắc dung hạp Bắc Nam.

Cũng ở thời Nguyễn Phúc Khoát, phụ nữ đă biết trang điểm, thêu thùa

hoa lá quanh cổ áo để tăng vẻ đẹp, hàng vải khá tốt và tinh xảo. Các loại

áo đoạn hoa bát ty, sa, lương, địa, the là hàng hoa được mặc vào ngày

thường, áo vải, áo mộc bị chê là vải xấu.

Chúa Nguyễn Phúc Khoát đă viết những trang lịch sử đầu cho chiếc áo

dài vậy." (Theo Lê Qúi Đôn Phủ biên tạp lục, trong cuốn "Kể chuyện

Chín Chúa Mười Ba Vua Triều Nguyễn, của Tôn Thất B́inh, trang 29.)

Chúa Nguyễn Phúc Khoát hùng cứ ở xứ Đàng Trong, sau khi chiếm trọn

nước Chiêm thành, mở mang bờ cõi về phương Nam, theo Lê Quý Đôn,

đă có được thời kỳ thịnh vượng bình yên. Chúa Nguyễn Phúc Khoát xưng

vương hiệu là Vũ Vương, có triều nghi xây hai điện Kim Hoa, Quang

Hoa, có các nhà Tụ Lạc, Chính Quang, Trung Hoà, Di Nhiên, đài Sướng

Xuân, các Dao Tŕì, các TriềuĐương, các Quan Thiên, đ́ình Thụy Vân,

hiên Đồng Lạc, an Nội Viên, đình Giáng Hương, điện Trường Lạc, hiên

Duyệt Vơ v.v., có cơ chế chính trị, hành chánh, xă hội có kỷ cương,

nhưng chưa có quốc hiệu. Tuy nhiên, người ngoại quốc tới lui buôn bán

tại cửa Hội an thường gọi là "Quảng Nam quốc". Để chứng tỏ tinh thần

độc lập, Chúa Vũ Vương Nguyễn Phúc Khoát đă chú trọng đến vấn đề cải

cách xă hội, phong tục mà điều quan trọng là sự cải cách về y phục.

Nếu căn cứ theo tài liệu kể trên thì́ chiếc áo dài Việt nam đă ra đời vào

thế kỷ XVIII, trong thời Chúa Nguyễn Phúc Khoát (1739 1765) (?).

Từ đó đến nay chắc chắn chiếc áo dài Việt Nam cũng đă thay hình đổi

dạng để thích nghi với trào lưu tiến hóa và sự trường tồn của dân tộc.

Sách Đại Nam thực lục tiền biên cũng có chép: "Vào khoảng năm 1744

chúa Võ Vương ở phương Nam bắt dân gian cải cách y phục". Có lẽ vào

thời xa xưa đàn bà Việt Nam mặc áo thắt vạt và mặc váy. Ta đọc đoạn sử

sau đây: "Đến đời Minh Mệnh có lệnh cho đàn bà đường ngoài phải mặc

quần, nhưng chỉ những người giàu sang ở thành thị tuân theo,chứ ở nhà

quê thì đến nay đàn bà cũng vẫn mặc váy.